در گذشته کسانی که گذرشان به پزشکی قانونی می افتاد و به هر دلیلی درگیر پرونده ای می شدند، باید تا مدت ها صبر می کردند تا پزشکان بخش های مختلف آزمایش های سنتی و دستی انجام دهند و در نهایت بعد از چند ماه به نتیجه برسند که چه کسی قاتل است، علت مرگ یک نفر چیست، دو نفر با یکدیگر چه نسبتی دارند و بسیاری از مسائل دیگر.
بیش از یک دهه است که تجهیزات پیشرفته به کمک علم پزشکی قانونی آمده تا معماهایی را که در این بخش مطرح می شود، به شکل ساده حل کند، تجهیزاتی که معاون امور پزشکی و آزمایشگاهی پزشکی قانونی آنها را برای خدمات استاندارد به متقاضیان ضروری می داند.

**استاندارد سه گانه

دکتر امیرحسین مهدوی  داشت: برای خدمات استاندارد به متقاضیان، ما به سه بستر بسیار مهم نیاز داریم. فضای فیزیکی، نیروی فنی و البته تجهیزات. اگر تمام این سه بخش به خوبی کنار هم باشند می توان به نتیجه مطلوب رسید.
وی اضافه کرد: سخت افزار و نرم افزار دو روی سکه هستند که هر دو شانه به شانه با هم در آزمایشگاه های پزشکی قانونی کشف راز می کنند؛ ما سه آزمایشگاه داریم آسیب شناسی، سم شناسی و سلولوژی-دی ان ای. که در هر سه آنها، فناوری نقش پر رنگی دارد.
مهدوی در خصوص آزمایشگاه ژنتیک و نقش راهکارهای فناورانه اشاره کرد: زمانی که فردی فوت می شود و به هر دلیل علت فوت مشخص نیست یا مرگ او مشکوک به نظر می رسد، به پزشکی قانونی ارجاع می دهند تا با کمک تجهیزات و تکنولوژی که این جا وجود دارد بتوان تشخیص داد که در واقع چه اتفاقی رخ داده است.

**کشف راز مرگ

زمانی که مدارک و مستندات برای ثابت کردن علت فوت کافی نیست، پزشکان دست به کالبدگشایی می زنند، اما گاهی ممکن است با کالبدگشایی نیز علت دقیق کشف نشود، آن زمان است که ضرورت وجودی تکنولوژی بیش از قبل نمود پیدا می کند؛ در این موارد پزشکان قانونی شروع می کنند به نمونه برداری. نمونه هایی که هر کدام از آن به آزمایشگاه خاص خود می روند. این نمونه ها می توانند علاوه بر علت مرگ، ثابت کنند متوفی به مرگ طبیعی یا به علت خودکشی و قتل از دنیا رفته است.'
به گفته مهدوی، همچنین در گذشته، نمونه ها در بخش سم شناسی با تکنولوژی TLC و به روش رنگ سنجی بررسی می شدند، اما چیزی بالغ بر یک دهه است که این فناوری ها جای خود را به تکنولوژی جدیدتری به اسم (HPLC) داده اند. تقریبا تمام مراکز استان ها در سال های اخیر به این تکنولوژی مجهز شده اند. این دستگاه یک کتابخانه پیشرفته از انواع و اقسام دارو و سموم است و از طریق آن، می توان اعلام کرد یک نفر به دلیل مصرف یا خورانده شدن چه دارویی فوت کرده است.

**نیاز به تخصص

تجهیزات پیشرفته نیاز به نیروی کار پیشرفته هم دارند. دکتر مهدوی با یاداوری این امر می گوید:«بر خلاف تصوری که همه دارند و فکر می کنند حالا که تجهیزات خیلی پیشرفته است، سرعت کار هم بسیار بیشتر می شود، واقعیت این که گاهی اوقات نیاز است نمونه های مختلف چندین مرتبه توسط متخصص سم شناسی یا دکتر داروساز تکرار شوند تا به نتیجه ایده آل برسند. خدماتی که این تجهیزات ارائه می دهند بسیار پیچیده است و نیاز به نیروی کار متخصص دارد.

**تشخیص علت مرگ معتادان 

گاهی اوقات گزارش هایی درباره مرگ ناگهانی معتادان منتشر می شود که فناوری به کشف علت این مرگ ها هم کمک می کند. «سال ها قبل شاهد بودیم عده ای از معتادان به دلیل نامشخصی، مسموم می شدند و برخی هم بر اثر همین مسمومیت فوت می کردند. در همین ارتباط، دستگاه «پولاروگرافی» کمک کرد تا بتوانیم سموم فلزی داخل تریاک را تشخیص دهیم و اعلام کنیم این ماده مصرف شده به سرب آلوده بوده است. هر چند شیوع این اتفاق خیلی زیاد نیست و این دستگاه در حال حاضر در6 استان کشور مورد استفاده قرار می گیرد.»

