شعار سال: به گفته کارشناسان، وضعیت منابع آبی هر روز شرایط بدتری را تجربه می‌کند که یکی از علل اصلی آن کاهش منابع آبی تجدیدپذیر است. این موضوع لزوم وجود یک مدیریت منطقی و حساب شده را گوشزد می‌کند. با وجود بارش‌های اخیر، بر اساس آخرین آمار ارائه شده ازسوی وزارت نیرو تا پایان آبان‌ماه، همچنان ۳۳۴ شهر در تنش آبی قرار دارند که نشان می‌دهد باران‌ها تأثیر چندانی در بهبود وضعیت کم‌آبی کشور ندارد و لازم است تدابیر مدیریتی برای رفع تنش‌ها و چالش‌های موجود در حوزه آب اندیشیده شود. خشک‌سالی پدیده‌ای است که در بسیاری از کشورهای دنیا رخ می‌دهد، اما راهکارهایی برای آن در نظر گرفته می‌شود و خسارت‌های این پدیده را کاهش می‌دهند و آن مدیریت ریسک خشک‌سالی است. اما در کشور ما با وجود خشک‌سالی، همان برنامه‌هایی که در سال‌های ترسالی بوده است، ادامه پیدا می‌کند. شاید بتوان گفت علت اصلی کم‌آبی در چهارمحال و بختیاری و خشک‌شدن قنات و چشمه‌ها برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی است.

چالش‌های موجود در بخش آب چندین سال است که در چهارمحال و بختیاری نهادینه‌شده و برای حل آن باید یک اتحاد همگانی میان تمامی سازمان‌ها و ارگان‌های صورت بگیرد تا شاهد تشنگی کامل نباشیم. برای بررسی راهکارهای حفظ منابع آبی استان با متولیان آب، دانشگاهیان و صاحب‌‎نظران صحبتی داشته‌ایم که در ادامه می‌آید.

آبخیزداری و آبخوانداری از راه‌های مقابله با بحران آب

علی محمدی‌مقدم، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری، اظهار کرد: با توجه به این‌که چهارمحال و بختیاری در منطقه زاگرس واقع شده است، در سال‌های ترسالی تأمین‌کننده ۱۱ درصد آب شیرین کشور بوده و در چند سال اخیر خشک‌سالی‌های پیاپی از یک طرف و بهره‌برداری‌های بی‌رویه از طرفی دیگر موجب شده استان در وضعیت بحرانی آب قرار گیرد، به‌طوری که بسیاری از روستاها و شهرها با مشکل آب آشامیدنی مواجه هستند و آب‌رسانی با تانکر انجام می‌شود. وی با اشاره به وجود ۱۱ دشت در استان، افزود: هشت دشت استان ممنوعه شده که از این تعداد چهار دشت ممنوعه بحرانی است و دو دشت دیگر در شرف ممنوعه‌شدن هستند. محمدی‌مقدم بیان کرد: در سال‌های ترسالی حجم نزولات آسمانی نه میلیارد و ۳۰۰ میلیون متر مکعب بوده که با توجه به توپوگرافی، پستی و بلندی آبخیز و شیب استان بیش از ۷۰ تا ۸۰ درصد نزولات آسمانی از دسترس استان خارج می‌شود. وی ادامه داد: یکی از راه‌های مقابله با وضعیت بحران آب و برنامه‌های مدیریت ریسک خشک‌سالی، اقدامات آبخیزداری و آبخوانداری است. مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری پخش سیلاب، احداث بندهای خاکی و سنگی ملاتی، اجرای عملیات بیولوژیکی (کشت گونه‌های گیاهی جنگلی و مرتعی)، کاداستر اراضی جنگلی، کاهش عوامل تخریب، مقابله با خشکیدگی و آفات امراض گونه‌های جنگلی و آموزش جوامع محلی را از جمله پروژه‌های آبخیزداری و آبخوانداری برشمرد که در حال حاضر در تمام شهرستان‌های استان در حال انجام است و تا پایان سال جاری به بهره‌برداری می‌رسند. محمدی‌مقدم ایجاد پوشش گیاهی، کنترل و جلوگیری از فرسایش خاک، ذخیره نزولات آسمانی و تولید آب، تغذیه سفره‌های زیرزمینی دشت‌های کشاورزی و آبخوان‌ها و کنترل سیلاب و کاهش خسارت‌های سیلابی را به ترتیب از جمله اهداف اجرای پروژه‌های آبخیزداری و آبخوانداری در استان عنوان کرد. محمدی‌مقدم تصریح کرد: در سال جاری برای نخستین‌بار از سوی صندوق توسعه ملی برای حوزه آبخیزداری و آبخوان‌داری ردیف اعتباری اختصاص داده شد که به دستور رهبری، ۲۰۰ میلیون دلار اعتبار به این بخش اختصاص یافت. وی در ادامه با اشاره به این‌که سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی براساس حوضه آبخیز اعتبار توزیع می‌کند، بیان کرد: این یک پتانسیل و فرصت خوب است که باید به آن پرداخته شود تا اعتباراتی به حوزه آبخیز برای تولید آب اختصاص یابد.

