شعارسال: خودکفایی در تولید محصولات استراتژیک کشاورزی یکی از موضوعاتی است که به امنیت اقتصادی کشور گره خورده است. اهمیت این موضوع در شرایط جنگ نظامی یا جنگ اقتصادی (تحریم‌ها) بیش از هر زمانی دیگری به‌خوبی احساس می‌شود. بین محصولات کشاورزی، ایران اگرچه در تولید بسیاری از محصولات مصرفی ازجمله گندم به خودکفایی رسیده، اما در محصولاتی همچون ذرت، کنجاله سویا و جو که از مهم‌ترین خوراک‌های مصرفی دام و طیور کشور هستند، هنوز بخش قابل‌توجهی از نیاز داخلی از طریق واردات تامین می‌شود، به‌طوری که در سال 96 حدود 40 درصد از جو مصرفی دام کشور، 90 درصد از کنجاله سویا و 86 درصد از ذرت مصرفی دام و طیور از طریق واردات تامین شده است.داده‌های آماری گمرک ایران نیز نشان می‌دهند ارزش واردات این سه محصول در سال جاری به حدود 26 هزار میلیارد تومان خواهد رسید که این میزان معادل 60 درصد حجم بودجه عمرانی کشور است.

مشاور وزیر جهاد کشاورزی می‌گوید بیش از 70 درصد از ذرت و کنجاله سویای مصرفی کشور در داخل قابل تولید است و برای آن برنامه‌ریزی کرده‌اند، اما می‌گوید می‌ترسیم که واردکنندگان همه رشته‌هایمان را پنبه کنند. برخی گزارش‌های خبری نیز ادعا کرده‌اند واردات این سه محصول در انحصار دو نفر است. بررسی‌های آماری نیز نشان می‌دهد در سال‌های اخیر به‌جز جوی مصرفی دام، در دو محصول دیگر یعنی ذرت و کنجاله سویا نه‌تنها میزان تولید افزایش نیافته، بلکه روندی نزولی نیز داشته‌اند. اگرچه هدف دولت نیز افزایش تولید داخلی و کاهش وابستگی به خارج است، اما تعلل در پرداخت مطالبات کشاورزان و مواردی همچون عدم تعیین منصفانه قیمت خرید تضمینی محصولات کشاورزی و همچنین «مزخرف» خواندن خودکفایی از سوی افرادی همچون عیسی کلانتری مشاور سابق وزیر جهاد کشاورزی و رئیس فعلی محیط‌زیست نشان می‌دهد دولت نیز چندان اراده‌ای برای حرکت در ریل خودکفایی ندارد.

5 هزار میلیارد تومان واردات جو

بررسی داده‌های وزارت جهاد کشاورزی نشان می‌دهد طی سال‌های 1387 تا 1393 به‌طور میانگین سالانه نزدیک به چهارمیلیون تن جو در کشور مصرف می‌شد که این میزان در سال 94 به پنج‌میلیون تن، در سال 95 به 4.5 میلیون تن و در سال 96 به 6.3 میلیون تن رسیده است که از این مقدار سالانه حدود 2.5 تا سه‌میلیون تن از آن در داخل تولید شده و 1.5 تا 1.8 میلیون تن آن نیز از طریق واردات تامین می‌شود. بر این اساس، ضریب خوداتکایی کشور در محصول جو در سال‌های اخیر حدود 60 درصد بوده است و 40 درصد نیز از طریق واردات تامین می‌شود. بررسی آمارهای گمرک ایران نیز نشان می‌دهد در 10 سال اخیر ارزش واردات جو از 448 میلیون دلار در سال 1387 به 519 میلیون دلار در سال 96 و به 421 میلیون دلار در 9ماهه سال ۹۷ رسیده است. بر همین مبنا، اگر همانند سال 96 در پایان 12ماهه سال جاری نیز به‌اندازه سال 96 یعنی 519 میلیون دلار جو وارد کشور شود، ارزش آن با دلار آزاد 10 هزارتومانی به پنج‌هزار و 190 میلیارد تومان خواهد رسید که رقم چشمگیری است.

