شعار سال: از سال 1353(1974)، سازمان ملل پانزدهم خرداد (پنجم ژوئن) را «با هدف افزایش آگاهی و اقدام برای حفاظت از محیط‌زیست» روز جهانی محیط‌زیست نامیده است. برای روز محیط‌زیست امسال شعار «با آلودگی پلاستیکی مبارزه کنید» انتخاب شده بود.

از آنجا که پلاستیک‌ها موادی از جنس طبیعت نیستند، هیچ آنزیم طبیعی برای تجزیه و بازگرداندن آن به طبیعت وجود ندارد. چنین است که مواد پلاستیکی سالیان طولانی در طبیعت باقی می‌مانند و موجب زشت شدن چشم‌اندازها، گرفتگی مجراهای گوارشی و تنفسی جانوران، آلوده‌ شدن پهنه‌های آبی به میکروپلاستیک (که ممکن است سبب بروز بیماری‌های خطرناک شود) و ایجاد اختلال در فعالیت طبیعی گیاهان می‌شوند. فرایند تولید پلاستیک هم به‌علت آنکه ماده اولیه‌ آن نفت است و همچنین به‌علت انرژی‌ای که صرف تولید می‌شود، آلوده‌کننده محیط‌زیست است.

ایران از کشورهایی است که مصرف سرانه‌ پلاستیک در آنها بسیار بالاست. این رویه ناشی از آن است که علاوه بر فراوان بودن منابع نفتی، نظارت‌های قانونی کافی بر تولید مواد تجزیه‌ناپذیر وجود ندارد و تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان پلاستیک به مدیریت و بازیافت پسماند‌های خود ملزم نیستند. در واقع، در این مورد هم مانند بسیاری از دیگر معضل‌های محیط‌زیستی، کشور ما با چالش «نبود اقتدار» روبه‌روست؛ قانون و مقررات وجود دارد، منافع ملی حکم می‌کند که از این همه ریخت و پاشِ منابع جلوگیری شود و از نظر اخلاقی نیز بدیهی است که آلوده کردن آب و خاک یا تخریب چشم‌اندازهای همگانی عملی زشت است... اما برخورد قانونی لازم با مسببان این وضعیت صورت نمی‌گیرد.

قانون مدیریت پسماند در سال 1383و آیین‌نامه‌ اجرایی آن در سال 1384تصویب شده، اما بسیاری از اصول آن گویا به گوش هیچ‌کس نرسیده است! برای نمونه می‌توان به ماده‌ 4آیین‌نامه اشاره کرد که مقرر داشته: «مدیریت‌های اجرایی پسماندهای عادی باید طرح جامع و تفصیلی مدیریت پسماند را به‌گونه‌ای تهیه کنند که در مراکز استان‌ها و همچنین شهرهای با جمعیت بیش از یک میلیون نفر تا پایان سال 1390ودر سایر شهرها و روستاها تا پایان سال 1392همه‌ پسماندهای عادی را به‌صورت تفکیک شده جمع‌آوری کنند؛» درصورتی که همه‌ شهرهای کشور، فاصله‌ای باورنکردنی با این هدف دارند و مثلاً در تهران که از امکانات بسیار بیشتری برخوردار است و شاید آمادگی مردم هم برای تفکیک از مبدأ بیش از دیگر نقاط باشد، بنا به گزارش شهردار پیشین تهران، « تفکیک زباله‌ هوشمند تنها 3درصد است... و زباله‌گردها 10درصد زباله‌ها را سر سطل‌های زباله به شکل غیربهداشتی تفکیک می‌کنند و از آن بدتر، 66درصد زباله‌ها به روش غیربهداشتی به‌صورت تلنبار دفن می‌شوند... و زیرساخت‌های تولید انرژی از زباله نیز عملاً فاقد کارایی است و زیان خالص آن 26میلیارد تومان در سال 96» بوده است.