بارگذاری‌ها بر منابع آبی چهارمحال و بختیاری بیش از توان اکولوژیک بوده است

شهرام احمدی، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان با اشاره به تغییر اقلیم در چند سال گذشته در کشور و استان، گفت: کاهش بارندگی‌ها، خشک‌سالی، تغییر در زمان بارندگی‌ها، فرسایش خاک و کاهش شدید منابع آب‌های زیرزمینی از دلایل تغییر اقلیم در استان است. وی با بیان این‌که بر اساس پژوهش‌های انجام گرفته در سال گذشته، شاهد سه کانون گرد و غبار در استان هستیم، در حالی که چهارمحال و بختیاری قسمت عمده‌ای از منابع آبی کشور را داراست، افزود: فشار به تنوع زیستی، ممنوعه‌شدن دشت‌ها و بیابان‌زایی علل ایجاد این کانون‌های ریزگرد در استان است. احمدی با تأکید بر این‌که نباید از حفاظت کیفی منابع آبی استان غافل شویم، اظهار کرد: اگر کیفیت منابع آبی استان حفظ شود، قطعاً در حفظ کمی منابع آب نیز موفق خواهیم بود. مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان با بیان این‌که با توجه به کمبود منابع آبی و خشک‌سالی در استان نباید بیش از توان اکولوژیک استان از منابع آبی بهره‌برداری شود، خاطرنشان کرد: اکنون اکثر منابع آب جاری و زیرزمینی استان در حال بررسی هستند و با توجه به سنجش این شاخص‌ها در سطح ملی اکنون وضعیت کیفی منابع آبی استان خوب است. احمدی با اشاره به نظارت بر مراکز خدماتی، صنعتی و تولیدی استان در تولید پسماندها، گفت: در سال گذشته چندین ایستگاه پایش آنلاین آب را داشته‌ایم و با مراکزی که کیفیت منابع آبی استان را در تصفیه‌خانه‌های شهرکرد، سامان و فارسان تهدید می‌کنند، برخورد قانونی شده است. وی پسماندها را از علل مهم در کاهش کیفیت منابع آبی خواند و ادامه داد: با وجود 40 شهر و 760 روستا در استان خطر انواع پسماندهای فاضلاب، کشاورزی، صنعتی و عفونی کیفیت منابع آبی استان را تهدید می‌کند. مدیرکل حفاظت محیط زیست استان تصریح کرد: وضعیت کنونی کیفیت منابع آبی استان نسبت به گذشته بهتر شده و نسبت به میانگین کشوری کیفیت منابع آبی استان وضعیت خوبی دارد. احمدی با اشاره به کاهش کمی منابع آبی استان، بهینه نبودن مصارف آب را از علل اصلی آن برشمرد و تأکید کرد: بارگذاری‌ها بر آب استان بیش از توان