شعار سال: رشد بخش‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی در گرو پایداری و کارکرد صحیح در محیط‌زیست معنا پیدا می‌کند‌. تا چند دهه قبل نگاه‌ها به مقوله محیط‌زیست تا این حد پررنگ و حساس نبود و در کشورمان، توجه غالب به پیشرفت‌های اقتصادی، صنعتی و اجتماعی در چند دهه گذشته سبب شد تا از محیط‌زیست بیش از ظرفیت و توان منابع آن بهره‌برداری شود، موضوعی که پیامدهای مخربی را در این عرصه برجای گذاشت‌. این وضعیت در سایر مناطق دنیا نیز وجود داشت؛ اما بیش‌تر آن‌ها به‌ویژه کشورهای توسعه‌یافته بعد از یک دوره فشار بر محیط‌زیست به این نتیجه رسیدند که برای ادامه حیات به این منابع نیاز دارند و در نتیجه، رویکرد خود را در جهت حفظ آن‌ها تغییر دادند‌. شواهد نشان می‌دهد که در ایران پیش از انقلاب نیز وضعیت محیط‌زیست و منابع طبیعی آن چندان مناسب نبود، به‌طوری که در برنامه‌های عمرانی از مباحث محیط‌زیست تنها به کلیاتی درباره حفاظت از جنگل‌ها پرداخته می‌شد‌. بعد از انقلاب اسلامی جایگاه محیط‌زیست در برنامه پنجم توسعه به یکی از محورهای اصلی این برنامه تبدیل شد، به‌طوری که در بخش توسعه‌ای منطقه‌ای این برنامه هفت ماده با 11 موضوع مهم محیط‌زیستی به تصویب رسیده است‌. در مجموع، در برنامه‌های پنج‌ساله کشور، جایگاه محیط‌زیست در برنامه‌های توسعه بعد از انقلاب نسبت به برنامه‌های عمرانی قبل از انقلاب، هم از نظر کمی و هم کیفی، افزایش قابل ملاحظه‌ای یافته است و مسلم آن که ورود برنامه‌های محیط‌زیست در سطح کلان کشور تأثیر به‌سزایی در عملکرد زیست‌محیطی در سطح جامعه خواهد داشت‌. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، چند سال رویکرد جهادی و خودکفایی در محصولات کشاورزی فشار زیادی بر محیط‌زیست و منابع طبیعی کشور وارد کرد؛ اما در نهایت دولتمردان به این نتیجه رسیدند که محیط‌زیست کشور دیگر توان تحمل فشار بیش‌تر را ندارد و از این رو در صدد حفاظت از آن برآمدند که بر این اساس، اقدامات ارزنده‌ای انجام شد و می‌توان تا حدودی تأثیر آن را در جامعه دید‌.

تصویب اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی برای حفاظت از محیط‌زیست

تصویب اصل 50 قانون اساسی درباره حفاظت از محیط‌زیست یکی از این اقدامات ارزنده است که براساس آن گفته شده است حفاظت‏ محیط‌زیست‏ در جمهوری‏ اسلامی که‏ نسل‏ امروز و نسل‌های بعد باید در آن‏ حیات‏ اجتماعی‏ رو به‏ رشدی داشته‏ باشند، وظیفه‏ عمومی‏ تلقی‏ می‌شود‌. از این‏ رو فعالیت‌های‏ اقتصادی‏ و غیر آن‏ که‏ با آلودگی‏ محیط‌زیست‏ یا تخریب‏ غیر قابل‏ جبران‏ آن‏ همراه باشد، ممنوع‏ است‌. در این قانون استفاده از ظرفیت اخلاق، حقوق و حفظ طبیعت، جرایم محیط‌زیستی و متولیان محیط‌زیست مشخص شده است‌.

ابلاغ سیاست‌های کلی نظام از سوی مقام معظم رهبری درباره محیط‌زیست

با توجه به اهمیت حفظ محیط‌زیست و حساسیت مقام معظم رهبری مبنی‌بر حفاظت از آن، سیاست‌های کلی نظام درباره محیط‌زیست تصویب و توسط مقام معظم رهبری ابلاغ شد‌. در این سیاست‌ها به مواردی همچون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا، مدیریت پسماند، هوای پاک، ایمنی زیستی، حفاظت از تالاب‌ها و حفاظت از آب و خاک تاکید شده است‌.

