شعار سال: بررسی جغرافیای کشور ایران نشان می‌دهد کشور ما در مدار ۳۰ درجه شمالی و نسبتا خشک کره زمین قرار دارد. مصرف ۹۰ درصد  آب‌های کشور در بخش کشاورزی، افزایش تقاضای آب شهری و روستایی، تصفیه نشدن حجم بسیاری از فاضلاب‌ها همراه با خشکسالی‌های اخیر در مجموع کشور ما را  در وضعیت بحرانی قرار داده  و اصلاح شیوه‌های آبیاری کشاورزی سنتی را ضروری کرده.

بر اساس اطلاعات مرکز  ملی پایش و هشدار خشکسالی سازمان هوا شناسی کشور، استان ما با بارش  ۵۰۰ ممیز ۴ دهم میلی متر در سال آبی ۹۹-۹۸  بیش از ۱۰ میلیارد متر مکعب بارندگی  دریافت کرده که درمقایسه با دوره طولانی مدت ۱۸ درصد افزایش و درمقایسه با  سال گذشته کاهش ۳۰ درصدی نشان می‌دهد.

ظرفیت ذخیره آب‌های زیرزمینی استان بیش از یک میلیارد و ۲۵۰ میلیون مترمکعب است و این درحالیست که میزان مصرف استان ما یک میلیارد و ۱۷۷ میلیون مترمکعب است  این یعنی حدود ۹۴ درصد آن را   مصرف  کرده ایم.

وجود نزدیک به  ۳۸ هزار حلق چاه کشاورزی در گلستان  که حدود  یک سوم آن‌ها غیر مجاز است  از علت‌های اصلی این وضعیت است.

صرف جویی در بخش الگوی کشت:

گلستان  حدود ۶۰۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی دارد و با کشت دوم به ۶۵۰ هزار هکتار می‌رسدکه ۴۰ درصد آن یعنی حدود ۲۴۰ هزار هکتار آبی است.

یکی از کشت‌های کم آب بر  پنبه است. امسال درگلستان حدود  ۲۱ هزار هکتار  پنبه کشت شد.

علی موسی خانی رئیس اداره پنبه و دانه‌های روغنی جهاد کشاورزی استان گفت: کشت پنبه با  مصرف حدود ۵ تا ۶ هزار متر مکعب آب به عنوان محصول کم آب بر در الگوی کشت استان  گلستان اهمیت زیادی دارد.

موسی خانی درباره راه‌های کاهش مصرف آب در کشت پنبه می‌گوید: یکی از روش‌های کاهش مصرف آب در پنبه جلوگیری از رشد بیش از نیاز گیاه است که برای آن از  هورمون سیپکس  استفاده می‌کنیم.

وی استفاده از  رقم‌های زود رس را  یکی دیگر از روش‌های  کاهش مصرف دانست که وره رشد کمتری نسبت به رقم‌های دیگر دارد.

موسی خانی استفاده از آبیاری قطره‌ای به روش نوار یا تیپ را از راه‌های کاهش مصرف آب دانست که با استقبال کشاورزان در سال‌های اخیر به ده درصد سطح زیر کشت  پنبه استان یعنی ۲ هزار هکتار رسیده است.

وی با اشاره به روش کشت نشایی در کشت پنبه گفت: این روش به علت آبیاری در خزانه تولید نهال حداقل دو بار آبیاری زمین را کاهش می‌دهد در سال‌های  اخیر مورد توجه قرار گرفته و توسعه یافت، اما به علت  افزایش زیاد هزینه‌های  سینی کشت و ماشین آلات کشت  دیگر  انجام نمی‌شود.

در گلستان حدود ۳۵۰ هزار هکتار  گندم کشت می‌شود که حدود ۱۰۰ هزار هکتار آن آبی است.

در کشت گندم  در کشور‌هایی پیشرفته با مصرف ۱۲۰۰ لیتر آب یک کیلوگرم محصول تولید می‌شود که این رقم  در ایران ۱۷۰۰ لیتر است.

معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی می‌گوید:با روش‌های افزایش تولید از جمله انتخاب بذر مناسب، کود دهی و استفاده از کود‌های آلی، کشت به روش جوی و پشته و کم خاک ورزی می‌توان بهره وری آب را افزایش داد.

محمد رضا عباسی می‌افزاید: یکی از عوامل کاهش رطوبت خاک شخم اراضی کشاورز است. با توجه به عمق ۲۰ سانتی متری لایه خاک زنده اراضی استان شخم با گاو آهن که بیش از ۳۰ سانتی متر  به عمق خاک نفوذ می‌کند و خاک زرد را با خاک سیاه  مخلوط می‌کند هم و رطوبت خاک را از بین می‌برد هم خاک ضعیف می‌شود که برای رفع این مشکل ابزار‌های دیگر مانند پنجه غازی و چیلر پیکر در حال جایگزینی بجای گاو آهن سوکی و بشقابی است.