86 درصد ذرت دامی، وارد می‌شود

بررسی داده‌های آماری وزارت جهاد کشاورزی نشان می‌دهد در 10 سال اخیر میزان مصرف سالانه ذرت دامی کشور از 5.1 میلیون تن در سال 1387 به هشت‌میلیون و 456 هزار تن در سال 96 رسیده است. نکته قابل‌تامل در مصر ف ذرت دامی این است که میزان تولید این محصول از یک‌میلیون و 777 هزار تن در سال 1387 و حتی یک‌میلیون و907 هزار تن در سال 90 به یک‌میلیون و ۱۷۰ هزار تن در سال 96 رسیده است. بر همین اساس، میزان واردات این محصول نیز از 3.4 میلیون تن در سال 1387 به 6.4 میلیون تن در سال ۹۵ و در سال 96 به 7.2 میلیون تن و در 9ماهه سال جاری نیز به 6.3 میلیون تن رسیده است.

16 هزار میلیارد تومان؛ ارزش واردات ذرت دامی

بررسی داده‌های گمرک ایران نشان می‌دهد ارزش واردات ذرت دامی به کشور از یک‌میلیون و 87 هزار دلار در سال 87 به یک‌میلیارد و 200 میلیون دلار تا سال 90، به 1.7 میلیارد دلار تا سال 93، به 1.6 میلیارد دلار در سال 96 و به 1.4 میلیارد دلار در 9ماهه سال جاری رسیده است. بر همین اساس، اگر در 12ماهه سال جاری نیز همانند سال گذشته حدود 1.6 میلیارد دلار ذرت دامی وارد کشور شود، ارزش ریالی آن برمبنای دلار آزاد حدود 10 هزار تومان به 16 هزار و 200 میلیارد تومان خواهد بود.

کاهش 20 درصدی خوداتکایی کشور در تولید ذرت دامی

براساس آنچه جدول نشان می‌دهد، ضریب خوداتکایی کشور (توان تولید داخلی) در تولید ذرت دامی از 34 درصد در سال 1387 به 14 درصد در سال 96 رسیده است. به‌عبارت ساده‌تر، در سال 1387 کل مصرف ذرت دامی کشور پنج‌میلیون و 174 هزار تن بوده است که 34 درصد آن یعنی 1.7 میلیون تن آن در داخل تولید و 3.4 میلیون تن آن از طریق واردات تامین می‌شد؛ اما در سال 1396 از کل مصرف 8.4 میلیون تنی کشور، حدود یک‌میلیون و ۱۷۰ هزار تن (14 درصد) آن در داخل تولید و 7.2 میلیون تن آن نیز از طریق واردات تامین می‌شود.

90 درصد کنجاله سویا وارداتی است

بررسی داده‌های آماری وزارت جهاد کشاورزی نشان می‌دهد سالانه 1.4 میلیون تن کنجاله سویا در کشور مصرف می‌شود که 90 درصد آن از طریق واردات و حدود 10 درصد آن نیز با تولید داخلی تامین می‌شود. بر این اساس، در سال 1396 از مجموع مصرف 1.4 میلیون تنی کشور، حدود 91 هزار تن در داخل تولید شده و 1.3 میلیون تن نیز از طریق واردات تامین شده است.

5 هزار میلیارد تومان؛ ارزش واردات کنجاله سویا

داده‌های آماری گمرک ایران نشان می‌دهد ارزش واردات کنجاله سویا از 477 میلیون دلار در سال 1387 به یک‌میلیارد و 800 هزار دلار تا سال 92 رسیده بود که این میزان در سال 96 حدود 503 میلیون دلار و در 9ماهه سال 97 نیز حدود 371 میلیون دلار بوده است. بر این اساس، اگر در سال جاری نیز همانند سال 96 حدود 500 میلیون دلار کنجاله سویا وارد کشور شود، ارزش ریالی آن با دلار آزاد حدود 10 هزار تومان به بیش از پنج‌هزار میلیارد تومان خواهد رسید.

