رویتزر هم به نقل از شرکت «ایندین اویل» که بزرگترین پالایشگر نفت هند است، اعلام کرده ایران ممکن است در پروژه توسعه یکی از زیرمجموعه‌های این شرکت سرمایه‌گذاری کند. سانجیو سینگ، رئیس هیأت مدیره شرکت «ایندین اویل» می‌گوید که ایران مشارکت در طرح توسعه شرکت «چنای پترولیوم» را منتفی نکرده است. شرکت «چنای پترولیوم» یک پالایشگاه مستقر در جنوب هند با ظرفیت ۲۰ هزار بشکه در روز است. دقیقاً مشخص نیست که ایران قرار است در پالایشگاه یا در پتروشیمی چنای هند و یا هر دو سرمایه‌گذاری کند. اما این موضوع درحالی که ایران و هند برای فروش نفت با روپیه در دوران تحریم توافق کرده‌اند، می‌تواند کمک بزرگی به وضعیت تجارت خارجی دو کشور و همین‌طور ایجاد ارزش افزوده برای ایران کند. ضمن آنکه در اسناد بالادستی کشور از جمله سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و برنامه‌های توسعه‌ای پنج ساله به آن تأکید شده است.

سازوکاری برای همکاری‌های جدید

مشارکت ایران در پروژه‌های نفتی هند پس از اینکه این کشور به دلیل تحریم‌های امریکا، واردات نفت ایران را کاهش داد، مورد تردید قرار گرفت. هند چند روزی است که سازوکار پرداخت بدهی نفتی به ایران با استفاده از پول ملی آن کشور را فعال کرده است. هند پرداخت به روپیه برای خرید نفت از شرکت ملی نفت ایران را از مالیات سنگین معاف کرد. کشورهای خریدار نفت ایران اجازه استفاده از دلار در مبادلات نفتی با ایران را ندارند و بانک‌ها و مؤسسات عامل ارتباط بانکی بین دو طرف نیز به دلیل خطر مواجه شدن با تحریم ثانوی از سوی امریکا عموماً از برعهده گرفتن مبادلات مالی با ایران خودداری می‌ورزند.

رویترز نوشته است این معافیت مالیاتی به پالایشگاه‌های هندی اجازه می‌دهد حدود ۱.۵ میلیارد دلار بدهی معوق به شرکت ملی نفت ایران را تسویه کنند. این بدهی از زمانی که تهران در اوایل نوامبر هدف تحریم‌های امریکا قرار گرفت، ایجاد شد.ایران نیز می‌تواند از پول فروش نفت خود که در بانک دولتی UCO سپرده‌گذاری می‌شود، برای سرمایه‌گذاری مستقیم در پروژه‌های هندی از جمله طرح توسعه «چنای پترولیوم» استفاده کند.

سرمایه‌گذاری در پتروشیمی هند

اس ان پاندی رئیس شرکت پتروشیمی چنای می‌گوید: «این شرکت دولتی قصد دارد ظرفیت مرکز خود در «ناگاپتینام» را تا نه برابر افزایش دهد تا بتواند نه میلیون تن نفت خام را در سال پالایش کند و سرمایه‌گذاری تهران بر اساس سهم شرکت نفت ایران به ارزش چهار میلیارد دلار در این شرکت انجام خواهد شد. سایر سرمایه گذاری‌ها از طریق بورس و همچنین سهامدار اصلی یعنی شرکت نفت هند به دست خواهد آمد.درحالی که سرمایه‌گذاری شرکت نفت ایران به شرکت پتروشیمی چنای در تأمین بودجه لازم کمک خواهد کرد، این اقدام همچنین سبب ادامه حضور تهران در بازار جذاب نفتی هند خواهد شد.»

برای هند، ایران همچنان یک تأمین کننده مورد اعتماد نفتی محسوب می‌شود. ایران نفت خود را با شرایط جذاب عرضه می‌کند که سبب شده است هند بشدت برای به دست آوردن معافیت از تحریم‌های امریکا علیه تهران تلاش کند. امریکا به هند و هفت کشور دیگر برای ادامه واردات نفت از ایران به مدت شش ماه معافیت اعطا کرده است. هند اکنون درحال خرید 1.25 میلیون تن نفت خام در ماه یا 300 هزار بشکه نفت خام در روز از ایران است.