اکولوژیک منابع آبی است؛ لذا باید این ‌بارگذاری‌ها را به درستی مدیریت کنیم. وی با اشاره به این‌که بر اساس ماده 21 قانون توزیع عادلانه آب و تخصیص انواع مصارف آبی از جمله شرب، صنعتی و کشاورزی بر عهده وزارت نیرو است، اظهار کرد: باید میزان حقابه زیست‌محیطی استان که مقدار آب مورد نیاز برای زنده نگه داشتن طبیعت استان است، با مطالعه علمی مطالبه شود و به دنبال تخصیص آن باشیم. مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان از اندازه‌گیری میزان حقابه زیست‌محیطی استان به همت سازمان حفاظت محیط زیست چهارمحال و بختیاری و اصفهان، دانشگاه شهرکرد و دانشگاه صنعتی اصفهان خبر داد و خاطرنشان کرد: با مطالعات انجام شده در چهار بازه مختلف در استان، میزان حقابه زیست‌محیطی استان حداقل 315 میلیون مترمکعب است. احمدی با تأکید بر این‌که مطالبات آبی استان باید علمی و همراه با عدد و رقم و پایش باشد، اضافه کرد: اکنون با مطالعه تالاب‌های استان به دنبال تخصیص حقابه زیست‌محیطی آن در وزارت نیرو هستیم. وی با اشاره به تصویب طرح مطالعه زیست‌محیطی سرشاخه‌های کارون در شورای پژوهشی استان، گفت: پس از انجام این مطالعات می‌توانیم با پشتوانه علمی از حقابه زیست‌محیطی استان دفاع کرده و شاهد حیات مجدد محیط زیست استان باشیم. مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان تصریح کرد: حفاظت کیفی منابع آبی استان نیازمند دوری از بخشی‌نگری و هم‌افزایی میان دستگاهی در استان است که به‌طور نمونه در احیای تالاب چغاخور مسئولان سیاسی و دستگاه‌های استان فرابخشی عمل کردند و این تالاب را از خشک‌شدن نجات دادند. احمدی بر بهینه‌کردن مصارف آبی استان تأکید کرد و ادامه داد: باید همه دستگاه‌های متولی در زمینه فرهنگ‌سازی مصرف بهینه آب کوشا باشند، زیرا اگر مصرف‌کننده به این باور برسد که روند مصرف او به منابع آبی استان ضرر می‌رساند، قطعاً رعایت خواهد کرد. وی با بیان این‌که تالاب چغاخور با همکاری دستگاه‌های مختلف از جمله استانداری، جهاد کشاورزی، فرمانداری و مردم از خشک‌شدن نجات یافت، افزود: اکنون فولاد سفیددشت پیشرفتی 70 درصدی را تجربه می‌کند، در حالی که از تصفیه‌خانه بروجن برای مصارف آبی استفاده می‌کند.