یکی از محصولات پر آب بر در گلستان  شالی است که امسال در  استان ۹۵ هزار هکتار  شالی کشت شده و در هکتار حدود ۱۲ تا ۱۵ هزار متر مکعب  آب مصرف می‌کند.

کارشناس مسئول برنج جهاد کشاورزی استان گفت: یکی از روش‌های جدید در کشت شالی روش خشکه کاریست  که با ترویج کشت خشکه کاری برنج در سال‌های اخیر این کشت پارسال به ۷ درصد یعنی ۳ هزار هکتار رسید که مصرف  آب را ۵۰ درصد کاهش می‌دهد.

محمد رضا پور افزود: به علت مشکلات ترویجی امسال استقبال کشاورزان با ۵۰ درصد کاهش به هزار ۵۰۰ هکتار کاهش یافته که نیاز به ترویج درست و صحیح دارد.

وی افزود: یکی از عوامل اصلی موفقیت طرح  استفاده از سم‌های علف کش است که قبلا از واردات تامین می‌شد، ولی اکنون از تولید داخلی تامین می‌شود و به اندازه نیاز هم وجود دارد.

یکی از روش‌های کشاورزی نوین توسعه گلخانه‌ها در کشور است.

نوید رضا فرهانی معاون مدیر باغبانی هاد کشاورزی گلستان می‌گوید: استان گلستان ۱۴۰ هکتار گلخانه فعال و ۱۰۰ هکتار گلخانه در حال احداث دارد که افزایش ۵ برابری تولید و ۱۰ برابری صرفه جویی آب از عوامل استقبال کشاورزان  و گسترش گلخانه‌ها در سال‌های اخیر است.

صرف جویی در بخش  بازیافت آب:

زه کشی ۱۰۰ هزار هکتار از اراضی گلستان از برنامه‌های اساسی جهاد کشاورزی استان گلستان است.

مهاجر رئیس سازمان جهاد کشاورزی گلستان با اشاره به طرح زهکشی در اراضی کشاورزی استان، افزود: طرح ۳۰ هزار هکتاری در دست اجرا بوده و طرح ۵۰ هزار هکتاری هم بعد از انعقاد قرارداد با پیمانکار اجرا خواهد شد  که بخشی از طرح ۲۸۰ هزار هکتاری استان است.

طرح بازیافت آب حاصل از زهکشی  از سال گذشته در استان آغاز شده

مهاجر می‌افزاید: در سال ۹۹ قرار است ۱۵ هزار هکتار به سامانه آبیاری نوین مجهز شود که ۴ هزار هکتار در مقایسه با سال قبل بیشتر است.

علیرضا درگاهی کارشناس آبیاری تحت فشار جهاد کشاورزی استان می‌گوید از ۶۰۰ هزار هکتار  اراضی کشاورزی استان ۲۵۰ هزار هکتار  آن  داراب منابع آبی مطمئن ومستعد  نسب سامانه‌های نوین آبیاری تحت فشار است که تا کنون ۳۰ درصد آن یعنی ۶۶ هزار و ۴۰۰ هکتار به این سامانه مجهز شده اند.

آبیاری نوین چقدر در  صرفه جویی  مصرف آب موثر بوده است؟

درگاهی می‌گوید: بر اساس الگوی کشت غالب استان و اطلاعات  پایش شده  مربوط به اثر بخشی  انواع سیستم‌های آبیاری نوین، بطور متوسط آبیاری تحت فشار  ۴ هزار متر مکعب  در هکتار بسته به نوع کشت صرفه جویی دارد.

صرف جویی در بخش ذخیره سازی آب سطحی:

از جمله روش‌های صرفه جویی ذخیره آب باران زمستان است بنابر این آب بندان‌ها می‌تواند نقش مهمی در صرفه‌جویی آب داشته باشد.

امانی کارشناس مسئول آب و خاک جهاد کشاورزی استان می‌گوید:استان گلستان ۵۴۸ آب بندان دارد که با ظرفیت ۷۶ میلیون متر مکعب  ۳۴۳۴ هکتار را پوشش می‌دهد.

وی افزود: در صورت مرمت و بهسازی، ظرفیت آن‌ها با ۳۵ درصد افزایش  به  ۱۱۱ میلیون متر مکعب می‌رسد.

به گفته امانی برای بهسازی ۴۷ آب بندان استان  ۲۴ میلیارد تومان در قالب اوراق اسناد خزانه اسلامی برای پوشش ۷۷۰ هکتار انجام شده که ۳۲ قطعه  امسال  به بهره برداری می‌رسد.

وی افزود: برای  اجرای ۱۲۰ آب بندان دیگر به ۲۰۰ میلیارد تومان نیاز است.

یکی دیگر از روش‌های صرفه جویی آب استفاده از لوله‌های انتقال آب بجای جوی و کانال سنتی است.

جابر مهاجر کارشناس انتقال آب جهاد کشاورزی استان می‌گوید: این روش  بجای راندمان ۴۵ درصدی جوی‌های سنتی تا ۹۵ درصد راندمان صرفه جویی آب دارد.

