شعار سال: نحوه استقرار بافت‌های شهری، شکل و فرم فضاهای شهری، میادین، پارک‌ها، نماهای بیرونی کوچه‌ها، خیابان‌ها، ساختمان‌ها، طراحی علائم شهری، طراحی شبکه‌های ارتباطی، طراحی ایستگاه‌های مترو اتوبوس و بالاخره گرافیک شهری، همه و همه در قالب هنر و فعالیت‌های هنری قابل طرح و بررسی است‌. هنر با ساخت و فیزیک شهر ارتباط دارد و بی‌توجهی به هنر از عوامل مهم ایجاد ناهنجاری بصری در سطح شهرهاست‌. وجود فیزیک و کالبد نامناسب و ناهنجار در ایجاد ناهنجاری‌های رفتاری در میان افراد جامعه نقش مهمی دارد؛ زیرا فضا و محیط بر رفتار ساکنان خود تأثیر می‌گذارد، محیط و کالبد برخی الگوهای رفتاری و نقش‌های اجتماعی نوین را به ساکنان خود تحمیل می‌کند و برخی رفتارهای موجود را تقویت و برخی دیگر را تضعیف می‌کند‌. در ایران، وضعیت شهرها به‌گونه‌ای است که شهروندان به ناچار باید خود را با شرایط حاکم بر شهرها هماهنگ کنند‌؛ چراکه اساساً این شهرها، با نگاه شهروند مداری ساخته نشده‌اند؛ بنابراین محیطی که می‌توانست زمینه مناسبی را برای زندگی بهتر شهروندان به‌وجود آورد، شرایط نامساعدی را برای برآورده ساختن نیازهای انسان‌ها به وجود آورده است‌. اگرچه ما چندان متوجه آلودگی‌های بصری نمی‌شویم و به آن‌ها عادت کرده‌ایم؛ اما این مسأله به این معنی نخواهد بود که آلودگی‌ها نیز با گذشت زمان آثار نامطلوب خود بر جسم و روح شهر و شهروندان را از دست داده‌اند‌. مسدود شدن دید، فشار آمدن به مغز، استرس، کاهش قدرت تفکر، ایجاد افسردگی و کج‌خلقی، بی‌حوصله گی و خستگی روحی و ده‌ها بیماری و ناهنجاری دیگر که به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم بر سلامت افراد تأثیر مخرب می‌گذارد همه و همه از پیامدهای آلودگی بصری است‌. محرومیت و نداشتن آسمان صاف و آبی ناشی از آلودگی هوا (ریزگردها، خودرو‌ها و وسایل نقیله موتوری و دیزلی، کارخانه‌ها و...)، تابلو‌ها و بیلبوردهای تبلیغاتی، چسباندن انواع و اقسام اگهی‌های تبلیغاتی، شعار و دست‌نوشته‌ها بر در و دیوار ساختمان‌ها و خانه‌ها، برج‌ها و ساختمان‌های بلندمرتبه، شهرک‌های خوابگاهی، مکان‌گزینی نادرست زندان‌ها و ندامتگاه‌ها، گورستان‌ها، کوچه‌های تنگ و باریک و فاقد نور، نبود پوشش گیاهی درختی در معابر عمومی و خیابان‌های فرعی و اصلی‌ـ بلوارها، نبود یا ضعف سرانه فضای سبز، نبود پوشش گل و گیاه زینتی و چمن در فضای عمومی سطح شهر، نمای زشت ساختمان‌های در حال ساخت و استفاده نکردن از جلوه‌های زیبای هنری و آرام مثل آجر، آلومینیوم، شیشه و سنگ (درصورتی‌که فاقد تم و الگوی زیباشناسانه باشد) کابل‌ها و سیم و خطوط برق رسانی، زباله‌دان‌های لبریز از زباله، گربه‌ها، سگ‌ها و حیوانات ولگرد و موذی در خیابان‌ها، کانال‌ها و معابر، زباله‌هایی دور ریخته شده و آب دهان در معابر عمومی و موارد از این قبیل همگی جزو آلودگی بصری شناخته می‌شود که سلامت جسمی و روحی شهروندان