شعارسال: کلمه وقف در زبان فارسی به معنى ایستادن، توقف، حبس کردن، منحصر کردن چیزى، به کسى است.

ماده 55 ق . م (منظور قانون مدنى) میگوید: وقف عبارت است از این که عین مال حبس و منافع آن تسبیل شود، منظور از حبس نمودن عین مال نگاه داشتن عین مال از نقل و انتقال و همچنین، از تصرفاتى که موجب تلف عین گردد زیرا مقصود از وقف، انتفاع همیشگى موقوف علیهم، از مال موقوفه است و بدین جهت هم آن را وقف گفته اند. منظور از تسبیل منافع، واگذارى منافح در راه خداوند و امور خیریه و اجتماعى میباشد.

بند 7 الحاقى به ماده یک قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف مقرر میدارد:

اثلاث باقیه، محبوسات، نذور، صدقات و هر مال دیگرى که به غیر از وقف براى امور عام المنفعه و خیریه اختصاص یافته در حکم موقوفات عامه است و چنانچه فاقد متولى و متصدى باشد با اذن ولى فقیه تحت اداره و نظارت سازمان اوقاف و امور خیریه قرار خواهد گرفت.

همانطور که ملاحظه میشود اموالى را میتوان وقف نمود که با حفظ اصل آن، امکان بهره بردارى از منافعش وجود داشته باشد. به عنوان مثال، اقلام مصرف شدنى مانند میوه یا گندم یا برنج که با استفاده از آنها عین مصرف میشود، قابل وقف نیست. اما اموالى مانند ظروف، میز، صندلى، ساختمان، باغ و زمین قابلیت وقف دارند.

وقف به چند دسته تقسیم خواهد شد؟

الف) وقف عام: وقف عام به وقفی میگویند که راجع به جهات عامه باشد.

مثل مساجد، مدارس و هرچه از این قبیل باشد.

وقف عام یا شامل جهت است و مصلحت عام را در نظر دارد، مثل وقف بر مسامد، پل ها و مدارس و یا شامل عنوان عام است، مثل فقرا و ایتام.

به تعبیر دیگر میتوان گفت وقتى مالک، مال منقول قابل دوام یا ملکى را براى کارهاى عمومى و عام المنفعه وقف میکند وقف عام میباشد.

ب) وقف خاص: وقف خاص وقفی است که اختصاص به افراد معینى به طور تعقب داشته باشد مثل وقف بر اولاد و احفاد. به عنوان مثال، مالکى مال غیر منقول یا مال منقول قابل دوام را وقف میکند تا فرزندان او از منافع مال بهره ببرند که این عمل را وقف خاص گویند. از یک جهت دیگر، وقف را به انتفاع و منغعت تقسیم میکنند.

به عنوان مثال اگر مالکى زمین خود را وقف کرد تا در آن مدرسه بسازند یا خانه خود را جهت احداث حسینیه وقف نمود این عمل را وقف انتفاع گویند. اما اگر مالکى چند باب مغازه یا باغ یا ساختمان را وقف نمود تا درآمد آن را متولى وصول کند و براى کمک به ایتام یا روضه خوانى یا درمان بیماران هزینه نماید این اقدام را وقف منفعت مینامند.

در مقررات اوقاف، آن دسته از موقوفاتى که توسط متولیان اداره میشود غیر متصرفى و موقوفاتى که ادارات اوقاف به قائم مقامى متولى اداره میکنند را متصرفى مینامند.

در برخى منابع انوع دیگرى از تقسیم وقف را ذکر میکنند که ضرورتى به بیان آنها نیست و تنها باید بدانیم که اگر قصد واقف جهات عمومى و عام المنفعه بود، وقف عام است و اگر براى فرزندان و فرزند زادگان باشد، وقف خاص تلقى میشود.

طبقه اول از کسانی که به آنها وقف می‌شود یا قائم‌ مقام قانونی آنها در صورتی که محصور [قابل شمارش و محدود] باشند. مثل وقف بر اولاد و اگر موقوف علیهم غیرمحصور یا وقف بر مصالح عامه [وقف عام] باشد در این صورت قبول حاکم شرط است.»

براساس ماده 57 قانون مدنی «واقف باید مالک مالی باشد که وقف می‌کند و به‌ علاوه دارای اهلیتی باشد که در معاملات معتبر است.» از جمله اینکه عاقل و بالغ باشد و قصد داشتن و با اختیار کامل بودن و اینکه فقدان حجر وی لازم (یعنی ناتوانی عقلی نداشتن در اداره امور زندگی) است.

همچنین طبق ماده 58 آن قانون: «فقط وقف مالی جایز است که با بقای عین بتوان از آن منتفع شد اعم از اینکه منقول [مالی است که قابل نقل و انتقال فیزیکی است] باشد یا غیرمنقول [مالی است که غیر قابل جابه‌جایی مادی و فیزیکی است] مشاع [مالی است که مشترک بین چندنفر باشد] باشد یا مفروز» (مالی است که سهم هر کس افراز شده و مشخص است.)

سایت شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از سایت آیین باور، تاریخ انتشار: 25آبان1396 ، کدخبر: 4442: aeinbavar.ir