شعار سال:  بیش از دو دهه از بحران خشک شدن دومین دریاچه شور دنیا می‌گذرد و طوفان نمکی یکی از اثرات مخرب این بحران زیست‌محیطی است که نه‌تنها مردم آذربایجان غربی که شمال غرب کشور را تهدید می‌کند.

بر اساس اعلام کارشناسان امر بیش از ۵ کانون بحران ریزگردهای نمکی در دریاچه ارومیه در استان‌های آذربایجان غربی و شرقی شناسایی‌شده که هرسال با توجه به عمق بحرانی شدن مشکلات دریاچه سلامت، معیشت، اقتصاد و کشاورزی این منطقه را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

کانون‌های جمعیتی در خطر

«تواتر خشک و تر شدن حاشیه غربی دریاچه ارومیه در سال‌های اخیر، در حدفاصل بین روستای جبل کندی و دریاچه باعث ایجاد نواری بیابانی با تپه‌های ماسه بادی و شن‌های روان شده است.» این موضوعی است که ستاد احیای دریاچه ارومیه نسبت به آن ابراز نگرانی کرده است.

بر اساس اعلام ستاد احیای دریاچه ارومیه در حال حاضر این تپه‌های ماسه بادی و شن‌های روان در امتداد مرز دریاچه از پل شهید کلانتری تا روستای جبل کندی قابل‌مشاهده بوده و دارای مساحتی حدود ۱۰۰ کیلومتر است.

«با ادامه یافتن وضعیت خشک شدن دریاچه ارومیه بیم آن می‌رود که حدفاصل بین روستای جبل کندی و شهر قوشچی نیز وضعیتی مشابه این منطقه پیدا کرده و وسعت این منطقه بیابانی تا ۲۰۰ کیلومترمربع افزایش یابد.

تبدیل این منطقه به یک منطقه بیابانی با شن‌های روان، که در سال‌های گذشته جزو بدنه آبی دریاچه به‌حساب می‌آمده خطرات زیادی را برای پوشش گیاهی و جمعیت ساکن در حاشیه آن به همراه خواهد داشت.»

در حال حاضر تپه‌های ماسه بادی و شن‌های روان در امتداد مرز دریاچه از پل شهید کلانتری تا روستای جبل کندی قابل مشاهده بوده و دارای مساحتی حدود ۱۰۰ کیلومتر است

بر اساس بررسی‌های صورت گرفته در دبیرخانه کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه، تنها در شعاع ۱۰ کیلومتری این منطقه حدود ۲۰ هزار هکتار پوشش گیاهی وجود داشته و ۳۶ هزار نفر سکونت دارند که اکثراً مراکز جمعیتی روستایی هستند.

اما وزش‌های بادهای شدید می‌تواند این شن‌های روان را به مسافت‌های دورتر و مراکز شهری مانند شهر ارومیه با فاصله ۳۰ کیلومتری نیز برساند، در این صورت جمعیتی حدود ۷۴۰ هزار نفر و پوشش گیاهی حدود ۵۸ هزار هکتار در معرض خطر قرار خواهند گرفت.

با بحران خشک شدن دریاچه ارومیه بحث ریزگردهای نمکی نه‌تنها اهالی منطقه آذربایجان غربی بلکه زندگی و کشاورزی منطقه شمال غرب کشور را تحت تأثیر قرار داده و سلامت مردم را دچار خطر می‌کند.

بحران نمکی شمال غرب کشور را تهدید می‌کند

نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی در این رابطه معتقد است طوفان نمکی ناشی از خشک شدن دریاچه ارومیه مردم منطقه شمال غرب کشور به‌خصوص ارومیه و تبریز را تهدید می‌کند.

هادی بهادری می‌گوید: بر اساس ارزیابی‌های صورت گرفته برخی از کارشناسان معتقد هستند جهت وزش بادهای نمکی به سمت تبریز یعنی به سمت شرق است ولی با بازدیدهایی که صورت گرفته در برخی مواقع جهت بادهای نمکی به سمت ارومیه نیز هست.

