شعار سال: قدمت این جنگل‌ها به پنج‌هزار و ۵۰۰ سال پیش بازمی‌گردد، ایجاد و گسترش جنگل‌های بلوط به‌دلیل بارندگی‌های ناشی از استقرار سیستم مدیترانه‌ای و دریای سیاه بوده است. شهرستان سردشت واقع‌شده در دامنه‌های زاگرس ۹۰هزار هکتار جنگل و ۳۰هزار هکتار مرتع دارد که عمده این جنگل‌ها را درختان بلوط تشکیل می‌دهد. جنگل‌هایی که امروز به‌صورت جدی در معرض نابودی قرار گرفته‌اند. تخریب گسترده جنگل‌های بلوط در مناطق مختلف زاگرس موضوعی جدید نیست؛ یکی از این مناطق که درختان بلوط آن در معرض نابودی قرار گرفته‌اند، شهرستان سردشت واقع در استان آذربایجان‌غربی است.

دو سال پیش بود که سیدکامل حسینی، رئیس اداره منابع‌طبیعی و آبخیزداری سردشت، اعلام کرد: تخریب و تصرف جنگل با هدف ساخت ویلا توسط افراد سودجو به تهدیدی جدی برای جنگل‌های بلوط این شهرستان تبدیل شده است. برخی افراد نیز با مقدار زمینی که در حاشیه جنگل‌ها دارند، به‌مرور بر گسترش باغ‌های خود به‌سمت جنگل اقدام می‌کنند و با افزایش باغ‌های شخصی درجهت نابودی محیط‌زیست گام برمی‌دارند. او تهیه زغال چوب از درختان بلوط را هم یکی دیگر از علل تخریب جنگل‌های بلوط عنوان کرده بود.

با وجود اذعان حسینی بر شرایط بد جنگل‌های بلوط، اما تاکنون هیچ تغییری در روند نابودی این جنگل‌ها ایجاد نشده و روزبه‌روز و سال‌به‌سال از مساحت جنگل‌های بلوط سردشت کاسته می‌شود. خودخواهی و سودجویی برخی متمولان، بی‌توجهی یا کم‌توجهی به تخریب و حتی در مواردی پیشگامی برخی مسئولان و همراهی آن‌ها با تخریب‌گران، به‌علاوه ناآگاهی عده‌ای از مردم که برای چرای دام‌هایشان شاخه‌های بلوط را از تنه جدا می‌کنند، از عواملی است که باعث تخریب گسترده جنگل‌های بلوط شده.

به گفته افراد محلی، در کنار عوامل گفته شد بی‌تفاوتی برخی شهروندان، به‌ویژه نخبگان و نمایندگان مردمی نیز به تخریب این جنگل‌ها دامن زده است، موضوعی که باعث شده فریاد اعتراض فعالان محیط‌زیست به آسمان بلند شود، اما «گوش اگر گوش تو و ناله اگر ناله من/ آنچه البته به جایی نرسد فریاد است».

درختان جنگلی زیرمیلیون‌ها مترمکعب آب پشت سد‌ها

یک کنشگر اجتماعی و فعال محیط‌زیست، درباره تخریب درختان بلوط می‌گوید: ارزش اکولوژیکی یک درخت بلوط بیش از ۲۰۰هزار دلار است، ارزش اکولوژیکی این درخت، اما برای مردم و مسئولان به‌درستی معنی نشده و آن‌ها درکی از این ارزش ندارند؛ برای آن‌هایی هم که با الفبای ارزش اکولوژیکی آشنا هستند، صندلی و انتفاع مانع از دید و اقدام مسئولیت‌شناسانه می‌شود.

