شعار سال: پارک ملی بختگان با وسعت ۳۷۲ هزار و ۱۷۵ هکتار و پناهگاه حیات وحش بختگان با ۵۷۱ هزار و ۱۵۵ هکتار از منحصر به فردترین پناهگاههای حیات وحش کشورمان هستند که دو تا از دریاچههای بزرگ کشورمان را در خود جای داده اند. این منطقه در ۷۰ کیلومتری غرب شهرستان نی ریز فارس و در موقعیت جغرافیایی بین ۱۲ و ۵۴ تا ۱۵ و ۵۳ طول شرقی و ۵۵ و ۲۹ تا ۱۰ و ۲۹ درجه عرض شمالی واقع شده است. دریاچههای بختگان و طشک از بزرگترین دریاچههای ایران هستند که در پناهگاه حیات وحش بختگان شیراز واقع شده اند و دارای جزایر متعددی هستند. از عجایب این دو دریاچه، یکی شدن آنها در سالهای پر باران و تبدیل به یک دریاچه یک پارچه شدن است. این منطقه در ابتدا در تاریخ ۱۲/۹/۱۳۴۷ به عنوان منطقه حفاظت شده به ثبت رسید و در نهایت در سال ۱۳۵۴ به عنوان پناهگاه حیات وحش مصوب شد.
وضعیت توپوگرافی مجموعه
هر چه بیشتر وارد پناهگاه حیات وحش بختگان شیراز میشوید، رشته کوههای زاگرس ارتفاع خود را از دست داده و بیشتر به رشته کوهها و تپههای پهناور و وسیع تبدیل میشوند. در نتیجه حداقل ارتفاع این ناحیه وسیع را ۱۵۵۸ متر و حداکثر ارتفاع آن را ۲۵۵۰ متر از سطح دریا اندازه گیری نموده اند. این رشته کوه ها، امتدادی شرقی – غربی دارند و به دلیل وسعت زیاد قلههای آن از یکدیگر، در میانه آنها آبهای بارشی جمع شده و محیط مناسبی را برای کشت و زرع به وجود آورده اند. همچنین بسیاری از سرچشمههای پناهگاه محیط زیستی بختگان در این میان قرار دارند. نام این ارتفاعات، کوههای پیچکان، چاه روغنی، نا انجیر در شمال منطقه و کوههای صادق آباد و خانه کتدر جنوب دریاچه بختگان میباشد.
اگر از دیدگاه زیبایی شناسی در زمین شناسی به پناهگاه حیات وحش بختگان شیراز نگاه کنیم، میتوانیم پدیدههای زمین شناسی متنوعی را در این ناحیه شناسایی نماییم. سطوح چینه بندی و دگردیسی، درزها، گسلها و چینهای خوابیده به همراه گنبدهای نمکی این مجموعه منحصر به فرد هستند. گسل طشک، گسل نا انجیر، طاقدیس بیچکان و گنبد نمکی شمالی خانه کت از جاذبههای زمین شناسی این منطقه محسوب میشوند. از نظر موقعیت زونهای زمین شناسی ناحیه باید عنوان نمود که بخشی از زون سنندج – سیرجان و زون زاگرس تشکیل دهنده این پناهگاه محیط زیستی هستند.
منابع آبی پناهگاه بختگان
در این منطقه میتوان به سه منبع آبی مهم اشاره نمود: دریاچه بختگان، دریاچه طشک و رودخانه کر. این سه منبع آبی را میتوان مهمترین منابع تامین کننده آب پناهگاه دانست. با این حال، چشمه گمبان که در شمال غربی پارک ملی و پناهگاه حیات وحش بختگان قرار گرفته است، در فصول پر باران دریاچه طشک را تا حدود ۱/۳ میلی متر بر ثانیه تامین مینماید. رودخانه کر در مسیری که برای رسیدن به دریاچه بختگان میپیماید حدود ۵ کیلومتر را طی مینماید. این رودخانه قبل از رسیدن به دریاچه، دو شاخه میشود. در نتیجه ان، به این قسمت از رودخانه، دو شاخ کربال میگویند. هر دوی این دو شاخه به دریاچه میریزند. موضوع بسیار جالبی که در مورد آنها وجود دارد، این است که این دو شاخه، هر کدام قبل از اتصال به دریاچه، به چندین شبکه مویرگی تبدیل شده و منطقههای وسیعی را پوشش میدهند. پوشش گیاهی که در این ناحیه دیده میشود، گزستانهای وسیع و در نهایت نیزارها هستند که محیط بسیاری مناسبی را برای لانه سازی انواع پرندگان به وجود آورده اند.
دریاچه طشک در ناحیه شمالی بختگان قرار گرفته و اندازه آن، از دریاچه بختگان کوچکتر است. با این وجود از نظر ششرایط محیطی فرقی با آن ندارد. درون دریاچه طشک میتوانید ده عدد جزیره کوچک و بزرگ را ببینید که به مکانی برای تخم گذاری پرندگانی همچون پلیکانها و فلامینگوها تبدیل شده اند.
جاذبههای درون پناهگاه حیات وحش بختگان شیراز
در این مجموعه میتوان شاهد دو غار پل تخت و غار جمال بود. نام گردنههای این پناهگاه محیط زیست، گردنه هل، گردنه باغو، تنگ زرد و شهر پازن هستند. در اینجا ۱۲ چشمه و دو چاه را میتوان با نام مشخص نمود که در ادامه نام آنها را برای شما بیان مینماییم:
چشمه گمبان، چشمه هل، چشمه باغو، چشمه آخوندو، چشمه لیاب، چشمه ریزاب، چشمه بی بی فاطمه، چشمه قلمو، چشمه باغ قاضی، چشمه ناانجیر، چشمه مقنعه سر، چشمه بیدمشک، چشمه امامزاده و دو چاه به نامهای دراز و بیوک.
