شعار سال: رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار با نخبگان نکات متعددی را مطرح کردند که یکی از این نکات مهم نگاه به شرق در حوزه تولید علم بوده است. ایشان در این دیدار با تأکید بر ضرورت ارتباط علمی با کشورهایی که در مسیر رشد جهشی قرار دارند افزودند: «این‌گونه کشورها عمدتاً در آسیا هستند، بنابراین باید نگاهمان به شرق باشد نه به غرب؛ ضمن اینکه نگاه به غرب و اروپا جز معطل ماندن، منت کشیدن و کوچک شدن فایده‌ای ندارد».

گستره تولیدات علمی شرق نسبت به غرب در طول تاریخ بسیار بالاتر است و با یک بررسی اجمالی به‌راحتی می‌توان به این نتیجه رسید که تمدن شرقی با تاریخ چند هزار ساله نتوانسته داشته‌های علمی خود را به جهانیان عرضه کند.

نا‌گفته نماند بررسی علت اینکه برخی کشورهای شرقی نظیر ژاپن نیز به سمت غربی‌شدن پیش می‌رود خالی از لطف نیست، چرا که هژمونی رسانه‌ای غرب‌ به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی‌های خود را پیش می‌برد تا بتواند چتر تمدنی خود را بر جهان بگستراند.

مطرح‌کردن عنوان «قدرت جهانی»، انتخاب دلار به عنوان پول مشترک، زبان‌ انگلیسی به عنوان زبان بین‌المللی و از این قبیل عناوین قراردادی همه و همه خبر از تلاش تمدن غربی برای احاطه بر جهان است.

به صراحت می‌توان گفت که غرب درصدد است جریان سیل‌آسایی ایجاد کند تا همه کشورهای جهان فقط از آنها تأثیر پذیرفته و تمدن غربی را محور توسعه‌گرایی خود قرار دهد. در این میان کشورهایی همچون جمهوری اسلامی ایران بر خلاف جهت این جریان در حال حرکت بوده و در بسیاری از موارد نیز موفق شده است. تئوری‌های مختلفی همچون اقتصاد مقاومتی، حذف دلار از مبادلات، سند الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت و نگاه به تمدن شرقی از جمله مسائلی هستند که ستون‌های تمدن چند صد ساله غربی را از بین می‌بَرَد.

علی‌مرتضی بیرنگ، قائم‌مقام معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهوری در امور بین‌الملل در همین رابطه می‌گوید: «در حوزه نانوتکنولوژی غیر از امریکا، پنج قدرت اول دنیا کشورهای آسیایی هستند و این نشان‌دهنده قدرت کشورهای شرقی است.»

از طرفی سید محمد حسینی، دبیر کانون دانشگاهیان ایران نیز بر همین موضوع معتقد است. وی در گفتگو با خبرنگار گروه دانشگاه خبرگزاری آنا اذعان‌ کرد: «بسیاری از ظرفیت‌های کشورهای شرقی بر زمین‌ مانده و به‌تدریج از قوه به فعل درمی‌آید و هنوز هم زمینه‌های پیشرفت وجود دارد؛ به‌عنوان مثال کشور چین در دهه‌های اخیر رشد اقتصادی قابل توجهی داشته و همچنان نیز ادامه دارد یا کشوری مثل هند که برخی معتقدند این کشور غول خفته‌ای است که می‌تواند در آینده تأثیرات بسیار زیادی داشته باشد.»

با نیم‌نگاهی به نظرات کارشناسان و متخصصان این نتیجه حاصل می‌شود که نگاه به تمدن علمی شرق می‌تواند رشد و پیشرفت کشور را بیش از پیش رقم بزند و در کنار آن نقش گسترده‌ای در قبال حذف تمدن غربی و یا غربی‌سازی شرقِ جهان ایفا خواهد کرد.

اقبال شاکری، عضو هیئت علمی دانشگاه امیرکبیر در این رابطه به خبرنگار گروه دانشگاه خبرگزاری آنا گفت: «شرایط غرب آسیا به‌گونه‌‌ای است که ایران در مناسبات منطقه‌ای نقش پررنگی ایفا می‌کند. بنابراین ایران با برخی دولت‌های منطقه که تصور می‌کنند با برقراری پل ارتباطی با غرب می‌توانند خود را کشوری مدرن معرفی کنند، متفاوت است. چنین دولت‌هایی با این تفکرات از هویت خود دور می‌شوند.»

در قبال این نگاه، نظر دیگری درباره ارتباط با شرق وجود دارد که معتقد است هدف از مطرح شدن این مسئله بازگشت به تمدن و سبک زندگی اسلامی است و نگاه به کشورهای شرقی در آن با محوریت اسلام معنا پیدا می‌کند.

محمدصادق کوشکی عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در این رابطه به خبرنگار گروه دانشگاه آنا گفت: «نگاه به شرق یعنی بازگشت به هویت و اصول هویتی خود، که این اصول، ایرانی، اسلامی و شرقِ تمدنی است.»

وی با اشاره به اینکه در نگاه به شرق، ساختار روابط بین‌المللی مورد نظر نیست، اذعان کرد: «مقصود از شرق به هیچ‌ عنوان شرق دور، ژاپن، چین و... نیست بلکه منظور حوزه تمدنی، فرهنگی ایرانی است. این معنا از شرق همان مفهومی است که در گفتار اقبال لاهوری به آن اشاره شده است.»

با مقایسه اجمالی این دو نگاه به‌راحتی می‌توان به این نتیجه رسید که نگاه به شرق از دو مسیر می‌گذرد که این دو مسیر نه‌تنها دور از هم نیستند بلکه در کنار هم و به صورت همزمان پیش می‌روند.

اولین نگاه مطرح‌شده نگاه به تمدن‌ کشورهای شرقی است که غرب در حال خاموش کردن آن و تغذیه فکری اندیشه خود است. دومین نگاه نیز بازگشت به تعالیم اسلامی و اندیشه‌های ناب اسلام است که این خود عامل ایجاد یک تمدن در جهان بوده و همچنان نیز ادامه دارد و می‌توان آن را نقطه عطف تحولِ تمدن نامید.

با این همه نگاه به شرق از این دو حوزه قابل بررسی است و نتایجی را به همراه خواهد داشت؛ اول اینکه تمدن‌های چند هزار ساله شرقی مورد بررسی قرار گرفته و تحلیل شوند تا از سیطره تمدن غربی و غربی‌سازیِ شرق جلوگیری شود و دوم اینکه دین اسلام به عنوان نقطه عطف تحول تمدن برای ایجاد تمدن اسلامی مورد نظر باشد.

مهمترین وجه مشترک این دو نگاه، بازگشت تمدنی به علم شرقی است. البته ناگفته نماند که هر دوی این نگاه‌ها نیز عملاً باید تئوریزه شده و بهره‌برداری شوند. با این همه به نظر می‌رسد کلیه مراکز مرتبط با علم و پژوهش باید تجزیه و تحلیل علوم شرقی را در اولویت کار خود قرار دهند.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری دانشگاه آزاد اسلامی تاریخ انتشار 5 آبان 97، کدمطلب: 321038، www.ana.ir