شعار سال: بنا به گزارش سازمان پزشكي قانوني كشور در نوروز سال 1393 تعداد 1084 نفر در راه هاي كشور در طي دو هفته جان باختند . به عبارتي 54 نفر روزانه در ايام نورزو جان خود را در راه هاي كشور از دست مي دهند و 15-20 برابر اين تعداد دچار جراخت و صدمه می شوند. به صورت ميانگين مرگ‌هاي اين دوره بين شش تا شش و نیم درصد کل مرگ‌هاي تصادفات در طول سال را به خود اختصاص مي‌دهد. عوامل متعددي در وقوع تصادف ها دخيل هستند و يکي از اين عوامل حواس‌پرتي رانندگان است كه کمتر از بقيه شناخته شده است. طبق تعاريف سازمان‌هاي بين‌المللي، «حواس‌پرتي» در رانندگي عبارت است از انحراف راننده از توجه به فعاليت‌هايي که براي رانندگي ايمن، حياتي است. حواس پرتي هنگام رانندگي، مشکلي بسيار جدي و رو به رشد است که تهديدي براي ايمني ترافيکي محسوب مي‌شود. ،یک مطالعه جدید در آمريكا نشان می‌دهد وسائلي مانند تلفن همراه و یا سایر وسایل الکترونیکی می‌توانند تاثیر مستقیمی حداقل در ۲۵ درصد از تصادفات داشته باشند. هنگامي که حواس راننده پرت مي‌شود، توجه خود را به‌طور موقت بين آنچه از آن به عنوان «وظيفه اصلي» رانندگي ياد مي‌شود و آنچه ارتباط مستقيم به رانندگي ندارد، تقسيم مي‌کند. مثلا گفت‌وگو با تلفن همراه حين رانندگي. در اين عمل قسمتي از توانمندي راننده صرف تفکر و تمرکز در گفت‌وگو با تلفن همراه مي‌شود و نمي‌تواند به وظيفه اصلي خود كه داشتن تمرکز کامل براي رانندگي است بپردازد . به همين دليل تفاوتي بين استفاده از هندز فري و تلفن همراه به صورت مستقيم وجود ندارد. تحقیقات‌ نشان‌ داده‌ است‌ که‌ خطر تصادف‌ هنگام‌ استفاده‌ از تلفن‌ همراه‌، چهار برابر خطر تصادف‌ در حالت‌ عادی‌ است‌.‌ این‌ خطر با افزایش‌ سن‌ راننده‌ بیشتر می‌ شود و متاسفانه‌ به‌ تجربه‌ راننده‌ هم‌ ارتباطی‌ ندارد‌.‌ خطر تصادف‌ در فاصله‌ کوتاهی‌ پس‌ از برقراری‌ تماس‌ بسيار زياد است‌ اما پس‌ از گذشت‌ ‌15‌ دقیقه‌ از پایان‌ مکالمه‌، به‌ یک‌ چهارم‌ تقليل مي يابد.‌ خطر تصادف‌ در هنگام‌ مکالمه‌ در بزرگراه ها به‌ مراتب‌ بیشتر از جاده‌‌های‌ شهری‌ و کم‌ سرعت‌ است‌. با رواج و افزايش استفاده از تلفن همراه و سيستم‌هاي جديد داخل خودرو، اين مشکل در سال‌هاي آينده در سطح جهاني تشديد هم خواهد شد.

وضعیت استفاده از تلفن همراه در دنيا

نتايج مطالعه‌ها در تعدادي از کشورها نشان مي‌دهد تعداد رانندگاني که در حال رانندگي از گوشي‌هاي تلفن همراه استفاده مي‌کنند نسبت به 10-5 سال گذشته، افزايش قابل‌ملاحظه‌اي داشته و اين رقم از 1 تا 11 درصد متغير است. برآورد مي‌شود صحبت با تلفن همراه با استفاده از هندزفري هم بيشتر از اين ميزان باشد. در بعضي از مطالعه‌ها حدود 25 درصد رانندگان اظهار داشته‌اند هنگام رانندگي از هندزفري براي صحبت استفاده مي‌كنند. نتايج مطالعه‌اي که در کشور استراليا انجام گرفت، نشان داد 14 درصد تصادف‌ها در اثر استفاده از تلفن همراه گزارش شده است. در کشور نيوزلند، 10 درصد حوادث ترافيکي مرگبار در نتيجه استفاده از تلفن همراه هنگام رانندگي گزارش شده که هزينه‌اي بالغ بر 311 ميليون دلار دربرداشته است. بالاترين آمار در کشور اسپانياست كه گزارش شده 38 درصد حوادث ترافيکي در آن در اثر استفاده از تلفن همراه حين رانندگي اتفاق افتاده است. وسعت بروز اين مشکل در بسياري از کشورها ناشناخته باقي مانده زيرا استفاده از تلفن همراه به‌عنوان يک داده اطلاعاتي هنگام تصادف‌ها ثبت نمي‌شود.