ارتقای سطح و ساختار حفاظت از محیط‌زیست

با توجه به افزایش جمعیت، برجسته شدن حفاظت بیش‌تر از منابع طبیعی و محیط‌زیست موجب ارتقای سطح و ساختار حفاظت از این عرصه‌ها شد، به‌طوری که یگان حفاظت محیط‌زیست در کشور شکل گرفت و محیط‌بانان بدنه اصلی این یگان تعیین شدند و اکنون حدود سه هزار محیط‌بان در کشور وظیفه حفاظت از عرصه‌های طبیعی و محیط‌زیست را برعهده دارند‌. با توجه به این‌که حفظ محیط‌زیست بر اساس اصل پنجاهم قانون اساسی یک مقوله عمومی است، در بیش‌تر استان‌های کشور ادارات و نمایندگی‌های محیط‌زیستی ایجاد شد‌.

تأسیس صندوق ملی محیط‌زیست

تغییرات آب و هوایی و استفاده بی‌رویه از منابع طبیعی و محیط‌زیست در دنیای امروز باعث شد تا خطر از بین رفتن منابع پایه به‌عنوان تهدیدی جدی در دنیا محسوب شود، بر این اساس کشورها به‌سمت توسعه پایدار حرکت کردند، در ایران نیز توجه به این موضوع با آغاز محدودیت‌های ایجاد شده در منابع طبیعی کشور، به‌عنوان یک ضرورت مطرح شد‌. بر این اساس در سال 1393 صندوق ملی محیط‌زیست با هدف کمک به کاهش آلاینده‌های محیط‌زیستی، جلوگیری از تخریب، حفاظت از منابع طبیعی و احیاء و بهره‌برداری پایدار از منابع پایه و محیط‌زیست و تنوع زیستی تأسیس شده است‌.

درج مفاهیم زیست‌محیطی در کتاب‌های درسی

همچنین اقدامات فرهنگی گسترده‌ای برای ایجاد حساسیت و توجه به محیط‌زیست صورت گرفته است که درج مفاهیم محیط‌زیستی در کتب درسی و تدوین کتاب انسان و محیط‌زیست تا برگزاری سالانه نمایشگاه‌های فناوری‌های جدید محیط‌زیستی، صنایع سبز، جایزه ملی محیط‌زیست و جشنواره بین‌المللی فیلم سبز برخی از این اقدامات فرهنگی است‌.

افزایش تعداد سازمان‌های مردم‌نهاد محیط‌زیستی

مشارکت مقوله بسیار مهمی است که امروزه دولت‌ها در دنیا به اهمیت آن پی برده‌اند، امروزه ارتباط مردم با حکومت و دولت‌ها و جلب مشارکت هرچه بیش‌تر مردم در امور مختلف از طریق نهادهایی صورت می‌گیرد که به سازمان‌های مردم‌نهاد معروف هستند‌. با پیروزی انقلاب اسلامی، مشارکت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی مردم به‌صورت جدی مورد توجه قرار گرفت‌. در این میان و با توجه به پررنگ شدن اهمیت حفظ محیط‌زیست، نقش نهادهای مردمی محیط‌زیستی نیز پررنگ‌تر شد، به‌طوری که تعداد این سازمان‌ها از حدود 30 سمن به حدود 900 سمن افزایش یافت و با این افزایش تسهیلگری و حمایت از آن‌ها برای شبکه‌سازی و توانمندسازی نیز مورد توجه قرار گرفت‌.