پاسخ‌های مشاور وزیر جهاد کشاورزی

در گفت‌وگو با علیرضا مهاجر، مشاور وزیر جهاد کشاورزی و مجری برنامه افزایش تولید دانه‌های روغنی به واکاوی دلایل خوداتکایی پایین در تولید سه محصول کنجاله سویا، ذرت دامی و جو پرداخته ایم که متن آن را در ادامه از نظر می‌گذرانید.

۷۰ درصد غذای وارداتی دام قابل تولید است

علیرضا مهاجر در پاسخ به این سوال که 95 درصد ذرت کشور و 90 درصد کنجاله سویا و 50 درصد جوی مورد نیاز دام و طیور کشور وارداتی است، آیا وزارت جهاد کشاورزی مطالعات امکان‌سنجی انجام داده که الان بتوان گفت چقدر از این میزان را می‌توان در داخل تولید کرد، گفت: «هیچ چیزی غیرممکن نیست و باید تلاش کرد تا بتوانیم آن چیزی را که خداوند در دل کشور قرار داده، به دست بیاوریم. اما مساله این است که متاسفانه چون ما کوشش نکرده‌ایم، لذا هم در روغن و هم در کنجاله که مورد نیاز دام و طیور و حتی انسان‌هاست به خارج از کشور وابسته شدیم. به هر صورت ما حداقل نیازهایمان را باید در داخل کشور تامین کنیم که تجربه هم نشان داده اگر اراده‌ای در دولت وجود داشته باشد، می‌توان در این امر موفق بود. برای مثال الان در تولید گندم به خودکفایی رسیده‌ایم که ماحصل تلاش دولت و کشاورزان است. این خودکفایی باید پایدار باشد، پایداری این خودکفایی بدون تناوب کشت با دانه‌های روغنی امکان‌پذیر نیست، لذا ما نه‌تنها وابسته به کنجاله و روغن هستیم، بلکه اگر خودکفایی گندم قرار است ادامه پیدا کند، باید حتما با تناوب دانه‌های روغنی باشد که بتوان محصول را افزایش داد. به همین خاطر برنامه ما این است که طی یک برنامه 10 ساله، 70 درصد نیاز کشور به روغن و کنجاله را در داخل کشور تامین کنیم. خوشبختانه طرح به‌خوبی پیش می‌رود و نیاز به اراده ملی وجود دارد و همه از تولید داخل حمایت کنند.»

جلوی واردات را بگیرند، خودکفا می‌شویم

زمین کشاورزان ما محدود است و 75 درصد از کشاورزان زیر پنج هکتار زمین دارند، به این معنا که زندگی‌شان وابسته به مزرعه‌شان است، لذا اگر ما از کشاورز بخواهیم محصولی مانند گندم یا دانه‌های روغنی بکارد، بعد از کاشت باید از آنها بخریم و پول‌شان را به‌موقع پرداخت کنیم. هر موقع این خرید منصفانه صورت نگیرد، کشاورزان مجبورند محصولی را بکارند که بتوانند در بازار بفروشند. در نتیجه طرح دانه‌های روغنی با شکست مواجه می‌شود. وقتی نرخ ارز را ثابت نگه می‌داریم، سالانه 20 تا 30 درصد تورم داریم، معنی‌اش این است که سالانه 20 تا 30 درصد یارانه را به طرف خارجی می‌دهیم که واردات ارزان تمام شود، به همین خاطر یا ما باید ارز و تورم را تواما ثابت نگه داریم یا باید ارز را به قیمت تورم افزایش دهیم. علاوه‌بر این، تعرفه هم ببندیم که تولید داخل مقرون‌به‌صرفه باشد، بنابراین ما فکر می‌کنیم با توجه به تحریم‌های ناخواسته‌ای که بر ما تحمیل شده، متوجه شدیم که باید به تولید داخل اتکا کنیم و اگر مبادله مالی در سال‌های آینده صورت نگیرد، نتوانیم ارز را از کشور خارج و نیاز کشور را در داخل تامین کنیم، قطعا با بحران تامین گوشت و مایحتاج زندگی مواجه می‌شویم که با توجه به پتانسیلی که در کشور وجود دارد و اراده‌ای که در حال حاضر به وجود آمده، به‌نظرم جای نگرانی نیست و هر سال نسبت به سال‌های گذشته افزایش تولید خواهیم داشت، همان‌طور که در سال 94 طرح را شروع کردیم تولید ما به 46 هزارتن، سال 95 به 67 هزار تن، سال 96 به 182 هزار تن رسید و امسال خوشبختانه از مرز 340 تن گذشتیم و برنامه‌ سال آینده ما هم مرز 450 تا 500 هزار تن کلزاست. با همین روند اگر پیش برویم قطعا موفق خواهیم شد.