نور الدین سن سبلی کارشناس مدیریت آب و خاک جهاد کشاورزی گلستان با اشاره به طرح احداث و بهسازی کانال‌های بتنی آب کشاورزی استان می‌گوید: از محل اعتبارات حوادث (سیل سال ۹۸) ۴۲ میلیارد تومان برای لایروبی کانال‌های خاکی و  احداث کانال بتنی ۱۱۰۰ کیلومتر  کانال  هزینه شده است که از ۳۰ در صد به ۵۵ تا ۶۰ درصد راندمان انتقال آبیاری دارد.

مهاجر درباره کار‌های انجام شده در  گلستان می‌افزاید: در استان گلستان  ۵ هزار کیلومتر اجرای طرح  جایگزینی لوله انتقال امکان سنجی شده که  از سال ۹۳ تاکنون  هزار کیلومتر آن انجام شده و امسال هم با استقبال گسترده کشاوزان  خصوصا کشاورزان خرده مالکی و مشاعی ۲۰۰ کیلومتر در حال اجراست.

وی افزود اعتبار  امسال ۲۳ میلیارد تومان است که در مقایسه با سال ۹۸، ۲۰ درصد افزایش یافته است.

علی قلی ایمانی دبیر  خانه کشاورز و از کشاورزان موفق شهرستان علی آباد کتول که از این سامانه استفاده می‌کند می‌گوید: با وجوداستقبال کشاورزان از سامانه آبیاری نوین و صرفه جویی ۳۰ تا ۴۰ درصدی  این روش منابع دولتی امسال کفاف استقبال کشاورزان را نمی‌دهد و بر خلاف گذشته که  ۸۵ درصد هزینه نصب  به صورت یارانه‌ای از سوی دولت پرداخت می‌شد اکنون تنها ۱۵ تا ۱۸ میلیون تومان از هزینه  بابات هر هکتار بنا بر  نوع سامانه نصب شده را دولت پرداخت می‌کند و هزینه‌های  بخش پیمارنکاری و اجرای طرح بر عهده خود کشاورز قرار دارد.

بررسی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد، از اوایل دهه ۱۳۹۰ مراجع معتبر داخلی و خارجی نسبت به کارکرد سامانه‌های نوین آبیاری در صرفه‌جویی واقعی آب کشاورزی دچار تردید شدند.

از اوایل دهه ۱۳۹۰ مراجع معتبر داخلی و خارجی نسبت به کارکرد سامانه‌های نوین آبیاری در صرفه‌جویی واقعی آب کشاورزی دچار تردید شدند. از طرفی نیز تبعات توسعه آن‌ها را در افزایش مصرف آب و سطح زیرکشت و تغییرالگوی کشت به سمت گیاهان پرمصرف (به‌خصوص باغی) هشدار داده شد.

با توجه به اهمیت برخی از طرح‌های مربوط به بخش آب، در لایحه بودجه سال ۱۳۹۹، اعتباراتی از محل صندوق توسعه ملی برای سه طرح مرتبط با بخش آب درنظر گرفته شده است. در بند هـ تبصره ۴ ماده واحده لایحه بودجه سال ۱۳۹۹، مبلغ ۳۵۰ میلیون یورو از منابع صندوق توسعه ملی به طرح‌های بخش آب و آب و فاضلاب ازجمله برای طرح‌های آبیاری تحت فشار و نوین، طرح‌های آبرسانی روستایی و عشایری و توسعه شبکه‌های آن و پایداری و ارتقای کیفی آب شرب شهر‌های پرتنش مطابق جدول زیر اختصاص داده شده است:در اعتبارات مربوط به طرح‌های بخش آب و آب و فاضلاب مندرج در بند هـ تبصره ۴ لایحه بودجه سال ۱۳۹۹، پس از بررسی در کمیسیون تلفیق بودجه تغییراتی ایجاد شده است.

اعتبارات مربوط به طرح‌های آبیاری تحت فشار و نوین و همچنین طرح‌های آبرسانی روستایی و عشایری و توسعه شبکه‌های آن، کاهش یافته است.

امانی کارشناس مسئول آب و خاک جهاد کشاورزی گلستان راهکار اصلی صرفه جویی آب را تحویل  حجمی آب به کشاورزان می‌داند و می‌گوید در صورت تامین آب بر اساس آب موجود و نیاز  واقعی محصول، کشاورز بر اساس آن  برنامه ریزی و تولید می‌کند و مقدار مصرف آب با نیاز واقعی  محصولات به تعادل می‌رسد.

نتیجه:بکار بردن این روش‌ها در گلستان و کشور ایران که در منطقه خشک قرار دارد و دچار بحران آب شده و در وضعیت بحران است در مجموع کمک بزرگی به مصرف بهینه آب استان و کشور است که آینده زندگی  انسان‌ها را  نجات خواهد داد.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات، برگرفته از خبرگزاری صداوسیما، تاریخ انتشار: ۱۰ شهریور ۱۳۹۹، کد خبر:  ۲۸۲۷۲۸۹، iribnews.ir