دو دشت دیگر چهارمحال و بختیاری ممنوعه شد

در ادامه سیدهاشم فاطمی، رئیس اداره امور منابع آب شهرستان‌های فارسان و کوهرنگ، با اشاره به برداشت ۸۵ درصدی منابع آب زیرزمینی در کشور گفت: این آمار بسیار فاجعه‌بار است، به‌طوری که بسیاری از دشت‌های کشور قابلیت احیاء نداشته و آبی که طی میلیون‌ها سال ذخیره شده، مورد استفاده قرار گرفته است و احیای آن‌ها امکان‌پذیر نیست، زیرا بارش‌های گذشته وجود ندارد و مصرف آب افزایش یافته است؛ بنابراین اگر بتوان شرایط کنونی را حفظ کرد، کار بزرگی انجام داده‌ایم. فاطمی افزود: ۸۵ تا ۹۰ درصد از تالاب‌ها و دریاچه‌های کشور خشک شده است و مابقی وضعیت نگران‌کننده‌ای دارند که در چهارمحال و بختیاری نیز همین‌گونه است. وی گفت: تالاب‌های استان ذخایر محدودی دارند، یخچال‌ها و ذخایر برف هم ذوب شده و تمام آن‌ها را از دست داده‌ایم که این امر نشان می‌دهد ذخایری در دسترس نبوده و وابستگی شدیدی به بارش‌ها داریم که این امر بسیار نگران‌کننده است. فاطمی با اشاره به این‌که وضعیت منابع آبی استان به‌شدت نگران‌کننده است، تصریح کرد: از ۱۰ دشت اصلی استان، چهار دشت ممنوعه بحرانی و چهار دشت ممنوعه بوده و اخیراً نیز دو دشت دیگر استان ممنوعه شده است که چندین مورد از دشت‌های ممنوعه، شرایط ممنوعه بحرانی دارند. رئیس اداره امور منابع آب شهرستان‌های فارسان و کوهرنگ گفت: علاوه بر کاهش حجم آب‌ها از نظر حجمی، وضعیت آب از لحاظ کیفی نیز به دلیل ثابت بودن آلاینده‌ها و کاهش حجم آب، روز به روز بدتر می‌شود. وی بیان کرد: باید واقعیت‌ها منعکس شود و براساس واقعیت‌ها تصمیم‌گیری‌ صورت گیرد، زیرا اگر چاره‌ای اساسی اندیشیده نشود، قطعاً روز به روز وضعیت بدتر خواهد شد؛ لذا باید در زمینه مدیریت و مصرف منابع آبی تجدیدنظر صورت گیرد. فاطمی با اشاره به این‌که به نظر می‌رسد استان وابستگی شدیدی به آب‌های زیرزمینی دارد، گفت: دلیل این امر آن است که سیاست‌ها از ابتدا همین بوده‌ و به دلیل این‌که دشت‌های استان از منابع آب‌های سطحی مرتفع‌تر هستند، ما را به بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی سوق داده است. وی اضافه کرد: تغییر اقلیم به‌شدت بر روی منابع آبخوان تأثیر گذاشته است و زمانی‌که پوشش برف وجود نداشته باشد، نفوذ آبخوان‌ها بسیار ناچیز می‌شود. 

فاطمی ادامه داد: بارش‌های باران به دلیل تبخیر بالا و تبدیل آن‌ها به رواناب با توجه به ارتفاع زیاد حوضه، سریعاً از دسترس استان خارج می‌شود. وی بیان کرد: به دلیل فقیر شدن پوشش گیاهی، بار رسوبی آب‌ها افزایش یافته است؛ بنابراین نخستین گام در بحث آبخیزداری، حفظ پوشش گیاهی و احیای آن است. رئیس اداره امور منابع آب شهرستان‌های فارسان و کوهرنگ با بیان این‌که با یک راهکار به نتیجه نخواهیم رسید، تصریح کرد: به دلیل این‌که بدهی ما به منابع آبی بسیار بالاست، باید در تمام زمینه‌ها تلاش صورت گیرد که عمده راهکار، به مدیریت در مصرف ختم می‌شود. فاطمی تأکید کرد: در شرکت آب منطقه‌ای برای چندین دشت استان، ضرایب تعدیلی از سوی وزارت نیرو پیگیری شد که با ابلاغ آن، ضرایب مشخص شد که 4/34 درصد از بهره‌برداری‌های واقعی دشت شهرکرد کم شود، زیرا اگر این اتفاقات رخ ندهد، ممکن است طی دو سال آتی آبی برای کشاورزی در این دشت وجود نداشته باشد و زیان اصلی برای بخش کشاورزی خواهد شد. وی گفت: اگر منابع آبی به اتمام برسند، زیان اصلی به بخش کشاورزی وارد می‌شود، بنابراین باید صرفه‌جویی حداقل ۳۰ درصدی در زمینه آب شرب، صنعت و کشاورزی به مردم آموزش داده شود. فاطمی ادامه داد: اگر ۳۰ درصد در مصرف منابع آبی صرفه‌جویی شود و در کنار آن راهکارهایی همچون تغذیه مصنوعی و آبخیزداری مدنظر قرار گیرد و تنها انتقال آب‌هایی که برای مصرف شرب وجود دارد، صورت گیرد، می‌توان بحران آبی و شرایط دشواری را که در استان حاکم است، پشت سر گذاشت؛ بنابراین در ابتدا لازم است شرایط را تثبیت کرد و بهبود بخشید.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار 16 دی 97، کد مطلب: 60128، www.sabzineh.org