رئوف آذری با بیان این‌که متأسفانه در مناطق زاگرس شاهد تخریب بی‌امان جنگل‌ها بوده‌ایم، ادامه می‌دهد: این تخریب‌ها به‌دلایل گوناگون و توسط افراد ناآگاه، سودجو، زیاده‌خواه یا مسئولانی که با استفاده ابزاری از قدرت درپی منفعت شخصی و گروهی بوده‌اند، رخ می‌دهد. هرجا به نام توسعه یا دسترسی جاده‌ای ایجاد شد، ابتدا خود جاده باعث تخریب جنگل‌ها شد و در مرحله بعد به‌دلیل ارزشی که زمین‌های حاشیه جاده‌ها پیدا کردند، باز هم تخریب‌های بیش‌تری رخ داد؛ اما سازمان جنگل‌ها و ادارات متولی هم در تمام این سال‌ها قدرت و اراده لازم را برای جلوگیری از تخریب جنگل‌ها نشان ندادند، موضوعی که نشان می‌دهد متولیان امر در این حوزه یا موانعی داشتند یا منافعی.

این کنشگر محیط‌زیست با اشاره به ساخت سد ملی سردشت (سد کولسه) در این شهرستان عنوان می‌کند: ساخت هر سدی آسیب‌های زیست‌محیطی بسیاری به‌دنبال دارد؛ ساخت این سد هم در سردشت باعث شد که طی سال‌های ۹۵ تا ۹۸ صد‌ها هکتار از درختان بلوط، زالزالک و انواع گونه‌های درختی زیرمیلیون‌ها مترمکعب آبی که پشت این سد جمع شده بود، غرق شوند؛ بدون این‌که پیش از انجام آبگیری، کف‌تراشی صورت گیرد و درخت‌ها به‌جای دیگری منتقل شوند.

وی یادآور می‌شود: قبل از آبگیری سد، به‌عنوان شبکه فعالان مدنی به‌صورت مکتوب به متولیان سد پیشنهاد کردیم که پیش از خفه‌شدن هزاران اصله درخت بلوط و... زیر آب رفتن و از بین رفتن جنگل‌های پربار بلوط با استفاده از دستگاه‌هایی که داخل کشور هم موجود است، این درختان را به نقاط بالادست دریاچه منتقل کنند، اما این اتفاق نیفتاد؛ در‌حالی‌که هزینه زیادی هم نداشت. ما حتی آدرس دستگاه مذکور را در اختیار نماینده آب نیرو قرار داده و اعلام کردیم در بُعد نیروی انسانی نیز همکاری خواهیم کرد که متأسفانه با وجود بازدید نماینده مذکور از دستگاه‌ها در مرکز استان، پیشنهاد و اصرار ما افاقه‌ای نکرد.

آذری می‌گوید: افرادی که اطراف این سد زمین داشتند و در واقع باغ‌های مرغوبشان در حوضه منطقه آبگیری دریاچه قرار داشت، ناچار شدند زمین‌های خود را با قیمت ناچیزی واگذار کنند.

وی با بیان این‌که از دیگر دلایل تخریب جنگل‌های بلوط ساخت ویلا بود، عنوان می‌کند: باعث تمام این حوادث تلخ، متولیان امر بودند که برنامه‌ریزی مناسبی برای ساخت سد و محافظت از جنگل‌های بلوط نداشتند و خود نیز متأسفانه پیش‌قدم تخریب‌ها شدند.

جنگل‌های بلوط تبدیل به مزرعه و مسکن شدند

این فعال محیط‌زیست یادآور می‌شود: سردشت شهری بود در میان جنگل‌ها که منظره‌ای کم‌نظیر داشت، ولی به نام توسعه و به کام برخی‌ها، در طول دهه اخیر، بولدوزر، لودر و بیل‌مکانیکی و دستگاه‌های سنگین در پوشش حمایت از قشر محروم به جان طبیعت بکر اطراف شهر که عموماً جنگل بلوط هم بودند، افتاد. دستاورد این موضوع آوار شدن شهرک‌های دلاور، بسیجیان، جانبازان، فدک، فرهنگیان۲، مسکن مهر، ایثار و منطقه کانی‌بوگن در حاشیه شهر سردشت بود، بر طبیعت بکر منطقه و مردم سردشت.

وی اظهار می‌کند: آن روزها، فعالان محیط‌زیست تنه درختان قطع شده را به علامت اعتراض روی دوش کشیدند و حتی من یک تنه درخت را به برنامه «سرزمین ما» در شبکه اول سیما بردم تا مراتب اعتراض‌مان را نشان بدهیم، اما کسی پاسخگوی ما نبود و نشد.