افزایش مناطق چهارگانه

مناطق چهارگانه محیط‌زیستی مناطق بسیار ارزشمندی هستند که سازمان محیط‌زیست مسئولیت مدیریت آن را بر عهده دارد‌. این مناطق شامل پارک‌های ملی، آثار طبیعی‌ـ ملی، پناهگاه حیات‌وحش و مناطق حفاظت شده‌ای هستند که در قسمت‌های مختلف کشور پراکنده شده‌اند و از ارزش‌های زیست‌محیطی بسیار بالایی برخوردارند‌. پیش از انقلاب وسعت مناطق چهارگانه 2/4 درصد مساحت کل کشور بود که اکنون به 4/11 درصد افزایش یافته است، در حال حاضر ۲۶ پارک ملی، ۳۵ اثر طبیعی‌ـ ملی، ۴۲ پناهگاه حیات‌وحش و ۱۵۰ منطقه حفاظت شده در کشور وجود دارند که مدیریت حفظ و نگهداری آن بر عهده سازمان محیط‌زیست است‌.

استقرار نظام ارزیابی محیط‌زیستی

با توجه به رشد و توسعه کشور و استقرار صنایع مختلف، استفاده روزافزون از فرآیند ارزیابی اثرات زیست‌محیطی پروژه‌ها و اهمیت کنترل و کاهش اثرات منفی آن‌ها با استفاده از تهیه گزارش ارزیابی زیست‌محیطی اهمیت پیدا کرد، تا پیش از این هیچ پروژه و صنعتی برای اجرا و فعالیت به ارزیابی زیست‌محیطی نیاز نداشت؛ اما مدتی است که دیگر هیچ پروژه‌ای بدون داشتن این گزارش نمی‌تواند اجرایی شود‌. استقرار نظام ارزیابی محیط‌زیستی با هدف کاهش اثرات زیست‌محیطی و حفظ منابع انجام می‌شود‌.

ارتقای کیفیت سوخت

آلودگی هوا یکی از چالش‌های زیست‌محیطی کشور است که چند سالی است گریبانگیر مردم در کلان‌شهرها به‌ویژه تهران شده است، برای کاهش این آلودگی مطالعات زیادی صورت گرفت و مشخص شد که منبع اصلی این آلودگی منابع متحرک مانند خودروها هستند که علاوه‌بر کیفیت پایین آن‌ها از سوخت استاندارد نیز بهره‌مند نبودند‌. بر این اساس، توزیع بنزین با استاندارد یورو چهار از سال 92 در کشور آغاز شد و اکنون هشت کلان‌شهر و برخی شهرهای بزرگ سوخت استاندارد توزیع می‌شود‌.

حذف سرب از سوخت بنزین

سال‌ها بود بشر برای افزایش کیفیت و به اصطلاح به‌سوزی بنزین، ماده‌ای سرب‌دار را به نام تترا اتیل سرب به آن اضافه می‌کرد‌. سرب، فلزی سمی است که به پیوندهای عصبی آسیب می‌رساند (به‌‌ویژه در کودکان) و موجب بیماری‌های خونی و مغزی می‌شود‌. با توجه به آثار زیان‌آور سرب بود که از دهه ١٩٨٠ استفاده از این ماده در بنزین کم شد و اکنون در بیش‌تر کشورها، تولید سوخت سرب‌دار متوقف شده است و افزودنی‌های مختلف جانشین ترکیب‌های سرب‌دار شده‌اند‌. در ایران نیز استفاده از سرب چند سالی است که متوقف شده است که این امر در راستای اعمال استانداردهای یورو 4 و 5 انجام گرفته است‌.

بهبود آلودگی هوا

مجموع این اقدامات ازجمله ارزیابی زیست‌محیطی، حذف سرب از بنزین و اعمال استاندارد یورو 4 و 5 موجب بهبود آلودگی هوا در بیش‌تر کلان‌شهرهای کشور شده است، همچنین اجرای برنامه جامع کاهش آلودگی هوا با وجود افزایش چشمگیر جمعیت، منازل مسکونی و تأسیسات مرتبط و تعداد خودرو طی 40 سال گذشته، در دولت یازدهم و دوازدهم با کاهش قابل ملاحظه‌ای همراه بوده است‌. تمام این اقدامات نشان می‌دهد که مقوله محیط‌زیست و حفاظت و صیانت از آن برای نظام جمهوری اسلامی بسیار ارزشمند و حایز اهمیت است.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار 24 بهمن 97، شماره: 62347