شعارسال: طی ۲ سالی که سلمان بن عبدالعزیز۸۱ ساله قدرت را در عربستان بر عهده گرفته، تقریبا در هیچ زمینه‌ سیاست خارجی و داخلی خود نتوانسته موفقیتی داشته باشد. با ورود ترامپ به کاخ سفید مقام‌‌های این کشور احساس می‌کنند نیروی جدیدی پیدا کرده و باردیگر می‌توانند برای جبران شکست‌های داخلی و خارجی خود تقلا کنند.

اما عمق مشکلات داخلی و خارجی عربستان بسیار بیشتر از آن است که شبح امید به ترامپ بتواند آنها را حل کند. در سالی که گذشت سعودی‌ها به‌ویژه پس از روی کار آمدن ترامپ روحیه جدیدی گرفتند. درحالی‌که تنش‌ها و اختلاف‌های عراق با عربستان بر کسی پوشیده نیست؛ عادل الجبیر، وزیر امور خارجه عربستان در سفری کم‌سابقه و اعلام‌نشده راهی بغداد شد تا شاید بتواند اوضاع روابط دو طرف را بهبود بخشد.

این سفر در واقع نخستین سفر یک وزیر امور خارجه عربستان در ۲۷ سال گذشته به عراق بود که به خوبی نشان می‌دهد سعودی‌ها مجبور شده‌اند از آن غرور همیشگی و نفتی خود عقب بکشند و دست به تلاش برای بهبود شرایطشان بزنند. پادشاه پیر عربستان شخصا با ۱۵۰۰ همراه و ۱۰ وزیر در توری یکماهه راهی کشورهای آسیایی دارای اقتصاد جوان شد تا شاید بتواند بخشی از مشکلات کشورش را حل کند. زمانی که در سال ۲۰۰۵ متیو سیمونز در کتاب «غروب نفت در صحرا» درباره مشکلات و محدودیت‌های پایداری تولید نفت عربستان هشدار داد، عده‌ای این تحلیل علمی را ناشی از بدبینی مفرط او می‌دانستند. اما اکنون غروب نفت عربستان در کنار شکست‌های دیپلماتیک و بحران‌های داخلی به خوبی خود را نشان داده است.

پایان دوران خوش نفتی

بیشتر از نیم قرن است که آمریکا و عربستان در اتحادی بی‌چون و چرا بوده‌اند. در واقع آمریکایی‌ها برای منافع استراتژیک خود حاضر شده‌اند که چشم‌شان روی همه واقعیت‌های عربستان ببندند تا با تضمین انتقال نفت امنیت خودشان را تضمین کنند. مقام‌های عربستان هر چند ظاهر خود را حفظ کرده‌اند اما خودشان در باطن به خوبی می‌دانند که پس از سال‌ها داشتن لقب بزرگ‌ترین تولید‌کننده نفت جهان دیگر خبری از روزهای خوش گذشته نیست. به همین‌خاطر است که کارشناسان اعتقاد دارند که جهان خود را باید برای عصر پس از نفت عربستان آماده کند.

سال قبل نشریه آتلانتیک در گزارشی با عنوان «جهان باید برای سقوط پادشاهی عربستان آماده باشد» به همین مسئله اشاره و اعلام کرده است که پس از نیم قرن رابطه نزدیک با عربستان اکنون وقت آن رسیده است که واشنگتن خودش را برای سقوط رژیم سعودی آماده کند. در این گزارش تأکید شده که آمریکا در همه زمینه‌ها از اقتصادی تا سیاسی و نظامی باید نقشه‌ای برای دوران جدیدی داشته باشد.

برای دهه‌ها، خاندان پادشاهی عربستان از مزایای ناشی از ثروت غنی درآمدهای نفت استفاده می‌کرد. در واقع امکاناتی از قبیل آموزش و پرورش و خدمات درمانی رایگان، یارانه‌هایی سخاوتمندانه در موضوعات انرژی، مالیات صفر و مشاغل فراوان دولتی به‌عنوان باجی به مردم در مقابل نبود دمکراسی و آزادی‌های مدنی پرداخت می‌شد.

بحران اقتصادی بی‌سابقه و تلاش برای خصوصی‌سازی‌

بازگشت قدرتمند ایران به بازار نفت برای عربستان خطرآفرین شده و عربستان برای بهبود روابط خود با پرشتاب‌ترین وارد‌کنندگان نفت تلاش می‌کند. عربستان که تا چند سال قبل خودش را بی‌نیاز از تلاش برای جذب سرمایه می‌دید، همچنین در این سفر تلاش دارد تا برای حل مشکلات اقتصادی به مقام‌های شرق آسیا پیشنهادهای سرمایه‌گذاری مختلف ازجمله عرضه اولیه سهام شرکت ملی نفت آرامکو را بدهد. عربستان سعودی چندی پیش از تغییر ساختاری شرکت ملی نفت آرامکو به‌عنوان بزرگ‌ترین شرکت صادر‌کننده نفت جهان خبر داد که براساس آن آرامکو از وزارت نفت عربستان جدا شده و خصوصی می شود.