نابودی گونه‌های حیوانی در جنگل‌های بلوط

آذری با تأکید بر این‌که هکتار‌ها هکتار زمین جنگلی در این مناطق پاک‌تراشی و به منطقه مسکونی تبدیل شد، اضافه می‌کند: این زمین‌های مسکونی هم توسط افرادی که قدرت داشتند و ارتباطاتی هم با زمین‌خواران برقرار کرده بودند، به افرادی خاص واگذار شد. بعد از مدتی هم مسکن مهر در این زمین‌ها ساخته شد. هکتار‌ها زمین جنگلی به نفع افراد خاص و به ضرر سرزمین‌مان نابود شد.

وی می‌افزاید: از سردشت تا خوزستان که سرشار از جنگل بلوط است، همواره مسأله تخریب جنگل‌ها مطرح می‌شود. گونه‌های حیوانی ساکن در این جنگل‌ها یا به مناطق دیگر مهاجرت کردند یا این‌که زیر آب تلف شدند یا در ساخت‌وساز‌ها و پروسه تخریب جنگل تلف شدند؛ خصوصاً خزندگان و لاک‌پشت‌ها که توان زیادی برای فرار هم نداشتند. در جنگل‌های بلوط گونه ارزشمند سنجاب که باعث تکثیر جنگل می‌شود، وجود داشت که اکنون نابود شدند.

این کنشگر محیط‌زیست با تأکید بر این‌که ما در این منطقه انگور سیاه داشتیم و به گفته متخصصان سیاه شدن انگور در این منطقه و کیفیت بالای آن ناشی از وجود جنگل‌های بلوط و رودخانه زاب بوده است، خاطرنشان می‌کند: بالارفتن قیمت این انگور باعث شد که کشاورزان ترغیب شوند مساحت تاکستان‌های خود را افزایش دهند. برای این کار کشاورزان به تخریب جنگل‌ها و تبدیل آن‌ها به تاکستان، زمین کشاورزی و گاهی ویلا اقدام کردند. به این ترتیب هزاران هکتار جنگل بلوط در نقطه به نقطه شهرستان سردشت تخریب شد.

وی خاطرنشان می‌کند: نوع دیگری از تخریب جنگل‌های بلوط مربوط به پایگاه‌های به‌جا مانده از دوران جنگ ایران و عراق است. در اطراف این پایگاه‌ها مین‌گذاری شده بود. بعد از تخلیه آن‌ها به‌بهانه مین‌روبی و با ارتباطاتی که افراد سودجو برقرار کردند، هکتار هکتار جنگل بلوط اطراف این پایگاه‌ها را تخریب کردند و بسیاری از این پایگاه‌ها تبدیل به تاکستان، زمین زراعی و حتی مسکونی شد؛ درحالی‌که این پایگاه‌ها باید تبدیل به موزه می‌شدند. به‌عنوان مثال، روبه‌روی مسجد جانبازان پایگاهی بود که جنگل‌های اطراف آن مالک خصوصی داشت. این جنگل‌ها تخریب شده و زمین‌های آن به نام مالک خصوصی، سهم‌الشرکه برخی متولیان وقت شد و سهمی هم به مالک رسید که امروزه قطعات این منطقه از قرار متری چند ۱۰ میلیون تومان معامله می‌شوند. عجیب است اگر زدوبند‌های اداری در پشت‌پرده این مسأله وجود نداشته باشد.

کسی به اعتراضات ما توجه نمی‌کند

آذری با تأکید بر این‌که کسی به اعتراضات ما ترتیب اثر نمی‌دهد، اضافه می‌کند: افراد قدرتمند محلی در این اتفاقات نفع دارند؛ وقتی جنگل‌های بلوط تخریب می‌شوند، تنه تعدادی از آن‌ها را به دره‌ها می‌برند و زیر خاک مدفون می‌کنند تا کسی متوجه آن نشود. از سوی دیگر ما هر شب شاهد عبور و مرور کامیون‌هایی هستیم که بار چوب دارند. پیگیر این کامیون‌ها شدیم و پی بردیم که چوب‌های روی بار مربوط به باغ‌ها هستند. وقتی به سازمان جنگل‌ها مراجعه می‌کنیم، آن‌ها نیز می‌گویند همه این کامیون‌ها بارشان چوب درختان باغ است که صاحبان باغ با اره بریدند، این‌که درون این بار‌ها آیا چوب درختان جنگلی بلوط هم هست، نمی‌دانیم و باید سازمان‌های متولی پیگیری کنند.

