شعار سال: یک ماه و نیم پس از پایان بی‌نتیجه ۶ دور مذاکره ایران و ۱+۴ با مشارکت غیرمستقیم آمریکا در وین، گفته می‌شود طرف آمریکایی با یک پیشنهاد جدید قصد ازسرگیری مذاکرات برای دستیابی به توافق را داده است. شبکه بلومبرگ در گزارشی به نقل از «افراد مطلع از روند مذاکرات» نوشت که «دولت بایدن با این واقعیت هشداردهنده روبه‌رو است که بازگشت به توافق هسته‌ای ایران دیگر ممکن نیست.» این شبکه با اشاره به اینکه «جمهوری اسلامی راه‌هایی را برای مقابله با تحریم‌های آمریکا» یافته است، مدعی شد که تهران «درحال رقابت در راستای پیدا کردن ظرفیت ساختن یک بمب اتمی است.»

 

«نیک ودهامز» و «دیوید واینر» در این گزارش به نقل از منابع مطلع به مذاکرات نوشته‌اند: «مقامات آمریکایی که پس از ماه‌ها مذاکره درباره بازگشت مجدد به توافق نتوانستند به یک توافق برسند، درحال بازبینی گزینه‌هایشان هستند.» اگرچه به گفته آنها، آمریکا که هنوز خواستار بازگشت سریع به این توافق- به‌عنوان گذرگاهی به‌سمت توافقی «طولانی‌مدت‌تر و مستحکم‌تر» - است، می‌خواهد جایگزین‌ها ازجمله لغو محدود تحریم‌ها در قدم اول در ازای متوقف کردن برنامه هسته‌ای ایران را نیز بررسی کند.

بلومبرگ این چشم‌انداز را تا حدی پاسخ به «افزایش تنش‌ها» با انتخابات و مراسم تحلیف رئیس‌جمهور جدید ایران و موج حوادث ازجمله حمله موشکی حزب‌الله به رژیم‌صهیونیستی و حمله به نفتکش رژیم‌صهیونیستی خوانده است.

بلومبرگ عدم بازگشت به توافق اصلی [برجام]را یک «پسرفت چشمگیر برای رئیس‌جمهور جو بایدن» دانسته است؛ چراکه او علی‌رغم اعتراض‌هایی که از سوی متحدانی مثل «اسرائیل و کشور‌های حاشیه خلیج‌فارس ازجمله عربستان سعودی و بحرین» مطرح می‌شد، احیای این توافق چندجانبه را «اولویت اصلی سیاست خارجی‌اش و راهنمای برنامه‌هایش برای خاورمیانه قرار داده بود.»

باوجود این، طرف آمریکایی در ۶ دور مذاکرات غیرمستقیم در وین با ایران، مطالباتی داشت که به اعتقاد تهران بسیار فراتر از برجام بود. ایران در سال ۲۰۱۵، با ۱+۵ به توافقی دست پیدا کرد که براساس آن در ازای انجام تعهدات مشخص، تحریم‌های هسته‌ای ایران رفع بشود. با روی کار آمدن دونالد ترامپ در آمریکا، او در ازای رفع تحریم‌ها، برجامی گسترده‌تر از برجام نخست می‌خواست. تهران حاضر به پذیرش چنین برجامی نشد و آمریکا نیز از برجام خارج شد. بعدتر حسن روحانی، رئیس‌جمهور پیشین خطاب به طرف آمریکایی پیشنهاد «بیشتر در برابر بیشتر» را داد؛ اما آمریکا چشم به اثربخشی کارزار فشار حداکثری‌اش دوخته بود و حاضر به هیچ‌گونه توافقی جز آنچه می‌خواست، نبود. با پیروزی بایدن در انتخابات ریاست‌جمهوری و تاکید او بر احیای برجام، تصور می‌شد او خیلی زود به این توافق بازگردد، اما او نیز به‌دنبال برجام‌پلاسی بود که منافع ایران را حتی از برجام سابق کمتر می‌کرد. جمع‌بندی ایران پس از ۶ دور مذاکره در وین این بوده که طرف غربی ۷ مانع بر سر اجرای برجام قرار داده است و از این رو احتمال احیای برجام ۲۰۱۵ تقریبا محال است.

