دردسرهای یک تسویه حساب
از عوارض منصب ملک‌التجاری، یکی این بود که هر وقت شاه در جایی از نظر مالی کم می‌آورد، سراغ ملک‌التجار را می‌گرفت و او در این مواقع، باید تن به خواسته‌های عجیب و غریب مالی شاه قاجار می‌داد. عزت‌ملک ملک، دختر حاج‌حسین، در خاطراتش آورده‌است که در سال 1271 خورشیدی، حاج‌میرزاحسین یکی از بازرگانان بنام پایتخت، ورشکست شد و خبر این ورشکستگی را به گوش ناصرالدین‌شاه رساندند و گزارش دادند که میرزاحسین، مبالغ معتنابهی هم به خارجی‌ها بدهکار است. شاه که از بدهی به اتباع بیگانه و عواقب آن واهمه داشت، محمدکاظم ملک‌التجار، پدر حاج‌حسین ملک را مأمور کرد تا دیون میرزاحسین را با فروش املاک و دارایی‌های وی، تسویه کند. حاج‌محمدکاظم هم مشغول شد و کار تسویه دیون ورشکسته را با رعایت امانت انجام داد. هنگام بررسی‌ دارایی‌های بازرگان ورشکسته، حاج محمدکاظم به بدهی سنگین رکن‌الدوله، برادر ناصرالدین‌شاه به میرزاحسین پی برد. این بدهی حدود 60 هزار تومان بود که در آن زمان، مبلغی نجومی به حساب می‌آمد. حاج محمدکاظم چند بار برای دریافت دین، به سراغ رکن‌الدوله رفت و هر بار او به دلایلی حاضر به پرداخت بدهی نشد. از آن طرف، خارجی‌ها هم روی حاج‌محمدکاظم فشار آورده بودند که زودتر طلب آن‌ها را تسویه کند. پدر حاج حسین ملک که می‌دانست حریف برادر پادشاه نمی‌شود، به سراغ ناصرالدین‌شاه رفت و مسئله را به او گفت. شاه قاجار هم برادر خود را احضار کرد و از او خواست دِین خود را بپردازد. پاسخ رکن‌الدوله خیلی ساده بود: ندارم!
راهکاری شگفت برای تسویه بدهی!
ناصرالدین‌شاه که از وضعیت برادرش کلافه شده‌بود، به او گفت که اگر املاکی دارد در عوض بدهی بدهد و خودش را خلاص کند. رکن‌الدوله هم که مدتی در خراسان حاکم بود و املاک گسترده‌ای مابین مشهد و فریمان داشت، آن‌ها را به عوض بدهی‌اش عرضه کرد؛ اما مشکل این‌جا بود که قیمت زمین‌ها، طبق گزارش ارزیابان، در بهترین حالت از 30 هزار تومان فراتر نمی‌رفت و این، نصف مبلغ بدهی بود. ناصرالدین‌شاه چاره‌ای اندیشید و اعلام کرد که حرف ارزیابان را قبول ندارد و ملک‌التجار باید زمین‌های رکن‌الدوله را به قیمت 60 هزار تومان از او بخرد و بدهی را تسویه کند! به این ترتیب، حاج‌محمدکاظم ملک‌التجار مجبور شد زمین‌های 30 هزار تومانی را به دو برابر قیمت بخرد. او پس از این اقدام، پسرش حاج حسین را که هنوز 22 سال داشت، برای اداره این زمین‌ها به مشهد فرستاد و او نیز، طبق سفارش پدر به گسترش این اراضی پرداخت و به تدریج، از محل درآمدهای آن‌ها، زمین‌های دیگری را خرید و این رویداد، زمینه‌ای شد برای ماندگار شدن حاج‌حسین ملک در مشهد و گسترش املاک وی در این خطه. جالب این‌جاست که رکن‌الدوله، حاکم مشهد و فرد بدهکار، از خاندان ملک خوشش نمی‌آمد و در قبال حاج‌محمدکاظم و پسرش حاج‌حسین، رفتاری بی‌ادبانه و طلبکارانه پیش گرفت که البته، از یک شازده قجری پرافاده مثل او، بعید نبود!

شعار سال،  با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته  از روزنامه خراسان ، تاریخ انتشار 13 اردیبهشت 1399، کد خبر:695050،www.khorasannews.com