مجموع تقاضای نفت خام هند حدود 4.6 میلیون بشکه در روز است که این کشور را در رتبه سومین مصرف کننده بزرگ جهان پس از امریکا و چین قرار می‌دهد. هند 80 درصد از نیاز خود به نفت را از طریق واردات تأمین می‌کند. هند در سال 2018 حدود 22 میلیون تن بشکه نفت خام از ایران وارد کرد.

پالایشگاه‌هایی که از دست رفته‌اند

ایران سال‌ها قبل سهامدار پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌هایی در نقاط مختلفی از جمله هند، آفریقای جنوبی و کره‌جنوبی بوده است که پس از واگذاری‌هایی در گذر زمان این سهم‌ اکنون به حداقل رسیده است. برای مثال کشورمان در هندوستان دارای یک پالایشگاه و یک واحد پتروشیمی بوده است که طرف هندی با افزایش سرمایه در این دو واحد، سهام ایران را با کاهش روبه رو کرد که در حال حاضر ایران از این دو واحد پالایشگاهی و پتروشیمی حدود 20 درصد سهم دارد.

ایران در کره‌جنوبی به منظور فرآورش نفت خام سنگین سروش و نوروز و فروش آن به یک شرکت کره‌ای که در زمینه سیمان فعالیت داشته است، پالایشگاهی به نام «سامیانگ» احداث کرد که در اوایل انقلاب به دلایلی به طرف کره‌ای واگذار شد. همچنین در آن زمان ایران به صورت مشارکتی با آفریقای جنوبی، در این کشور پالایشگاهی به نام «سانسول» را احداث کرد که سهام این واحد نیز 40 سال قبل با مبلغی حدود هفت تا نه میلیون دلار به طرف خارجی واگذار شد.

علی شمس اردکانی، کارشناس انرژی و رئیس کمیسیون انرژی اتاق ایران درباره این موضوع به «ایران» گفت: «متأسفانه به دلایل نامعلومی سهام پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌های ایران در خارج از کشور واگذار شده است. خریداران این سهام هم کشورهایی نظیر عربستان و امریکا بوده‌اند و این موضوع باعث شده بازار ایران به بازاری برای عربستان و امریکا تبدیل شود.» او ادامه داد: «اگر ایران سهام خود را در این پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها نمی‌فروخت، می‌توانست 800 هزار بشکه در روز به این کشورها صادر کند؛ و تأثیر تحریم کمتر می‌شد.»

شمس اردکانی می‌گوید: «باید کسانی که تصمیم به فروش سهام پالایشگاه‌های ایران در خارج از کشور گرفته‌اند امروز بیایند و پاسخ دهند که چرا این کار را کرده‌اند؟ در حالی که باید هر سال بر اساس قانون این سهم بیشتر نیز می‌شد.»

ثروت زاینده

مرتضی بهروزی فر*

مشارکت در طرح‌های پالایشگاهی، مجتمع‌های پتروشیمی و نیروگاهی در کشورهای دیگر از مصادیق سرمایه‌گذاری خارجی صادرات‌افزاست که در اولویت‌های صنعت نفت کشور نیز قرار دارد. دراین زمینه هندی‌ها جدیداً اعلام کرده‌اند که ایران در بخش پالایشی و پتروشیمی این کشور تصمیم به سرمایه‌گذاری دارد. این موضوع در کنار اخباری که درباره پرداخت پول نفت صادراتی ایران به هند با ارز محلی به گوش می‌رسد، نقطه مثبتی است. ایران با این طرح می‌تواند یک انتخاب اجباری اما سازنده داشته باشد. البته میزان تأثیر سرمایه‌گذاری خارجی بر مقابله با تحریم‌ها مشخص نیست اما در شرایطی که انتقال پول نفت صادراتی هم با مشکلاتی مواجه است، سرمایه‌گذاری خارجی ایران در مقاصد صادراتی نفت اتفاق مثبتی در جهت ایجاد ثروت زاینده و ارزش افزوده است.

* عضو هیأت علمی مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی گاز ایران

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت روزنامه ایران، تاریخ انتشار 15 دی 97، کد مطلب: 496086، www.iran-newspaper.com