شعار سال: موحد نيز در تمام اين هفت دهه كار فرهنگي با شيفتگي به تصحيح و تأليف آثارش پرداخته است؛ از تصحيحِ «مقالات شمس» تا تأليف «خواب آشفته نفت» و اشعارش «شاهد عهد شباب» و هرآنچه در حوزه تاريخ و حقوق و ادبيات كهن، همه گواهِ آن است كه نوشتن نزدِ موحد از سر عادت نبوده است كه به ضرورت و شيفتگي اثري را خلق كرده است. اينك در بيست‌وهفتم آذرماه، به گراميداشتِ هفت دهه خدمات فرهنگي و ادبي اين چهره پیش‌کسوت، مراسمي در دانشگاه تهران برگزار شد كه در آن محمدعلي موحد نشانِ عالي كميسيون ملي يونسكو-‌ايران را دريافت كرد. محمدعلي موحد، حقوق‌دان، مصحح ادبيات قديم، مورخ، پژوهشگر، عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسي و اديبِ معاصر تاكنون آثار شاخصي خلق كرده است ازجمله مقالات شمس و تصحيح مثنوي معنوي كه در اين مراسم به‌عنوان مهم‌ترين تحقيقِ در متون عرفاني از آن ياد شد.
در ابتداي اين مراسم که با نوای نی آغاز شد، پیامی از مصطفی ملکیان برای حاضران پخش شد و او درباره خصايص محمدعلی موحد سخن گفت. به ‌گزارشِ ايسنا، ملكيان در اين پيام گفت: «بدون سر سوزن مبالغه‌ای استادی مانند دکتر محمدعلی موحد نیافتم. ویژگی‌های اخلاقی‌‌ در استاد موحد وجود دارد که اگر یکی از این ویژگی‌ها در کسی باشد، باید از این نصیب خدای متعال شاد باشد. یک ملاقات کافی است تا به ویژگی‌های اخلاقی او پی ببریم. استاد موحد در عین اینکه جامع‌الاطراف است، در همه آنها متخصصانه سخن گفته‌ است؛ در عین جامع‌الاطرافی نوعی علامه‌گی در او وجود دارد. او در هیچ‌کدام از حوزه‌ها قلم نزده اِلا اینکه متخصصانه سخن گفته باشد. محمدعلی موحد نظیر خواجه نصیرالدین طوسی است و در هر حوزه‌ای متخصص است. او با طبع مقالات شمس، شمس را به جهانیان معرفی کرد و شمس‌شناسی و مولوی‌شناسی را دستخوش تحول کرده است. موحد برخلاف روشنفکران دیگر که به سنت پشت کرده‌اند، نه‌تنها به سنت فرهنگی پشت نکرده بلکه به‌دنبال بازخوانی فرهنگی است. ویژگی دیگر او سخت‌کوشی اوست. روشنفکران اندکی که به رفاه می‌رسند، زندگی راحت‌طلبانه‌ای را پیش می‌گیرند و از مساعی اولیه خود ارتزاق می‌کنند، اما استاد موحد از روشنفکران سخت‌کوش است». ملکیان هم‌چنين با يادي از داریوش شایگان گفت: «شایگان می‌گفت جامعه بر چهار رکن محققان و دانشگاهیان، بوروکرات‌ها، رجل سیاسی و روشنفکران است و علت آشفتگی جوامع این است که این چهار رکن را ندارند. در جوامع سنتی که این رکن‌ها وجود نداشت اما درعین‌حال ثبات داشتند و تلاطم‌ها را پشت سر می‌گذاشتند، فرزانگانی وجود داشتند که نه روشنفکر بودند نه رجل سیاسی و نه دانشگاهی. این چهار گروه حل مسئله می‌کنند اما فرزانگان خود حلِ مسئله هستند. این شأن چهارم را کسانی که ارتباط نزدیکی با محمدعلی موحد دارند، درمی‌یابند». ملكيان در آخر گفت: «محمدعلی موحد از خود یک اثر هنری ساخته و این خیلی مهم است. از هر زاویه‌ای به این اثر هنری نگاه می‌کنید، از آن لذت می‌برید.»
حجت‌الله ایوبی، مدیرکل یونسکو از عدمِ تمايل استاد موحد به برگزاري بزرگداشتي براي او گفت و اينكه «موحد دلش می‌خواست در این مراسم درباره شمس و مولانا سخن بگوییم. درباره او سخن نمی‌گویم زیرا آقای ملکیان به‌درستی اشاره کرده محمدعلی موحد اثری هنری است؛ او خود اثری طربناک و شورانگیز است». ايوبي خطاب به موحد چنين گفت: «آقای موحد شما به ما نیازی ندارید؛ ما به شما نیاز داریم. بعدازاینکه کیارستمی با او دیدار کرد، گفت حالم خیلی بد است و نمی‌توانم حرفی بزنم. کاش دوربین دستم بود و مردم را در این لحظات شریک می‌کردم». او با اشاره به ترجمه شارل هانری دوفوشه‌کور از مقالات شمس تبریزی به زبان فرانسه گفت: «با توجه به ایران‌هراسی و اسلام‌هراسی که در غرب وجود دارد، این ترجمه چهره جدیدی از ایران و اسلام ارائه خواهد داد. این ترجمه به مسلمانان تحقیرشده احساس قدرت و عزت خواهد داد.»
