شعار سال: پسماندهای ویژه یا خطرناک به‌طور عمده از صنایع شیمیایی و صنایع وابسته به‌وجود می‌آیند و امحای پسماندهای ویژه به مدیریت خاص و ویژه نیاز دارد. هم‌اکنون در دنیا روش‌های مختلفی برای مدیریت انواع پسماندهای ویژه وجود دارد، ازجمله استفاده از زباله‌سوزهای ویژه، انواع روش‌های خنثی‌سازی پسماندها و... که براساس نوع و شرایط پسماند، از بهترین روش استفاده می‌شود.

مسئولان محیط‌زیست برای انتقال یک‌هزار و 700 تن «پسماند کلره» از واحدهای پتروشیمی خوزستان به قزوین و گیلان و بازیافت آن‌ها توسط یک شرکت مدیریت پسماند مجوز صادر کرده‌اند؛ درحالی‌که مقصد نهایی بخش جامد و خطرناک این پسماندها هنوز مشخص نیست.

مراحل بازیافت 17 هزار تن پسماند کلره که از واحدهای پتروشیمی استان خوزستان به دو استان قزوین و گیلان منتقل شده، از آغاز سال جاری با مجوز سازمان حفاظت محیط‌زیست توسط «شرکت بلیش» در این دو استان در حال انجام است.

این پسماندها پس از بازیافت، ته‌ماندی خطرناک‌تری به‌جا می‌گذارند که امحایشان تنها در کوره‌های مخصوص با دمای بیش از یک‌هزار و 200 درجه سانتی‌گراد مقدور است. امحای پسماندهای کلره، مستلزم تعبیه کوره‌هایی با دمای یک‌هزار و 200 تا یک‌هزار و 400 درجه سانتیگراد است.

علی مریدی، مدیرکل دفتر آب‌وخاک سازمان حفاظت محیط‌زیست در واکنش به خبر صدور مجوز از سوی اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان مرکزی برای امحای زباله‌های حاوی کلر در مجموعه‌ای فاقد کوره‌های مناسب به رسانه‌ها گفته بود: سوختن پسماند‌های آلی کلردار به تولید 17 ماده سمی منجر می‌شود؛ مجموع این 17 ترکیب کلر که تحت عنوان دی‌اکسین‌ها و فوران‌ها شناخته می‌شوند، نباید از دو دهم نانوگرم بر مترمکعب بیش‌تر باشد و این امر محقق نمی‌شود، مگر با شکستن حلقه‌ها و پیوند ترکیبات کلر در دمای بالای یک‌هزار و 200 درجه؛ درنتیجه، امحای پسماند‌های حاوی کلر، مستلزم فراهم‌کردن دمایی بین یک‌هزار و 200 تا یک‌هزار و 400 درجه سانتی‌گراد است.

وی در پاسخ به این‌که چرا برای سوخت غیراصولی سه هزار تن حلال کلردار، در کوره‌هایی فاقد شرایط لازم از سوی اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان مرکزی مجوز صادر شده، گفته بود: براساس تفویض اختیار‌های اخیر، ادارات کل استانی، می‌توانند مجوز‌هایی از این دست را صادر کنند، اما درصورتی‌که چنین مجوزی صادر شده باشد، ستاد به‌منظور جلوگیری از آلایندگی شدید محیط‌زیستی ورود خواهد کرد.

هرچند پیگیری‌های مریدی به جلوگیری از انتقال زباله‌های کلره مذکور به استان مرکزی منجر شد و جلوی سوزانده‌شدنشان در شرایطی نامناسب و خطرناک را گرفت، اما حالا ادارات کل حفاظت محیط‌زیست استان‌های قزوین و گیلان برای بازیافت به‌ترتیب 12 هزار و پنج هزار تن از همین زباله‌های حاوی کلر توسط یک شرکت مدیریت پسماند به‌نام بلیش مجوز صادر کرده‌اند.

اما شرکت بلیش برای این پسماندهای خطرناک که از واحدهای پتروشیمی خوزستان به قزوین و گیلان رسیده‌اند چه سرنوشتی رقم خواهد زد؟!