آمارهای سازمان بین المللی امنیت ترافیک NHTSA بیانگر آن است که 25 درصد رانندگان از پشت فرمان با تلفن همراه خود تماس می‌گیرند، سه درصد نیز در حین رانندگی پیام کوتاه ارسال می‌کنند که در این میان تعداد خانم‌هایی که در حین رانندگی از تلفن همراه استفاده کرده‌اند بیشتر از مردان‌ بوده است. در انگلستان استفاده از تلفن همراه در هنگام رانندگی از دسامبر سال ۲۰۰۳ ممنوع شد اما چون راننده‌های انگلیسی به این ميزان جریمه توجه کافی نمی‌کردند، جریمه افزایش یافت. این جریمه که در گذشته۳۰ پوند (۵۹ دلار) تعیین شده بود، حالا به ۶۰ پوند (۱۲۰ دلار) افزایش یافته ‌است. همچنین افرادی که هنگام رانندگی از موبایل استفاده کرده و مورد شناسایی قرار گیرند، سه امتیاز منفی روی گواهی‌نامه رانندگی آنها ثبت می‌شود. هر راننده‌ای که ظرف سه سال ۱۲ امتیاز منفی روی گواهی‌نامه خود دریافت کند، به مدت شش ماه از هرگونه رانندگی محروم می‌شود. حداکثر جریمه به میزان ۱۰۰۰ تا ۲۵۰۰ پوند برای رانندگان اتوبوس‌ها و خودروهای باری و همین‌طور خودروهای سواری که رانندگانشان دچار حواس پرتي و عدم كنترل مناسب خودرو شده اند افزایش می‌یابد.

در ايران آمار دقيقي در دسترس نيست. در مطالعه اي نشان داده شد نیمی ‌از رانندگان حداقل یکبار در وضعی قرار گرفته‌اند که دچار حواس پرتي در حين رانندگي شده به نحوی که مرتکب اشتباهاتی مانند عبور از چراغ قرمز، تغییر مسیر بدون توجه به دیگران، انحراف به سمت جاده و سرعت بیشتر یا کمتر از حدمجاز شده اند که دراین میان تلفن همراه به عنوان یکی از پدیده‌هایی که به ویژه در یک دهه اخیر به نحو گسترده‌ای وارد زندگی مردم شده است، سهم عامل انسانی را درتصادفات افزایش داده است

انواع حواس‌پرتي

حواس‌پرتي راننده مي‌تواند به يکي از چهار نوع زير تقسيم شود:

• تصويري: توجه به اشياي غيرمرتبط با رانندگي به جاي توجه به جاده، مانند تابلوهاي تبليغاتي کنار جاده، عابر پياده و...

• شناختي: سرگرم شدن با تلفن همراه به‌جاي تمرکز روي جاده براي تحليل وضعيت آن و تعيين موقعيت خودرو

• فيزيکي: زماني که راننده هنگام رانندگي وسيله ديگري به‌جز فرمان اتومبيل را در دست نگه‌مي‌دارد، مانند شماره‌گيري با تلفن‌همراه يا خم شدن براي تعويض موج راديو يا روشن‌کردن سيگار و استعمال دخانيات ومانند اينها كه باعث مي‌شود خودرو به چپ يا راست منحرف شود.

• شنوايي: صداهاي بلند و ناگهاني دستگاه‌هاي داخل خودرو که هنگام رانندگي شنيده مي‌شود، مثل زنگ تلفن‌همراه يا زياد بودن صداي دستگاه پخش موزيک به‌طوري كه صداهاي ديگر مانند آژير آمبولانس را محو کند.