سعودی‌های امیدوار هستند که شاید بتوانند ۵درصد سهام آرامکو را به سرمایه‌گذاران آسیایی در سال۲۰۱۸واگذار کنند. کسری بودجه دولت عربستان سعودی در سال ۲۰۱۵ به رقم بی‌سابقه ۳۶۷ میلیارد ریال سعودی، معادل ۹۸میلیارد دلار رسید. مقام‌های عربستان به همین‌خاطر اکنون به‌شدت به منابع مالی جدید نیاز دارند و حرف‌هایی که درباره خصوصی‌سازی در این کشور زده می‌شود هم در همین راستاست.

اصولا خرج بی‌حساب و کتاب باعث شده تا در عربستان که لقب بزرگ‌ترین صادرکننده نفت جهان را داراست دولت قیمت آب ، برق و گاز را بالا برده و از گران شدن ۵۰ درصدی بنزین خبر دهد.

شکست در سیاست خارجی

از زمان آغاز پادشاهی سلمان عربستان در سیاست خارجی خود شکست‌های متعددی را تجربه کرده است. هر چند مقام‌های سعودی امیدوارند با کمک ترامپ بتوانند بار دیگر به میدان در مقابل رقبای منطقه‌ای خود بازگردند اما مسئله شکست‌های سیاست‌های خارجی در مقابل بحران داخلی اقتصادی مسئله‌ای نیست که به سادگی و سرعت قابل حل و فصل باشد.

پس از سال‌ها دوری عبدالله از مداخله نظامی تمام عیار در کشورهای دیگر سلمان و محمد پسرش تصمیم گرفتند تا با خرجی هنگفت وارد کارزا نظامی یمن شوند. استفاده از جنگنده‌های پیشرفته و ماه‌ها بمباران یمن اما نتوانست هیچ عایدی برای عربستان داشته باشد.

سلمان خودش هم وزیر دفاع بوده و می‌داند که با شکست در یمن برای همیشه نامش به‌عنوان پادشاهی ضعیف ثبت می‌شود.

در سوریه هم عربستان با وجود نقشه‌های طولانی به هیچ پیشرفتی نرسیده است. سال‌هاست که عربستان در تلاش برای تغییر رژیم در سوریه است اما با همه اقدام‌های صورت گرفته و حمایت کامل از گروه‌های تروریستی به نتیجه‌ای در این رابطه نرسیده است. در مقابل ایران با دیپلماسی خود توانسته به وزنه‌ای تعیین‌کننده در این رابطه تبدیل شود و با برگزاری نشست‌های مهم ازجمله نشست‌های آستانه حالا حضور پررنگ در روند سوریه داشته باشد. نشست‌های آستانه که با حضور دولت سوریه و مخالفان این کشور به مذاکرات ژنو زیرنظر سازمان ملل رسید حالا با کنار گذاشته شدن عربستان در حال شکل دادن به آینده سوریه است. براساس پیش‌بینی‌ها مذاکرات بر سر نوشتن قانون اساسی جدید و تقسیم قدرت طی مذاکرات سوری-سوری است که‌ رؤیای عربستان برای این کشور را نقش بر آب می‌کند.

پیش‌بینی گسترش اعتراض‌های داخلی

بهای پایین نفت سبب از دست رفتن بخش اعظم بودجه دولتی شده و اکنون این موضوع تهدیدی مستقیم برای تنظیم قرار و مدارهای اجتماعی نانوشته‌ای است که برای مدت‌ها بخش جدایی‌ناپذیری از زندگی کردن در پادشاهی بوده است. برای سال‌ها عربستان فشار بر خود را با صادرات ناامنی به منطقه جبران کرده است.در داخل عربستان حمایت از نظام پادشاهی به پایین‌ترین حد خودش در همه سال‌های اخیر رسیده است. حتی نقشه‌های همیشگی مهندسی گروه‌های افراطی و درگیری‌های فرقه‌ای دامن خود این کشور را هم گرفته است.

در حال حاضر این اقلیت شیعه عربستان هستند که صدای اعتراض‌شان بلند شده و چند سالی است که اقدام به برگزاری تظاهرات می‌کنند. آنها با سرکوب شدید مواجه شده‌اند اما باید منتظر بود که طبقه تحصیل‌کرده سنی عربستان هم به آنها ملحق شوند. آنها در واقع خود را با دنیای خارج از عربستان مقایسه می‌کنند و خواستار حقوقی مشابه هستند. ۷۰ درصد از جمعیت عربستان سعودی زیر ۳۰ سال سن دارند. ۹۰ درصد درآمدهای عربستان از نفت است. ۷۰ درصد از مشاغل سعودی‌ها شغل‌هایی است که دولت کارفرمای آن است و حتی بخش خصوصی هم تا حد زیادی به هزینه‌ها و مخارج دولتی وابسته است. در کشورهای مشابه دیگر همین شرایط باعث به‌وجود آمدن شورش‌ها و ناآرامی‌های اجتماعی شده است.

با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از سایت خبری تحلیلی کرج رسا، تاریخ انتشار: 11فروردین1396، کدخبر: 169370: WWW.karajrasa.ir