وی اضافه می‌کند: باور نمی‌کنیم که این تعداد کامیون با این حجم چوب همگی مربوط به باغ‌ها باشند؛ لذا احتمال می‌دهیم که کامیون‌های حاوی چوب درختان جنگلی بلوط هم باشند که قاچاق می‌شوند. برای پی‌بردن به صحت و سقم این ادعا درخواست ما این است که ناظران امر به موضوع رسیدگی کنند.

حفاظت جنگل‌های بلوط از مردم سردشت در بمباران شیمیایی

این کنشگر محیط‌زیست درباره تبعات منفی تخریب جنگل‌های بلوط توضیح می‌دهد: وقتی سردشت بمباران شیمیایی شد از ۱۸هزار ساکن سردشت در آن زمان حدود ۱۰۰نفر شهید شده و هشت‌هزار نفر هم مجروح شدند؛ اگر درختان بلوط اطراف سردشت نبودند و گاز‌های شیمیایی توسط آن‌ها کنترل نمی‌شد، هر ۱۸هزار نفر ساکن این شهر احتمالاً شهید می‌شدند؛ درواقع جنگل‌ها مانند کارخانه‌های اکسیژن‌سازی عمل کردند و در مقابل هجوم گاز‌ها به روستا‌های اطراف جلوگیری کردند، بلوط‌ها خود را قربانی کردند و ایثارگرانه مردم را نجات دادند. وقتی این حجم درخت از اطراف شهر برداشته می‌شود، درصورت بروز هر بلایی مانند سیل، زلزله یا همین بمباران شیمیایی و... قطعاً آسیب بیش‌تری به‌دنبال خواهد داشت.

وی می‌گوید: وقتی اکوسیستم یک منطقه را دستکاری می‌کنند، قطعاً تبعات منفی به‌دنبال دارد. این تبعات می‌تواند روی کشاورزی و مزارع تأثیرگذار باشد، مثلاً کاهش کود حیوانی در منطقه که ناشی از بین رفتن گونه‌های جانوری حاضر در این مناطق است، می‌تواند باعث افزایش آفات و به‌دنبال آن افزایش استفاده از سموم شیمیایی شود. در گذشته در سردشت هیچ مزرعه‌ای وجود نداشت که به سموم شیمیایی آغشته باشد، اما امروز ما درباره ارگانیک بودن حتی انگور سیاه هم شک داریم.

آذری با اشاره به تقدس بلوط در میان زاگرس‌نشینان عنوان می‌کند: در گذشته و در زمان قحطی مردم این منطقه به‌دلیل نبود گندم میوه بلوط را آرد کرده و نان می‌پختند؛ درواقع این تقدس و احترام باعث حفظ بلوط‌ها می‌شد. مردم قدیم حتی شاخه خشکیده درخت بلوط اطراف آرامستان را استفاده نمی‌کردند، چون باور داشتند که این کار عواقب تلخی دارد و حتی بسیاری از جنگل‌ها، توسط ساکنان قرق و حفاظت می‌شد؛ اما امروز متأثر از رسانه و برخی متولیان مسئولیت‌نشناس و زیاده‌خواه، این تقدس و مبارکی حرمت‌زدایی شده و باعث شده به‌راحتی جنگل‌های بلوط را تخریب و تبدیل به زمین زراعی و ویلا کنند؛ به‌نحوی‌که امروز میزان جنگل‌های بلوط نسبت به گذشته به یک‌سوم کاهش یافته است و این بسیار دردناک است.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار ۲۷ بهمن ۱۳۹۹، کد خبر: ۹۲۸۴۶، sabzineh.org