 

 

با وجود این موانع، اما هفته گذشته «گروه بین‌المللی بحران» که گفته می‌شود در فرآیند حصول برجام نیز نقش مهمی داشته است، در تحلیلی با توجه به اینکه «آمریکا و اعضای باقی‌مانده در برجام (بریتانیا، فرانسه، آلمان، روسیه و چین) تمایل خود را نسبت به ادامه این مذاکرات تا رسیدن به نتیجه نشان داده‌اند» هدف اصلی مذاکرات را «احیای برجام» خوانده و نوشته است: «اما درصورت بروز مانع، یک توافق موقتِ «کمتر در برابر کمتر»، یا «برجام-» می‌تواند راهگشا باشد.» این گروه پیشنهاد کرده «ایران در ازای لغو بخشی از تحریم‌ها از ادامه افزایش برخی فعالیت‌های هسته‌ای‌اش که به‌خصوص نگران‌کننده هستند، دست بکشد.» به اعتقاد این گروه «چنین راه‌حلی می‌تواند از بالا گرفتن تنش جلوگیری کند و برای دیپلماسی زمان و فضای مناسبی ایجاد کند تا «برجام+» محقق شود.» گروه بحران با اشاره به گذشته نوشته «درصورت شکست مذاکرات، اولا احتمالا شاهد اقدامات متقابل تنش‌زا خواهیم بود و ثانیا مذاکره دوباره برجام یا یک توافق جدید زمان زیادی می‌برد. با وجود خاورمیانه‌ای که همچنان در آشوب است، چنین نتیجه‌ای می‌تواند عواقب خطرناکی داشته باشد و باید از آن اجتناب کرد.»

چرا کمتر در برابر کمتر؟

اما چرا آمریکا که حاضر به احیای برجام ۲۰۱۵ نیست، باید به‌دنبال توافق کمتر در برابر کمتر باشد؟ پاسخ به این سوال را دنیس راس، مشاور ویژه اوباما در امور خاورمیانه دی‌ماه سال گذشته یعنی چند هفته پیش از آنکه جو بایدن وارد کاخ سفید شود، داده است. او در یادداشتی که برای اندیشکده واشنگتن نوشته بود، مزیت توافق مبتنی‌بر «کمتر در ازای کمتر» را «افزایش مدت زمان گریز ایران به‌سمت تولید مواد شکافت‌پذیر قابل استفاده در سلاح هسته‌ای»، «حفظ اهرم فشار آمریکا» و «مذاکره بر سر یک توافق جایگزین که مفاد بیشتری را دربرمی‌گیرد» دانسته بود. یک ماه بعد از این یادداشت راس، خبرگزاری رویترز در ۲۰ بهمن ۱۳۹۹ به نقل از سه منبع آگاه نوشت که این گزینه [کمتر در برابر کمتر]«به‌عنوان یک رویکرد میانه، با کُند کردن روند رو به وخامت روابط میان دو کشور، می‌تواند از اقدام‌های بیشتر ایران در راستای نقض برجام جلوگیری کند.»

اکنون افراد مطلع به بلومبرگ گفته‌اند: «چالش پیش‌روی مذاکره‌کنندگان آمریکایی این است که دولت بایدن نتوانسته از اهرم فشاری که به‌واسطه وجود تحریم‌ها در اختیار دارد، برای متوقف کردن تخطی‌های ایران از شروط توافق استفاده کند.» درعین‌حال هم، ایران با «رئیس‌جمهوری فوق‌محافظه‌کار» و یک «برنامه هسته‌ای که به‌سرعت درحال پیشرفت است، تا این‌جای کار سیگنالی که فرستاده حاکی از این بوده که علی‌رغم مشکلات اقتصادی مداوم تحمیل‌شده از سوی آمریکا، حاضر به تسلیم نیست.»

بلومبرگ در ادامه صریح‌تر از واقعیت‌ها سخن گفته است. این خبرگزاری نوشته مقامات آمریکایی و اروپایی نگران هستند دانش هسته‌ای ایران تا آنجا پیش رود که «هرگونه بازگشت به برجام بی‌معنی شود» و نیاز به این باشد که «یک توافق کاملا جدید» منعقد شود. بلومبرگ نوشته که برجام به‌گونه‌ای تنظیم شده بود که ایران را یک سال از تولید سلاح هسته‌ای دور نگه دارد، اما «برنامه آنقدر سریع پیش می‌رود که به‌زودی [ایران]قادر خواهد بود خیلی سریع‌تر بمب بسازد.»

در ایران به این خبر‌ها واکنشی نشان داده نشده است، اما صبح دیروز سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امورخارجه در پاسخ به این سوال که مذاکرات وین از چه زمانی از سرگرفته خواهد شد، گفت: «ما هیچ‌وقت این گفتگو‌ها را ترک نکرده‌ایم.» او بااین‌حال تاکید کرد که آمریکا بداند با «ذهنیت ترامپ نمی‌تواند به نتیجه‌ای غیر از اتفاقات چند سال اخیر دست پیدا کند.» سخنگوی وزارت امورخارجه علاوه‌بر تغییر ذهنیت، خواستار توجه آمریکا به «واقعیات روی زمین» هم شد. خطیب‌زاده با اشاره به شکست سیاست فشار حداکثری، تاکید کرد: «ایران به چیزی کمتر از برجام راضی نیست و اگر به راه‌حلی برسیم که آمریکا به تعهدات ذیل برجام برگردد، ایران هم اقدامات جبرانی خود را متوقف می‌کند.»

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه فرهیختگان، تاریخ انتشار: ۱۹ مرداد ۱۴۰۰، کدخبر:۵۸۶۱۰،