پوشش گیاهی منطقه
پناهگاه حیات وحش بختگان شیراز، مساحتی به اندازه ۱۳۰ هزار هکتار را شامل میشود که در آن، عناصر طبیعی همانند کوه، دشت و دامنه بین دو دریاچه بختگان و طشت وجود دارند. به این مجموعه باید کوههای خانه کت که در جنوب دریاچه بختگان و در بخش کوهستانی آن قرار گرفته اند را هم اضافه نمود. در این طبیعت وسیع و پهناور میتوانید درختان و درختچههایی همانند بنه، بادام کوهی، تنگرس، کیکم و قیچ را مشاهده کنید. از زیباییهای این منطقه که میتوانید تا دامنه کوه آن را دنبال کنید، درختچههای قیچ هستند که در امتداد یکدیگر روییده اند. پوشش متراکم درمنه را پس از درختچههای قیچ خواهید دید. بیشتر درختان بنه و بادام کوهی دیده میشود تا درختان بلوط زاگرس؛ چرا که ارتفاع در این ناحیه کاهش مییابد و درجه حرارت نیز بالا میرود.
پناهگاه حیات وحش بختگان شیراز یکی از متراکمترین و انبوهترین جنگلهای بنه استان را دارد. متاسفانه از این جنگل ها، تنها بخشهایی که در دامنهها و مناطق کوهستانی قرار گرفته اند، باقی مانده اند. چرا که از دسترس مردمان به دور بوده اند، اما در مناطق پایین دست، تمام این جنگلها از به زیر کشت رفته و نابود شده اند. جدای از این مورد، میتوان وسعت این جنگل را از محدوده دریاچه طشک تا حوالی ارسنجان در نظر گرفت.
حیات وحش موجود در منطقه
نوع و پوشش گیاهان و البته تنوع زیستگاهی که در پناهگاه حیات وحش بختگان شیراز وجود دارد، باعث گردیده تا این ناحیه شاهد تنوع جانوری نیز باشیم. به طوری که از میان مهره داران میتوان به حدود ۴۶ گونه از میان رده پستانداران، ۲۱۸ گونه پرنده، ۳۶ گونه خزنده، ۳ گونه دوزیست و ۲۳ گونه ماهی را در پارک شناسایی نمود.
در میان ارتفاعات هل و باغو، تنگ شور، ریزاب و تنگ گور میتوانید پستاندارانی همانند قوچ و میش، کل و بز را ببینید.
در منطقه دشت پناهگاه پرندگان دشت زی همانند تیهو، کبک، هوبره دیده میشوند. هر چند کبک و تیهو را در تمام منطقه پناهگاه بختگان میتوانید ببینید. هوبره نیز بیشتر در کشتزارها و کفه شورها پیدا میشود. در کنار تالابها و دریاچه طشک و بختگان نیز، پرندگان تالابی همانند فلامینگو و درنا دیده میشوند. از دیگر پرندگان شگفت انگیز کنار تالابها میتوان به کفچه نوک، کاکایی و اگرتاشاره کرد. از پرندگان نادر این منطقه، کرکس مصری را میتوان نام برد که در معرض خطر انقراض قرار دارد.
عوامل تهدید کننده پناهگاه
با آلودگیهای و خشکیهای پی در پیای که کشورمان ایران در طی این سالها با آن مواجه بوده میتوان عوامل تهدید کننده پناهگاه حیات وحش بختگان شیراز را متعدد و فراوان نام برد. با این حال، چرای بی رویه دامها و بیش از ظرفیت مراتع این پناهگاه، مزید بر علت خشکسالی شده است. بسیاری از کشاورزان و مردم این ناحیه، به حفر چاههای غیر مجاز و بهره برداری از منابع آبهای زیرزمینی پناهگاه پرداخته اند. اگر چه اداره کل محیط زیست ناحیه به دنبال چنین افرادی است و به گزارشات رسیدگی مینماید، اما همین موضوع میتواند خاکهای اعماق را خشک و در نتیجه باعث سستی خاک شود.
یکی از دیگر دلایلی که باعث خشکسالیهای دورهای شده است، مشخص نبودن حق آبه محیط زیست رودخانه کر و سد درود زن برای مصارف کشاورزی است. این موضوع و پایین آمدن سطح آب سفرههای زیرزمینی تاثیر بسیار مخربی بر روی تالاب و در نتیجه حیواناتی همچون پرندگانی که زندگیشان به تالاب وابسته میباشد، شده است. در نتیجه زاد آوری چنین پرندگانی مختل شده و از جمعیت آنها نیز کاسته میشود.
به جز موارد بالا گفته میشود که بدون هماهنگی با سازمان حفاظت محیط زیست و بدون ارائه گزارش ارزیابی زیست محیطی، بر روی رودخانههای سیوند و کر دو سد سیوند و ملاصدرا به ترتیب ساخته شده است؛ که منابع آبی مجموعه را کاهش داده است. همچنین استقرار صنایع وابسته به آب همانند پتروشیمی شیراز، کارخانه قند مرودشت و شهرک صنعتی آب باریک و ... باعث آلودگی بیشتر و کم آبی بیشتر پناهگاه حیات وحش بختگان شیراز شده اند. امیدواریم هر چه زودتر، به وضعیت پناهگاهها و دیگر محیطهای زیستی کشورمان رسیدگی شود و شاهد بیشتر شدن پرندگان و گونههای دیگر این محیطها باشیم.
شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری برنا، تاریخ انتشار 6 خرداد 99، کد خبر: 1006786، www.borna.news