مورد دیگر در نادیده گرفتنِ قانون، بی‌اعتنایی به ماده‌ 4آیین‌نامه اجرایی قانون مدیریت پسماند است که مقرر داشته: «تولیدکنندگان و واردکنندگان اقلام مشروح زیر باید پسماند حاصل از کالاهای خود را بازیافت کنند. درصورتی که نتوانند به این امر اقدام کنند، باید برابر نیم در هزار ارزش کالا را همزمان با فروش یا ورود به صندوق [حمایت از محیط‌زیست]پرداخت کنند:

1- موادپلیمری از قبیل پلاستیک‌ها، PET و لاستیک...

2-... ». از پرداخت نیم در هزار آگاهی ندارم، اما نیازی به گفتن نیست که ملزم بودن تولیدکنندگان و واردکنندگان مواد پلاستیکی به بازیافت به کلی نادیده گرفته شده است؛ چرا که اگر چنین بود، تولیدکنندگان نوشابه (که کالایی غیرضروری و حتی زیانمند است) می‌بایست تعهدی در زمینه‌ جمع‌آوری بطری‌های خالی خود و تحویل آنها به واحدهای بازیافت نشان می‌دادند.

نکته‌ دیگر این است که دستگاه‌های دولتی، شهرداری‌ها و شرکت‌های بزرگ وابسته به دولت و نهادها، خود الگوی نامناسبی در مصرف پلاستیک (چنانکه در مصرف انرژی و دیگر منابع) هستند؛ پذیرایی در این سازمان‌ها غالباً با ظرف‌های دورانداختنی صورت می‌گیرد، یا شهرداری‌ها با بنرنویسی‌های غیرضروری، پلاستیک زیادی را مصرف می‌کنند. بدیهی است که این رفتار، سرمشق نادرستی برای مردم می‌شود و به علاوه، نیروهای این سازمان‌ها که با چنین رفتارها خو می‌گیرند، نمی‌توانند مروج مصرفِ کمترِ پلاستیک یا ضابط قانونی برای اِعمال قانون مدیریت پسماند باشند.

خلاصه اینکه مسئولیت اصلی در زمینه‌ مدیریت پسماندهای پلاستیکی برعهده‌ دولت است که می‌تواند و باید با وضع و اِعمال قانون، حافظ سلامت مردم و محیط‌زیست باشد. اما، این امر رافع مسئولیت فردی شهروندان نیست؛ هریک از ما می‌توانیم با رعایت چند اصل ساده، وظیفه‌ اجتماعی خویش را در جلوگیری از آلودگی پلاستیکی ادا کنیم:

* از ظرف‌ها، نی‌های نوشیدنی و سفره‌های یکبارمصرفِ پلاستیکی استفاده نکنیم.

* مصرف نوشابه و آب بطری‌شده را به حداقل برسانیم.

* در فروشگاه‌ها تا حد امکان از گرفتن کیسه‌های پلاستیکی خودداری کنیم.

* از کیسه‌ها و ظرف‌های پلاستیکی، چندبار استفاده کنیم.

* ظرف‌های ماست، پنیر و... را باکمی آب تمیز و جمع‌آوری کنیم و همراه دیگر پسماندهای پلاستیکی خانه یا محل کار، تحویل اشخاصی بدهیم که آنها را برای بازیافت می‌برند.

* هیچ‌چیز پلاستیکی را در طبیعت یا کوی و خیابان رها نکنیم.

* هرگاه برای تفریح به طبیعت می‌رویم، تا شعاع 10متر اطراف خود را از زباله پاکسازی کنیم.

* در سازمان‌های مردم‌نهاد عضو شویم و در برنامه‌های پاکسازی که ترتیب می‌دهند، مشارکت کنیم.

* به یاد داشته باشیم که حتی اگر پسماندهای پلاستیکی را درون مخزن‌های طراحی‌شده برای بازیافت بیندازیم، بیشتر آنها بازیافت نمی‌شوند! پس، بهترین کار کم کردن مصرف است.

* در دیدارهای خانوادگی و در محیط‌های کاری، این اصول را با دیگران در میان بگذاریم.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه همشهری ، تاریخ انتشار 19 خرداد 97، کدمطلب:19044، www.newspaper.hamshahri.org