* نفری 536 هزار تومان

پرویز فتاح، رییس کمیته امداد امام خمینی ماه گذشته در صحن علنی مجلس در جریان ارائه گزارش عملکرد نهاد متبوعش به نمایندگان، گفت که 6 درصد از جمعیت کشور زیر پوشش کمیته امداد قرار دارند. مرکز آمار ایران در سال جاری اعلام کرده که جمعیت کل کشور از مرز 80 میلیون نفر عبور کرده است. این مساله بدین معناست که نزدیک به 5 میلیون نفر از مردم کشور تحت پوشش کمیته امداد قرار دارند و فقط اگر قرار باشد مبلغ جمع آوری شده در سال 94 بین آنها به شکل یکسان توزیع شود، به هر نفر مبلغی حدود 536 هزار تومان تعلق می گیرد.

فاجعه بار بودن این ارقام پیشاپیش قابل درک است، اما هنگامی که مدیر کل اجتماعی وزارت کشور می گوید حدود 18 میلیون نفر در ایران در سکونت گاه های غیر رسمی ]زاغه نشین[ زندگی می کنند، معنای دیگری می یابد. به عبارتی، نزدیک به 12 میلیون زاغه نشین مشمول خدمات کمیته امداد نمی شوند. این در حالی است که کل مبلغ جمع آوری شده از صندوق های صدقات خرج هزینه روزمره نیازمندان نمی شود و بخش قابل توجهی از این مبلغ، به گفته رئیس کمیته امداد، برای تامین هزینه بیمه افراد تحت پوشش و اشتغالزایی کنار گذاشته می شود.

اگرچه دولت نیز سالانه مبلغی را برای کمک این 5 میلیون نفر در نظر می گیرد، اما محاسبات بالاتر انجام شده به روشنی ناکامی این شیوه کمک به فرودستان را نشان می دهد که حتی از پس تامین استانداردهای اولیه زندگی آنها بر نمی آید. آن 12 میلیون اما از کمک این نهاد خیریه حکومتی نیز محروم اند و نزدیک ترین نتیجه رها شدن شان به منطق بازار را می توان در سر چهار راه های هر شهر مشاهده کرد. کودکانی که به جای تحصیل یا بازی برای گذران زندگی کار می کنند.

* فقر قابل پیش‌بینی

در پیش گرفتن سیاست کوچک سازی دولت و حذف اشتغال دولتی، پایین نگه داشتن دستمزدها، تنظیم بازار عرضه و تقاضای نیروی کار به سود متقاضیان، رکود صنعت، حذف حمایت های اجتماعی و اقتصادی دولتی به نیازمندان، سیستم تامین اجتماعی ناکارآمد و... نمی توانست جز وضع موجود چشم انداز دیگری را ترسیم کند، اگرچه دولت های پس از جنگ یکسره اصرار دارند سود این سیاست های اقتصادی در نهایت به جیب فرودستان نیز می رود. هم اکنون بیش از دو دهه از این وعده می گذرد و تاکنون دولت ها آمار مشخصی از سودی که قرار بود در نهایت به جیب فرودستان سرازیر شود، ارائه نکرده اند.

* نظام رفاهی چند لایه

علیرضا حیدری: اصل 29 قانون اساسی می گوید برخورداری از تامین اجتماعی از نظر بازنشستگی، بیکاری، پیری، از کار افتادگی، بی‌سرپرستی، در راه‏ ماندگی، حوادث و سوانح، نیاز به خدمات بهداشتی‌درمانی و مراقبتهای پزشکی به صورت بیمه و غیره، حقی است همگانی. دولت موظف است طبق قوانین از محل درآمدهای عمومی و درآمدهای حاصل از مشارکت مردم، خدمات و حمایت‌های مالی فوق را برای یک یک افراد کشور تامین کند. در این اصل قانونی گفته شده است که نظام تامین اجتماعی (رفاهی) از منابع عمومی یا همان بودجه عمومی کشور و کمک های مردمی تامین می شود. کمک های مردمی اشکال مختلفی می توانند داشته باشند. پرداخت حق بیمه، وجوهات صندوق های صدقات، انفال و سایر راه هایی که می توان درباره آنها صحبت کرد. مثلا، انفال در واقع متعلق به امت اسلامی است، نه حکومت اسلامی.

نظام رفاهی در ایران به چهار لایه تقسیم شده است. لایه اول مربوط به مسائل امدادی است. ممکن است گروهی از مردم با شرایط غیرمترقبه مثل سیل، زلزله و... مواجه شوند. قانون در اینجا می گوید افراد فارغ از طبقه اجتماعی باید مورد حمایت دولت قرار بگیرند. لایه دوم مربوط به مسائل حمایتی است. چه گروه هایی در این لایه قرار می گیرند؟ گروه هایی که بدلیل ناتوانی یا کم توانی در تامین درآمد تحت پوشش سازمان بهزیستی، کمیته امداد، صندوق بیمه بیکاری و... قرار گرفته اند. لایه سوم نظام بیمه ای کشور است. نظام رفاهی در این لایه از محل وصول حق بیمه ها تامین درآمد می کند. مثلا، نظام تامین اجتماعی با تامین حقوق بازنشستگی افراد رفاه آنها را تامین می کند. درنهایت لایه چهارم، لایه رفاهی است که به مسائلی فراتر از حداقل ها می پردازد؛ مانند قرار گرفتن زیر پوشش بیمه تکمیلی یا سپرده گذاری در بانک ها و سود ناشی از این موضوع.

منابع ناشی از صندوق های صدقات که ناشی از پرداخت های مردمی است، رقم قابل توجهی می شود. مشابه این منابع توسط دولت و سایر نهادهای خیریه مردمی تهیه می شود، اما به دلیل فقدان سیاست گذاری مشخص در این حوزه سرنوشت این منابع قابل تشخیص نیست. چه بسا بهتر بود این منابع به صورت هدفمند در یکجا جمع می شد و با ارائه صورت مالی دقیق به مردم درباره سازوکار هزینه کرد نهاد مربوطه اطلاع رسانی می شد.

با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از روزنامه نوآوران صفحه 5 ، تاریخ انتشار: یکشنبه 3 مرداد 1395، شماره 516.