برنامه‌ای برای امحاء نداریم؛ پسماندهای کلره را 100 درصد بازیافت می‌کنیم

علیرضا حق‌گو، مدیرعامل شرکت بلیش، دراین‌باره می‌گوید: شرکت بلیش هیچ برنامه‌ای برای امحای پسماندهای کلره ندارد؛ سیاست این شرکت، استفاده 100 در‌صد از این پسماندهاست؛ ما به‌همراه حدود 20 شرکت دیگر در سطح کشور این سیاست را در پیش گرفته‌ایم و بیش از 80 درصد پسماندهای ای‌دی‌سی را طی فرآیند بازیافت به چرخه تولید برمی‌گردانیم.

وی ادامه می‌دهد: امروز دانش فنی ما و کارشناسان ما به حدی رسیده که بتوانیم بخش عمده این پسماند را به خلوص بیش از 90 درصد رسانده و به شرکت‌های پتروشیمی بازگردانیم؛ درواقع ما پیمانکار این واحدهای پتروشیمی هستیم. شرکت‌هایی که پیش‌تر، پسماندشان را به کشورهایی مانند قطر می‌دادند، تا حدود 10درصد از ترکیبات تتراکلریدکربن را از آن جدا کرده و با خلوص بالا دوباره به آن‌ها تحویل دهد؛ حالا ما با یک راکتور و با برخورداری از دانش مهندسان، این کار را انجام می‌دهیم.

مدیرعامل شرکت بلیش یادآور می‌شود: آن بخش عمده از پسماند کلره را خود واحد پتروشیمی‌های لازم دارند؛ از طرفی، امحای این پسماند به انرژی بسیار زیادی احتیاج دارد، به همین دلیل به‌جای صرف انرژی بسیار برای ازبین‌بردن، این پسماند را که ارزش اقتصادی بسیاری دارد، بازیافت می‌کنیم و واحدهای پتروشیمی تحویل می‌دهیم؛ این سیاست کلان پتروشیمی است و اشتغال‌زایی به‌همراه دارد.

بخش جامد و خطرناک پسماندهای کلره تا زمان تعیین تکلیف دپو می‌شوند

حق‌گو در پاسخ به این‌که شرکت بلیش برای ته‌ماند جامد و خطرناک باقی‌مانده از بازیافت پسماندهای کلره چه تدبیری اندیشیده است، می‌گوید: همین 10 درصد را هم امحاء نمی‌کنیم؛ این ته‌ماند در کشور چین طرفدار دارد و برای آن مشتری داریم، می‌توان از آن کک گرفت و در ایران هم براساس یک فرمولاسیون به قیر اضافه می‌شود و برای آسفالت استفاده می‌شود؛ نگاه ما بازیافت 100 درصد است و دورریز نداریم، چراکه هم ارزش اقتصادی این ماده برای ما به‌ویژه در شرایط اقتصادی کنونی بسیار بالاست و هم هزینه امحاء در کشور ما بسیار زیاد است.

وی ادامه می‌دهد: ما در شرکت بلیش، فعلاً این ته‌ماند را در مخازن بتنی بدون هیچ تماسی با طبیعت دپو می‌کنیم؛ آزمایش‌هایی انجام داده‌ایم تا از این مواد برای تهیه دو نوع چسب ژله‌ای استفاده کنیم؛ یک عایق ضدحریق و یک عایق رطوبت که تنها در دماهای بسیار بالا می‌سوزد و کلر آزاد می‌کند؛ این چسب‌ها که درحال‌حاضر به‌قیمت کیلویی 12 دلار از چین وارد می‌شوند، کاملاً بی‌خطر هستند و درصورت تأیید شرکت استاندارد، توسط شرکت بلیش از پسماندهای کلره تولید خواهند شد.

مدیرعمل شرکت بلیش با بیان این‌که بازیافت پسماندهای کلره خوزستان در قزوین و گیلان از سال جاری آغاز شده می‌گوید: درحال‌حاضر برای استفاده از این پسماندهای بازیافت‌شده بین شرکت‌های پتروشیمی مناقصه برگزار شده است. به‌علاوه مشکل گمرک را هم حل کرده‌ایم و می‌توانیم بخشی از پسماندهای بازیافت‌شده را صادر کنیم؛ در کل باید بگویم صنعت از این پسماندهای بازیافت‌شده استقبال می‌کند، به‌ویژه برای برخی مواد که واردات آن تحت تأثیر تحریم‌ها قرار گرفته می‌توان از این پسماندهای بازیافتی کمک گرفت و مانع خروج ارز شد. برای مثال اگر بتوانیم از این پسماندها 12 درصد تتراکلریدکربن استحصال و برای تولید مواد شوینده استفاده کنیم، موفقیت مهمی به‌دست آورده‌ایم.