با توجه به وزش بادهای موسمی شاهد بر خواستن طوفان نمک هستیم که سلامت، معیشت و کشاورزی منطقه را تحت شعاع قرار داده استوی با خطرناک خواندن فاجعه طوفان نمک در این منطقه اضافه می‌کند: متأسفانه وضعیت بحرانی دریاچه ارومیه همچنان ادامه دارد و با توجه به وزش بادهای موسمی شاهد بر خواستن طوفان نمک هستیم که سلامت، معیشت و کشاورزی منطقه را تحت شعاع قرار داده است.

بهادری بیماری‌هایی از قبیل آب‌مروارید، فشارخون، سقط‌جنین در انسان و نیز احشام را از مهم‌ترین مشکلات و بیماری‌های ناشی از طوفان نمکی دریاچه ارومیه می‌داند و می‌گوید: متأسفانه وزارت بهداشت در استان ما ضعیف عمل کرده است.

نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی با یادآوری اینکه هم‌اکنون آذربایجان غربی رتبه آخر ازنظر بهداشت و درمان در کشور است ادامه می‌دهد: در طول چهار سال اخیر هیچ بیمارستانی در استان به بهره‌برداری نرسیده و وضعیت بهداشت و درمان در استان تأسف‌بار است.

بهادری در پاسخ به این سؤال که آیا تحقیقات علمی در خصوص بیماری‌های ناشی از بحران خشک شدن دریاچه ارومیه و بادهای نمکی در منطقه صورت گرفته است؟ می‌گوید: وقتی وزارت بهداشت به وظایف ذاتی خود در استان عمل نمی‌کند چه انتظاری هست در این خصوص تحقیقات علمی انجام دهد.

وی معتقد است که بحران دریاچه ارومیه و بادهای نمکی چندین دهه است منطقه را درگیر کرده است و اضافه می‌کند: این در حالی است که سال گذشته وزارت بهداشت مرکز تحقیقات کهورت در این خصوص را ایجاد کرده است که نتایج این تحقیقات تا ۵۰ سال آینده هم استخراج نخواهد شد.

این سخنان نماینده مردم ارومیه در حالی است که پیش‌ازاین رئیس سازمان نظام‌مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی هم گفته بود: اگر اقدامات اصولی در منطقه حوزه آبریز دریاچه ارومیه صورت نگیرد به‌زودی این دریاچه خشک خواهد شد و تا۷۰۰کیلومتر عوارض جانبی به همراه خواهد داشت و این مناطق به دلیل وجود ریزگردهای نمکی غیرقابل‌سکونت خواهد شد.

این نگرانی‌ها در حالی مطرح می‌شود که برخی کارشناسان با یادآوری اینکه بیماری‌های تنفسی مردم حاشیه این دریاچه را تهدید می‌کند، می‌گویند که احتمال می‌رود ریزگردها به تهران نیز برسند و مردم پایتخت را نیز تهدید کنند.

اما متولیان و مسئولان برای مقابله با این بحران و رفع نگرانی‌ها چه کرده‌اند؟

تثبیت بیولوژیکی در منطقه جبل کندی

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست آذربایجان غربی در خصوص اقدامات صورت گرفته برای مهار کانون بحران در این منطقه می‌گوید: تثبیت شن‌های روان در منطقه جبل کندی از طرح‌هایی است که در این زمینه پیگیری شده و در قالب این طرح کاشت نهال دو گونه گز و قره داغ در ۴۸۰۰ هکتار از اراضی که در معرض فرسایش بادی قرار دارد اجرایی شده است.

پرویز آراسته از تثبیت بیولوژیک در منطقه جبل کندی به وسعت ۴۸۰ هکتار خبر می‌دهد و اضافه می‌کند: حفاظت فیزیکی بیش از ۲۹۰ کیلومتر ساحل دریاچه از بناب تا سلماس به عمق یک تا پنج کیلومتر از دیگر اقدامات برای مهار کانون‌های بحران دریاچه ارومیه بوده است.