علل اصلي حواس‌پرتي رانندگان عبارتند از:

• کنترل و تنظيم درجه حرارت داخلي خودرو

• تنظيم راديو و CD

• شماره‌گيري يا ارسال پيام کوتاه با تلفن همراه

• خوردن و آشاميدن

• حرکت يک شي در وسيله نقليه مانند پرت شدن ليوان چاي

• استعمال دخانيات

• صحبت با تلفن همراه

• استفاده از دستگاه يا وسايلي که داخل خودرو آورده مي‌شوند مانند ‌اي‌پاد، رايانه، لپ‌تاپ ومانند اينها

آثار مخرب استفاده از تلفن همراه بر رفتار راننده

استفاده از گوشي‌هاي تلفن همراه هنگام رانندگي، باعث مي‌شود حواس راننده از جاده پرت و دست‌هايش از فرمان خودرو برداشته شود. در اين موارد ذهن راننده از جاده و اطراف آن منحرف مي‌شود. اين نوع حواس‌پرتي را «انحراف شناختي» مي‌نامند که به نظر مي‌رسد بيشترين تاثير را بر رفتار راننده و نهايتا بر حوادث ترافيکي داشته باشد. شواهد نشان مي‌دهد پرت‌شدن حواس به دليل استفاده از تلفن همراه مي‌تواند رانندگي را مختل کند. اين رفتار زمان واکنش (به خصوص زمان واکنش در ترمز، واکنش به سيگنال‌هاي ترافيکي ) را افزايش مي‌دهد و توانايي نگه‌داشتن خودرو در خط راست و مستقيم را مختل مي‌كند. ارسال و دريافت پيامک با تلفن همراه نيز عملکرد راننده را به طرز قابل‌ملاحظه‌اي کاهش مي‌دهد.

استفاده از تلفن همراه و وسعت مشکل

استفاده از تلفن همراه هنگام رانندگي، يکي از نگراني‌هاي سياست‌گذاران در بخش سلامت است. شواهد نشان مي‌دهد شيوع اين رفتار به علت رشد تصاعدي تلفن‌هاي همراه در جامعه، به سرعت در حال افزايش است. مطالعه‌ها نشان مي‌دهد استفاده از تلفن همراه هنگام رانندگي حدود چهار برابر خطر حوادث ترافيکي را در مقايسه با زماني که راننده از تلفن همراه استفاده نمي‌کند، افزايش مي‌دهد. ميزان اين خطر هنگام دريافت و ارسال پيامک با تلفن همراه بيشتر از زمان صحبت با آن است. ،

اقدام‌هاي پيشگيري‌کننده و توصيه ها:

اطلاعات کمي درباره تاثير اقدام‌ها براي کاهش استفاده از تلفن همراه هنگام رانندگي وجود دارد. برخي از کشورها تجربه پرداختن به ديگر عوامل خطر حوادث ترافيکي را براي مهار استفاده از تلفن همراه هنگام رانندگي در پيش گرفته‌اند، از جمله افزايش استفاده از کمربندايمني، کاهش سرعت و اجتناب از رانندگي هنگام خستگي. اين رويکرد شامل اقدام‌‌هايي ادغام‌يافته از جمع‌آوري داده‌ها، اجراي مستمر قانون و راه‌اندازي بسيج اطلاع‌رساني براي جامعه است.

بكار بستن توصيه هاي زير در پيشگيري از حوادث ترافيكي بسيار موثر است:

1-استراحت مناسب و خواب كافي پيش از شروع سفر و در طول دوران سفر

2-استفاده از كمر بند ايمني براي همه سرنشينان خودرو چه در صندلي جلو و يا صندلي عقب

3- استفاده از صندلي كودك و ممانعت از نشاندن كودك در صندلي جلو

4- استفاده از كلاه ايمني براي راكبين موتورسيكلت و همراه آنها

5- عدم استفاده از تلفن همراه، ارسال پيامك ،ايميل و دخانيات در هنگام رانندگي

6- رانندگي با سرعت مجاز (پنج درصد كاهش در سرعت متوسط باعث كاهش 30 درصد مرگ و مير ناشي از حوادث ترافيكي مي شود)

7-عدم استفاده از داروهاي خواب آور و آرام بخش پيش و هنگام رانندگي

8- استراحت بمدت 30 دقيقه به ازاء هردو ساعت رانندگي

9-رانندگي با چراغ روشن در هواي ابري، هواي مه آلود و در هنگام غروب و تا مدتي پس از طلوع( روشن نگه داشتن چراغ هاي خودرو در طول روز و شب باعث كاهش 15درصد مرگ ناشي از حوادث ترافيكي در كشورهاي صنعتي شده است)

10-استفاده از لباسهاي روشن يا برچسب هاي شبرنگي (شب نما) بخصوص در هنگام شب براي عابرين پياده در راههاي برون شهري و داخل شهر

دكترعليرضامغيثي
متخصص پزشكي اجتماعي و PhD پيشگيري از حوادث
رئيس گروه پيشگيري از حوادث و ارتقاء ايمني معاونت بهداشت وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از پایگاه خبری اطلاع رسانی وب دا، تاریخ 7 فروردین 98، کد مطلب: 5210: www.webda.gmu.ac.ir