را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد‌. آلودگی بصری به‌عنوان زیرشاخه‌ای از آلودگی‌ها در حوزه محیط‌زیست عبارتست از: هر گونه آلودگی که در مرتبه اول چشم انسان را بیازارد و در مرتبه ثانویه روح انسان را مکدر کند؛ به‌طوری از دیدین آن به انسان حالت ناخوشایند و گرفتگی روحی دست بدهد‌. نتیجه این امر به مرور زمان و در بلندمدت آسیب رسیدن به مغز و جسم افراد در معرض است‌. این که آلودگی بصری را خاص جوامع و کشورهای در حال توسعه قلمداد کنیم دور از واقعیت موجود است؛ چراکه در اکثر ابرشهرها، مگالاپلیس‌ها و کلان‌شهرهای اروپای غربی، نیویورک، شرق و جنوب‌شرق آسیا نیز مشاهده می‌شود‌. پدیده‌ای فراگیر ناشی از رشد و گسترش افقی و عمودی اخرین جلوه تمدنی بشر (شهرها)‌. اما تفاوت در شدت و نوع مدیریت است‌. در اغلب ابرشهرهای پیشرفته امری قابل کنترل در حوزه مدیریت شهری است‌؛ اما در شهرهای کشورهای در حال توسعه در برخی ابعاد و زوایا شهر را به مکانی ناسالم و غیرقابل تحمل تبدیل کرده است که چنانچه در آینده اقدامی برای بهبود اوضاع صورت نگیرد محیط‌زیست شهری تخریب و تبدیل به شهری متروکه خواهد شد‌؛ به‌عنوان مثال اگرچه ماهیت شهرهای بزرگ نقش‌آفرینی در مقیاس جهانی مبتنی‌بر تجارت، بازرگانی و تبلیغات گسترده است که کارکرد و نبض حیات شهر و گاه‌بخشی از اقتصاد یک کشور را برعهده دارد؛ اما همیشه این‌گونه نیست که هر شخص حقیقی یا حقوقی یا شرکتی بخواهد با هر ابعاد و اندازه و هر مطلبی و حتی با هر رنگی تبلیغات کالا و خدمات به نمایش بگذارد یا حتی در طراحی نمای ساختمان در موقعیت‌هایی خاص براساس میل و سلیقه شخصی اقدام کند‌، بلکه برطبق اصول و ضوابط خاص است‌.

آلودگی بصری و تأثیر آن بر سلامت روان و رفتار شهروندان

مشارکت شهروندان در رعایت اصول و استاندارد‌‌‌‏های زیباسازی و نیز آموزش و فرهنگ‌‌‌‏سازی کافی در این خصوص به شهروندان، نقشی کلیدی در رفع آشفتگی‌‌‌‏های دیداری و ایجاد شهری زیبا و ضابطه‌‌‌‏مند دارند‌. ساختمان‌های ناموزون، دیوار‌‌‌‏های خط‌خطی، تابلو‌‌‌‏های تبلیغاتی ناهماهنگ، پیکر دودگرفته شهر با انبوهی از رنگ‌‌‌‏های خاکستری و صد‌‌‌‏ها منظره ناخوشایند ازجمله صحنه‌هایی است که هر روزه در بسیاری از کلان‌شهر‌‌‌‏ها با آن‌ها مواجه می‌‌‌‏شویم‌. توسعه جوامع امروزی و گسترش دنیای مدرن با این‌که از بسیاری جهات سبب بهبود کیفیت زندگی بشری شده؛ اما در عین حال پا نهادن به دنیای مدرنیته معضلات گوناگونی را نیز برای مردمان امروزی به دنبال داشته است‌. معضلاتی که موجب بروز تأثیرات منفی بسیاری بر سلامت جسمی و روحی شهروندان شده است‌. انواع آلودگی‌‌‌‏ها همچون آلودگی محیط‌زیست، آلودگی صوتی و آلودگی بصری ازجمله این پیامد‌‌‌‏ها هستند که به‌‌‌‏سبب ایجاد آسیب‌‌‌‏های روحی بر رفتار شهروندان آثار سوء‌بسیاری گذاشته‌‌‌‏اند‌. با توجه به ساختار جدید شهر‌‌‌‏ها، به‌دلیل عدم تطابق و هماهنگی ساکنان آن‌‌‌ با فرهنگ و اصول مورد نیاز جامعه نوین، هر روزه شاهد انبوهی از ناهنجاری‌‌‌‏های بصری هستیم که از قوائد شهرنشینی مدرن پیروی نمی‌کنند‌، نمونه‌هایی از این موارد را در شهری مانند تهران هر روزه به‌‌‌‏وفور مشاهده می‌کنیم‌. شاید درباره آلودگی صوتی، آلودگی هوا یا محیط‌زیست بسیار شنیده ‌‌‌‏باشیم؛ اما آلودگی بصری چیست؟ عبدالله یوسفی، کارشناس محیط‌زیست، آلودگی بصری را این‌گونه معرفی می‌کند: هرچیزی که به چشم انسان‌‌‌‏ها نازیبا بیاید و این نازیبایی را تشدید کند، آلودگی بصری نامیده می‌شود یا به عبارت دیگر تنوع ناهمگون و ناهماهنگ رنگ و جنس در فضا و سیمای شهری را آلودگی بصری می‌‌‌‏نامند‌. شهروندی که صبح از خانه‌‌‌‏ خارج می‌شود اغلب با انواع برچسب‌ها و تراکت‌های تبلیغاتی مواجه می‌شود که بر درب منزل مسکونی‌اش چسبیده‌‌‌‏اند و مشاهده می‌کند که شهر به جولانگاه بنرها و پلاکاردها و تراکت‌‌‌‏هایی نازیبا تبدیل شده است که از در و دیوار کوچه‌ها و خیابان‌ها آویزان شده‌اند‌. ساختمان‌های ناهمگون که با انواع الحاقات غیراصولی همچون کانال‌‌‌‏های کولر، دودکش‌‌‌‏ها و لوازم اضافی داخل بالکن‌‌‌‏ها و پشت‌پنجره‌ها هم مناظر ناخوشایند دیگری بر چهره شهر می‌‌‌‏افزایند‌. علاوه‌بر آن‌ها تابلو‌‌‌‏های راهنمایی و اطلاع‌رسانی ناهماهنگ و مبلمان شهری بی‌‌‌‏تناسب، آشفته و گاه خراب همچون باجه‌های تلفن، ایستگاه‌های اتوبوس و سطل‌‌‌‏های زباله، معابر و میادین نیز از دیگر مصداق‌‌‌‏های آلودگی بصری در کلان‌شهر‌‌‌‏ها هستند‌. حسن پویان، جامعه‌شناس، گفته است: آلودگی بصری که در سطح شهرها دیده می‌شود در درازمدت انسان را دچار پریشانی ذهنی و بیماری روحی می‌کند‌. پویان همچنین با اشاره به آلودگی بصری در تهران بیان کرده است: آلودگی بصری و صوتی که در شهر تهران شاهد آن هستیم یکی از دلایل اصلی کاهش راندمان کاری در میان شهروندان است‌، به‌عبارت درست‌‌‌‏تر بسیاری از برخورد‌‌‌‏ها و مشاجرات که در شهر صورت می‌گیرد تحت تأثیر سوءآلودگی‌‌‌‏های شهری به‌ویژه صوتی و بصری است‌. وی می‌‌‌‏افزاید: در بسیاری از کشور‌‌‌‏های پیشرفته دنیا، تبلیغات شهری و تصاویر موجود در خیابان‌‌‌‏ها براساس اصول شهر‌سازی تنظیم شده و هر محله براساس بافت شهری تبلیغات خاص خود را دارد‌. حتی رنگ‌بندی ساختمان‌ها نیز معیار خاص برای خود دارد‌. در حقیقت ساختمان‌سازی و به‌تبع آن تبلیغات محله‌های شهری در این کشور‌‌‌‏ها قاعده‌‌‌‏مند است‌. بی‌‌‌‏شک شهرداری‌‌‌‏ها و نهادهای مسئول ساماندهی و نظارت بر سیمای شهر، همچنین مشارکت شهروندان در رعایت اصول و استاندارد‌‌‌‏های زیباسازی و نیز آموزش و فرهنگ‌‌‌‏سازی کافی در این‌خصوص به شهروندان، نقشی کلیدی در رفع آشفتگی‌‌‌‏های دیداری و ایجاد شهری زیبا و ضابطه‌‌‌‏مند دارند‌.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته روزنامه سبزینه تاریخ انتشار -----، کدخبر: 61412، www.sabzineh.org