آراسته مالچ پاشی بیولوژیک برای اولین بار در سطح کشور در پارک ملی دریاچه در وسعت ۴۵ هکتار را از دیگر اقدامات در این زمینه اعلام می‌کند.

وی با یادآوری اینکه یکی از مناطقی که به‌عنوان کانون ریزگرد داخل دریاچه ارومیه شناسایی‌شده محدوده حدوداً دو هزار هکتاری بستر خشک دریاچه ارومیه است می‌گوید: این منطقه در شمال غرب دریاچه ارومیه در محور ارومیه- سلماس در نزدیکی روستای جبل کندی واقع‌شده است.

مقابله با ماسه‌های روان

یکی از مصوبات ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه برای کنترل ریزگردها و تثبیت شن‌های روان در این منطقه «پروژه تثبیت بیولوژیک با گونه‌های درختی و درختچه‌ای و پروژه مالچ پاشی» است که آراسته در این مورد نیز یادآوری می‌کند که فاز اول در یک محدوده ۴۸۰ هکتاری شروع‌شده و از این عرصه بیش از ۳۵۰ هکتار به کاشت نهال گز اختصاص پیداکرده است.

وی می‌گوید: به علت اینکه ماسه‌های روان می‌توانند نهال‌های کاشته شده را تحت تأثیر قرار دهند و از بین ببرند در این راستا پروژه دوم تحت عنوان مالچ پاشی تعریف‌شده است.

مالچ پاشی بیولوژیکی در سطح ۴۵ هکتار محدوده جبل کندی ارومیه در حاشیه دریاچه انجام‌شده استآراسته در مورد این پروژه توضیح می‌دهد: در همین راستا مالچ پاشی بیولوژیکی در سطح ۴۵ هکتار محدوده جبل کندی ارومیه در حاشیه دریاچه انجام‌شده است.

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست آذربایجان غربی به دیگر اقدامات در این زمینه اشاره‌کرده و می‌گوید: از سال گذشته طرح حفاظت فیزیکی حاشیه دریاچه ارومیه عملیاتی شده است.

همکاری با سایر نهادها و دستگاه‌ها برای رفع مشکل از دیگر اقدامات صورت گرفته در این بخش است که آراسته در مورد آن می‌گوید: در این خصوص با همکاری بسیج سازندگی سپاه شهدای استان ۲۹۰ کیلومتر از پیرامون دریاچه ارومیه از سلماس تا بناب قرق شده که این امر افزایش پوشش گیاهی را به دنبال داشته است.

کانون‌های بحرانی میاندوآب مهار شده است

اداره کل منابع طبیعی آذربایجان غربی نیز از دیگر نهادهای دخیل در مقابله با بحران نمکی دریاچه ارومیه است؛ مدیر اجرایی پروژه‌های احیای دریاچه ارومیه در این اداره کل هم در خصوص کانون‌های بحران ناشی از خشک شدن دریاچه ارومیه می‌گوید: ۱۷ میلیارد و ۶۵۰ میلیون تومان برای مهار ریزگردهای نمکی از سوی منابع طبیعی آذربایجان غربی هزینه شده است.

مجید موسی‌زاده صرف این میزان اعتبار را در قالب راهکارهای بیست‌وهفت گانه ستاد احیا دریاچه ارومیه می‌داند و ادامه می‌دهد: تاکنون چندین کانون گردوغبار در شهرستان‌های ارومیه، سلماس و میاندوآب شناسایی و مهارشده‌اند.

وی به اقدامات دیگر در این حوزه نیز اشاره‌کرده و یادآور می‌شود: عملیات کاشت بوته‌های گیاهی شورپسند در حدود هزار و ۴۱۸ هکتار از اراضی اطراف دریاچه ارومیه نیز در این راستا انجام‌شده است.

