عبارت
زیر را ببینید، اجازه دهید اسمش را برای سادگی «معادله فساد ایران» بگذاریم:
«هزینه فساد = هزینه اخلال در سرمایه گذاری + هزینه رقابت در رانت جویی» به زبان
ساده میگوید فساد در اقتصاد ایران در دو بخش خود را ظاهر میکند؛ نخست، سرمایه
گذاریهای نادرست با انگیزههای سیاسی که باعث اتلاف منابع میشود و جلوی سرمایه
گذاریهای درست بخش خصوصی واقعی را میگیرد (وامهای ارزان، تسهیلات تکلیفی، اهلیت
نداشتن وام گیرنده و مانند آن)، دوم، رقابت گروههای سیاسی برای گرفتن سهم بیشتر
از سفره غنائم و کندن هر چه بیشتر از منابع عمومی برای حفظ قدرت سیاسی و حامی
پروری (قبیله پروری، تقسیم پستهای سیاسی و منابع مالی، اعمال نفوذ و مانند آن).
اما یک خبر بد هم داریم؛ میدانیم که سیستم سیاسی ایران یکدست نیست، گروههای
سیاسی ناهمسو برای گرفتن سهم بیشتر از قدرت سیاسی با هم رقابت میکنند؛ گاهی سیستم
سیاسی یکدستتر میشود و یک گروه میتواند بقیه را به حاشیه برانند و گاهی نیز
توازن نسبی برقرار است، خبر بد این است که در هر دو حالت، یعنی تعادل یا عدم تعادل
نسبی قدرت نیروهای سیاسی، هزینه فساد کاهش پیدا نخواهد کرد!
به معادله فساد دقت کنیم، وقتی ساختار یکدست است و یک گروه بیشتر قدرت سیاسی را
قبضه کرده است، درست است که به دلیل غلبه یک گروه هزینه رقابت در رانت جویی (بخش
دوم معادله) کاهش مییابد، ولی بخش دیگر معادله فساد، یعنی اخلال در سرمایه گذاری
بسیار بزرگتر میشود (شاید بشود بخش اعظمی از دوران مهرورزی را چنین دید) و مجموع
هزینههای فساد کاهش نخواهد یافت.
از سویی دیگر، وقتی رقابت بین گروهها شدید است و گروهی دست بالا را ندارد، بخش
دوم معادله یعنی هزینه رقابت در رانت جویی و رقیب را از میدان به در کردن بالا میرود،
ولی به دلایل مشخص هزینه اخلال در سرمایه گذاریها کاهش خواهد یافت. در واقع دو
بخش معادله فساد در شرایط تعادل قدرت متفاوت در خلاف جهت هم حرکت میکنند و البته
در هر دو حالت عملکرد اقتصاد پایین میآید و خوبان (مردم عادی) در این معامله
تقصیر میکنند!
وقتی میگوییم مسئله اقتصاد ایران سیاسی و نهادی است و به جای امید بستن به این یا
آن گروه باید دست به تغییرات ساختاری زد چنین معنایی را در نظر داریم، بماند که
متاسفانه در میان اهالی سیاست ترقی خواه و گشوده به دنیا زیاد نداریم، آن هم در شرایطی
که زمان علیه تمدن ایران در حال حرکت است، والله اعلم.
شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت جوان آنلاین ، تاریخ انتشار28دی 97، کدخبر: 942475،javanonline.ir