احمد جلالی، سفیر ایران در یونسکو، نيز گفت: «استاد موحد، بزرگ است و بزرگداشت نمی‌خواهد. ما در واقع تاریخ و فرهنگ‌مان را بزرگ می‌‌داريم. حاصل عمر موحد به خدمت ملی و خدمت استراتژیک تبدیل شده است. صدای تفرقه‌انگیز و تجزیه‌طلبی را می‌شنوید؟ اصطلاح جعلی قوم فارس را می‌شنوید؟ در‌حالی‌که قوم فارس نداریم، زبان فارسی داریم که چتر خود را بر ایران گسترده است. موحد مجموعه این زبان معرفتی را برای ما معرفی می‌کند». جلالی، استاد موحد را «شیرین‌محضر و نوشین‌قلم» خواند و ادامه داد: «گویا خداوند موحد را فرستاد تا میراث‌دار مولانا باشد و بیت‌های او را از تفسیرهای مختلف رهایی ببخشد. وجود محمدعلی موحد حادثه است در هیاهوی دنیای مجازی و تولیدات رسانه‌ها كه جامعه ما از کمبود معلم رنج می‌برد. حکمت و فرزانگی، جامعیت، تواضع و اخلاق مفاهیمی است که در وصف معلم می‌گوییم. کارهای تحقیقی استاد این نام را زنده کرده است؛ معلم. کارهای موحد برای ایران است و از پایگاه ایران برای بشریت.»
غلامعلی حدادعادل، رئیس بنیاد سعدی و فرهنگستان زبان و ادب فارسی، از ديگر حاضران اين مراسم بود كه به سخنراني درباره محمدعلی موحد پرداخت: «استاد محمدعلی موحد را از آغاز جوانی به‌عنوان مترجم سفرنامه ابن‌بطوطه دیده بودم. نخستین‌بار ايشان را در جلسه درس استاد مطهری دیدم؛ ايشان جلسه هفتگی داشت و مباحثی درباره مقایسه آرای برخی فیلسوفان غربی و اسلامی درباره برخی از مباحث فلسفی در این جلسات مطرح می‌شد. جلسات اولیه در منزل بزرگمهر برگزار می‌شد و بزرگمهر و موحد همکار در شرکت نفت و دوست قدیمی بودند. سال‌ها بعد تصحیح موحد از مقالات شمس منتشر شد و من بعد‌ها از آن بهره‌ها بردم. پس از پیروزی انقلاب اسلامی و تأسیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در سال ۶۹، مسئولیت این نهاد را در سال ۷۴ بر عهده گرفتم و ازقضا با برخی اعضا پای صحبت محمدعلی موحد نشستیم. او یکی، دو ماه بعد با رأی مثبت همه اعضا به عضویت پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی درآمد. موحد یک دانشمند به‌تمام‌معناست. با علوم حوزوی و معارف اسلامی بسيار آشناست و به زبان عربی تسلط کامل دارد؛ گواه این سخن، ترجمه‌اش از رحله ابن‌بطوطه است». حدادعادل همچنين گفت: «تخصص موحد حقوق است، اما با زبان و ادب فارسی انس دارد. نثر فارسی او شیرین، دلنشین، زنده و جاندار است. هرکس با طیف وسیع کتاب‌های تألیفی و ترجمه‌ای او آشنا باشد، از آثار او در شگفت می‌ماند. بیش از همه به آثار مولوی علاقه نشان داده و گستره‌ وسیعی در مولوی‌پژوهی گشوده است. استاد با تألیف چند کتاب دیگر در مولوی‌پژوهی، به محققان این حوزه کمک کرده است. موحد می‌گوید بهترین کاری که در تصحیح انجام دادم، تصحیح مقالات شمس است». او با اشاره به بازنشر مدام تصحیح مثنوی در سال‌های اخیر گفت: «نخستین‌بار یک ایرانی که به زبان فارسی تسلط کامل دارد، به تصحیح مولانا همت گماشته است. موحد سرآمد تمام مولوی‌پژوهان جهان است و به تفکر مولانا علاقه دارد. عرفان در چشم او عزیز و در جان وی تأثیر کرده است. موحد در تاریخ ملی‌شدن صنعت نفت و مسائل حقوقی آن تألیفات شایسته‌ای دارد». مرقاتی، رئیس دانشگاه تبریز، از ديگر سخنرانان اين مراسم بود كه دکتر موحد را «دانشمندی نوآور و دقیق‌نظر» خواند؛ كسي كه مجاهدانه بر نفس خود فائق آمده و خلوص و پاکی را در وجود خود نهادینه کرده است. مرقاتی همچنین پیام محمدرضا پورمحمدی، استاندار آذربایجان شرقی، زادگاه موحد را در وصف شخصيت استاد موحد خواند.
*عنوان کتاب «برگزیده مقالات شمس»
محمدعلی موحد

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه شرق، تاریخ انتشار 28 آذر 97، شماره: 3320