نهال‌کاری در وسعت ۴۱۷ هکتار از محدوده دریاچه نیز از دیگر اقدامات مورداشاره توسط موسی زاده است.

در صورت احیای کامل دریاچه ارومیه، کانون‌های گرد وغبار به خودی خود مهار و دیگر نقش منابع طبیعی در روند احیا به انتهای می‌رسد

«کانون‌های بحرانی میاندوآب به خاطر عملیات احیای دریاچه ارومیه مهار و این نویدبخش احیای دریاچه ارومیه است»، این موضوع را موسی زاده می‌گوید و اضافه می‌کند: هم‌اکنون در بسیاری از کانون‌های ریزگرد رطوبت کافی در کف زمین وجود دارد که این امر مانعی پیش روی بلند شدن طوفان‌های نمکی است.

مدیر اجرایی پروژه‌های احیای دریاچه ارومیه اداره کل منابع طبیعی آذربایجان غربی معتقد است که در صورت احیای کامل دریاچه ارومیه، کانون‌های گردوغبار به‌خودی‌خود مهارشده و دیگر نقش منابع طبیعی در روند احیا به انتهای می‌رسد.

وی همچنین از راه‌اندازی شش ایستگاه هواشناسی در حوزه دریاچه ارومیه خبر می‌دهد و یادآور می‌شود که ایستگاه پایش و سنجش فرسایش بادی در شهرستان‌های ارومیه، سلماس و میاندوآب احداث خواهد شد که این ایستگاه‌ها کار پالایش و سنجش گردوغبار را انجام می‌دهند.

۸۰ درصد از ریزگردها در حوضه آبریز دریاچه ارومیه مهار شده‌اند

مدیر دفتر استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه نیز در خصوص مهار ریزگردهای ناشی از خشک شدن دریاچه ارومیه می‌گوید: هم‌اکنون تقریباً در تمام حوضه آبریز دریاچه ارومیه بیش از ۸۰۰ درصد ریزگردها مهارشده‌اند.

فرهاد سرخوش با بیان اینکه ریزگردهای نمکی که ناشی از خشک شدن دریاچه ارومیه هستند هم باعث از بین رفتن کشاورزی در آن منطقه شده و هم برای انسان‌های ساکنان منطقه مضر است، اضافه می‌کند: برای بررسی دقیق و علمی اثرات ریزگردهای نمکی ناشی از خشک شدن دریاچه ارومیه طرح مطالعاتی از سوی دانشگاه علوم پزشکی استان در دست اجراست.

هم اکنون تقریباً در تمام حوضه آبریز دریاچه ارومیه بیش از ۸۰ درصد ریزگردها مهار شده‌اندوی با بیان اینکه اولویت اصلی احیای دریاچه ارومیه تثبیت ریزگردهای نمکی دریاچه معتقد است: برای این که این تثبیت انجام بگیرد در مناطقی که دریاچه خشک شده و ریز گرد تولید می‌شود در آن مناطق ما شروع به کاشت درختچه‌های شورزار کرده‌ایم که می‌توانند جلوی افزایش ریزگرد ها را بگیرند.

سرخوش اضافه می‌کند: اقدام بعدی برای تثبیت ریزگردها مالت پاشی است که در حال انجام است، تقریباً ۸۰ درصد محلاتی که دچار ریزگرد هستند مالت پاشی شده‌اند و این پروژه ادامه‌دار است و قسمت‌هایی که احیا نمی‌شوند مجدداً به این طریق تثبیت می‌شود.

در حال حاضر خشک شدن دریاچه ارومیه بحران‌های زیست‌محیطی زیادی ازجمله ریزگردهای نمکی را برای مردم منطقه به وجود آورده که بی‌توجهی به آن فاجعه‌های جبران‌ناپذیری در پی خواهد داشت امید که در دولت دوازدهم این امر موردتوجه دولتمردان قرار گیرد.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری مهر ، تاریخ انتشار 3تیر 96، کدمطلب:4008833، www.mehrnews.com