**سموم فرار

یکی از عجیب ترین تجهیزات فناورانه که در حال حاضر در کشور مورد استفاده قرار می گیرد، در پزشکی قانونی شیراز است و دستگاه «ال.سی.مَس» نام دارد.
به گفته مهدوی، این دستگاه از پیشرفته ترین تجهیزات دنیاست و فناوری آن می تواند «سموم فرّار»، مانند موادی را که در بیهوشی استفاده و منجر به مرگ یک نفر می شود، تشخیص دهد که این امر جهش بزرگی در تجهیزات فناورانه است.

**بانک ژنتیک

مهدوی ادامه داد: بعد از فناوری های مورد استفاده در آزمایشگاه های آسیب شناسی و سم شناسی، نوبت به بررسی فناوری به کار گرفته شده در یکی از مهم ترین بخش های پزشکی قانونی می رسد، سرولوژی و بانک ژنتیک قانونی.
«بهتر است درباره استفاده از تکنولوژی در بانک ژنتیک، با یک مثال پیش بریم. در گذشته اگر زنی از طریق مراجع قانونی برای بررسی به ما ارجاع داده می شد و می گفت مورد تهاجم و تعرض قرار گرفته و به همین واسطه نطفه ای شکل گرفته، پزشکی قانونی در اولین قدم گروه های خونی فرعی کسانی را که مورد اتهام بودند، بررسی می کرد تا به این نتیجه برسد که فرزند متعلق به چه کسی نیست.»
تا قبل از راه اندازی بانک ژنتیک، حدود سه هفته زمان صرف بررسی گروه های خونی می شد و روند رسیدگی به پرونده را بسیار طولانی می کرد، «آن زمان ما تمام کارها را به شکل دستی انجام می دادیم. در نهایت دو ماه صرف این می شد که بفهمیم چه کسی پدر بچه است. از آن طرف اگر تعداد مراجعان ما بالا می رفت، پرونده ها تا چهار ماه هم در دست بررسی می ماند. علاوه بر قربانی که درگیر مشکلات زیادی می شد، آن طرف ماجرا نیز متهمانی بودند که جرم شان ثابت نشده بود. آنها معمولا با قرار وثیقه های سنگین آزاد می شدند و باید منتظر می ماندند تا ببینند بی گناهی شان احراز می شود یا خیر.»

**آزمایشگاه های قانونی

دکتر مهدوی می گوید این روزها با استفاده از بانک خون، راحت تر از گذشته می توان مجرمان را شناسایی کرد:«در حال حاضر 10 آزمایشگاه ژنتیک قانونی در سطح کشور مجهز هستند که دستگاه های بسیار پیشرفته دارند. در این آزمایشگاه، پروفایل ژنتیکی مجرمان اعم از افراد متجاوز، قاتل و... با کمک سازمان زندان ها، نیروی انتظامی و ارگان های دیگر آرشیو شده و زمانی که از صحنه جرم یا قربانی یک حادثه، نمونه ژنتیکی از متهم به دست می آورند، کافیست آن را با نمونه هایی که در بانک ژنتیک وجود دارد تطبیق دهند.»
مهدوی تصریح کرد: با این تفاصیل هر قدر همکاری ارگان های قضایی و نظامی با پزشکی قانونی بیشتر باشد و آن ها بتوانند پروفایل های ژنتیکی بیشتری در آرشیو خود داشته باشند، قطعا روند رسیدگی به پرونده های قضایی هر روز بهتر از قبل می شود.

**حادثه های تلخ

دکتر مهدوی گفت: گاهی اوقات ما درگیر پرونده هایی می شویم که با امنیت کشور در ارتباط است. مانند سقوط هواپیمای یاسوج، شهدای آتش نشان ساختمان پلاسکو، واژگونی قطار مشهد به تبریز و شهدای حله. فناوری های روز کمک می کند که اجساد قربانیان را در کمترین فرصت شناسایی کنیم؛ خصوصا این که حادثه تلخ قطار تبریز با شهدای حله در یک برهه از زمان اتفاق افتاده بود و ما در آن زمان توانستیم در کمتر از یک هفته پیکر این عزیزان را شناسایی کنیم.
مهدوی با بیان این که با پیشرفت تکنولوژی و استفاده از تجهیزات، این روزها می توان طی 24ساعت پروفایل ژنتیکی تهیه کرد، افزود: در عین حال و با وجود حمایت های همیشگی دولت، بالا بودن قیمت ارز برای تهیه مواد اولیه آزمایشگاه می تواند روی پیشرفت مطلوب کارها تاثیر بگذارد.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری ایرنا، تاریخ انتشار28مهر 97، کد خبر: 83072327، www.irna.ir