من نگران توان تولیدی کشور در عرصه کشاورزی نیستم، اما تنها نگرانی‌ام این است به محض اینکه دروازه‌های کشور باز شد، دوباره واردات شروع شود و جلوی تولید داخل را بگیرد و امیدوارم این اتفاق نیفتد که تولید داخل دچار بحران شود، حتی اگر مشکلات کشور با کشورهای دیگر که بر ما تحمیل شده، حل شد، ولی تولید داخل را ارج نهیم و ان‌شاءالله با این کار هم ایجاد اشتغال و هم نیازهای اولیه کشور را تامین و هم در کشور ارز را ذخیره کنیم و هم غذایی که در داخل کشور به دلیل آفتابی که داریم، تولید کنیم از همه‌جای دنیا ایمن‌تر و باکیفیت‌تر است.

رانت‌خواران واردات همه‌جا هستند

مشاور وزیر جهاد کشاورزی و مجری طرح دانه‌های روغنی کشور در پاسخ به این سوال که آیا در زمینه واردات غذایی دام و طیور اهرم‌های فشار افراد رانت‌خوار تاثیرگذار هستند که خودکفایی کشور در تولید این محصولات را به ضرر منافع خود می‌بینند، می‌گوید: «قطعا همین‌طور است. ما یک مشکل داریم؛ حدود 75 درصد زارعان ما کمتر از پنج هکتار زمین دارند و کشاورزی معیشتی است و اگر ما از آنها می‌خواهیم محصولی مانند کلزا، سویا، گندم و... بکارند، باید به‌قول خود عمل کرده و به قیمت منصفانه از آنها خریداری کنیم، لذا زمانی که واردات بازار را به دست می‌گیرد و دولت اراده‌‌ای برای خرید ندارد، کشاورز مجبور است به سمت تولید محصولاتی مانند خیار، گوجه، پیاز و هندوانه برود که خریدار آن دولت نیست و به‌راحتی می‌تواند در بازار بفروشد. این محصولات لازم هستند اما ضروری نیستند، به همین خاطر یک‌سال می‌بینیم آنقدر تولید گوجه‌فرنگی بالا می‌رود و هیچ‌کس نمی‌خرد و درآمد آن حتی هزینه جمع‌آوری‌اش هم نمی‌شود. لذا کشاورز یک‌سال که با ورشکستگی روبه‌رو می‌شود، به اجبار نمی‌کارد و بعد قیمت آن محصول شدیدا افزایش می‌یابد. ما فکر می‌کنیم اگر کشور ما می‌خواهد روی پای خودش بایستد، باید فکری برای تعادل واردات و تولید داخل ایجاد کند و قطعا در دستگاه‌های مختلف کشور واردکننده‌ها می‌توانند نفوذ پیدا کنند و در تصمیم‌‌گیری‌ها می‌توانند تاثیرگذار باشند و شرایطی را ایجاد کنند که ما نتوانیم به‌صورت پیوسته تولیدمان را افزایش دهیم.

سایت شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از روزنامه فرهیختگان، تاریخ انتشار:8بهمن1397 ، کدخبر: 163620: www.newspaper.fdn.ir