راهکار مدیریت پسماندهای کلره، بازیافت یا امحا؟

اما علی‌اکبر یوسفی، استاد پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی، درباره پسماندهای کلره پتروشیمی می‌گوید: در فرآیند تولید پی‌وی‌سی، پسماندهای کلره (ای‌دی‌سی) تولید می‌شود؛ این پسماندها شامل دو بخش سبک و سنگین است که بخش سبک قابلیت بازیافت دارد؛ با تقطیر این پسماندهای سبک، مواد کلردار به‌دست می‌آید که می‌تواند دوباره وارد خط تولید شده و برای تولید مجدد پی‌وی‌سی استفاده شود؛ الان با این قیمت قیر، این مواد ارزشمند است.

وی ادامه می‌دهد: بخش جامد و سنگین پسماندهای ای‌دی‌سی، قابلیت تبدیل به پلیمرهای دیگر را ندارد، بنابراین یا باید در کوره‌هایی با دمای بالا سوزانده و امحاء شده یا طی عملیاتی دقیق پلیمریزه شده و به‌عنوان پرکننده در تولید آسفالت استفاده شوند، مشروط بر این‌که استفاده این مواد در تولید آسفالت، اصولی بوده و به پخش‌شدنشان در آسفالت منجر نشود.

این استاد پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی یادآور می‌شود: درحال‌حاضر هر دو بخش پسماند، توسط پتروشیمی بندر امام (ره) در دمای بالای یک‌هزار و 300 درجه امحاء می‌شود که مستلزم صرف انرژی زیاد و ورود دی‌اکسیدکربن و ترکیبات کلردار به هواست. بااین‌حال، از آن‌جا که پسماندهای ای‌دی‌سی بسیار خطرناکند، اگر بنا باشد طی روندی غیراصولی بازیافت شوند، باید گفت که سوزاندنشان به‌مراتب کم‌خطرتر است.

وی با بیان این‌که، ترکیبات حاصل در بازیافت بخش سبک پسماندهای کلره در برخی از کشورها خریدارانی دارد، می‌گوید: متأسفانه برخی کشورها مانند اوکراین، مشتری خوبی برای محصولات بازیافت بخش سبک پسماندهای ای‌دی‌سی مانند اتیلین تری‌کلراید هستند و با اضافه‌کردن آن‌ها به گازوئیل، آلودگی محیط‌زیست را به‌همراه می‌آورند.

صدور مجوز بازیافت از سوی مسئولان محیط‌زیست و پرسش‌های بی‌پاسخ

یوسفی تأکید می‌کند: برای بخش سبک پسماندهای کلره، همان‌طورکه گفتم، بهترین گزینه بازیافت و بازگرداندنشان به خط تولید است، اما درصورتی‌که بنا باشد پسماندهای کلره به‌ویژه بخش سنگین و خطرناک آن‌ها به‌جای امحاء، بازیافت شده و استفاده شود، نظارت و تأیید بر عملکرد اصولی شرکت‌های مربوطه، به‌منظور جلوگیری از پیامدهای جبران‌‌ناپذیر برای سلامت عمومی و محیط‌زیست ضروری است.

پیگیری‌ها برای گفت‌وگو با مسئولان ذی‌ربط ستادی سازمان حفاظت محیط‌زیست و طرح پرسش‌های مرتبط بی‌نتیجه مانده است؛ پرسش‌هایی از این دست: درصورتی‌که سرنوشت بخش جامد و خطرناک پسماندهای کلره پتروشیمی هنوز مشخص نشده است، بر چه اساس برای انتقال این پسماندها به استان‌های قزوین و گیلان و آغاز فرآیند بازیافت آن‌ها مجوز صادر شده و نحوه نظارت تنها نهاد متولی حفاظت از محیط‌زیست کشور بر روند بازیافت این پسماندها چگونه است؟

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار 1 خرداد 98، شماره: 66733