شعار سال: شرایطی که تحت تأثیر گرانی‌های ناشی از تحریم بر فعالیت‌های حوزه نشر سایه انداخته منجر به بروز مشکلاتی در این بخش از فرهنگ‌مان شده است؛ تا حدی که مشکلاتی از قبیل کمبود و گرانی کاغذ، زینک، چسب و... موجب فعالیت دست به عصای ناشران در این عرصه شده است، با این حال جالب است که بر اساس آمار و ارقام آثار منتشر شده در هفت ماه اخیر با کاهش چندانی در تیراژ و تعداد عناوین کتاب‌ها روبه‌رو نشده‌ایم. با درنظر گرفتن مشکلاتی که یک سال اخیر گریبان کتاب و اهالی‌اش را گرفته هرازگاهی گلایه‌هایی از سوی ناشران و دیگرفعالان این عرصه شنیده می‌شود.

 

ناشران ناچار به گزینش بیشتری در انتخاب آثار برای انتشار هستند تا ریسک اقتصادی کمتری را متحمل شوند. خانه کتاب، از زیرمجموعه‌های معاونت فرهنگی وزارت ارشاد مؤسسه‌ای است که وظیفه ثبت اطلاعات مرتبط با کتاب‌های منتشر شده را برعهده دارد. بر اساس آمار دریافت شده از این مؤسسه در مدت یاد شده بالاترین میزان عناوین منتشر شده به کتاب‌های حوزه کمک درسی اختصاص دارد. البته در اختیار داشتن این آمار برای کتاب‌های کمک درسی، آن هم با تأکیدی که نظام آموزشی بر تربیت دانش‌آموزان با اتکا به کتاب‌های درسی دارد اتفاق دور از انتظاری نیست. در هفت ماهه نخست سال‌جاری تعداد کتاب‌های منتشرشده در این حوزه برابر با ۹ هزار و ۶۴۲ عنوان است.

کتاب‌های حوزه ادبیات هم با ۸ هزار و ۸۸۵ عنوان در جایگاه دوم و سومین رتبه جدول هم با ۸ هزار و ۱۶۲ عنوان به کتاب‌های حوزه کودک تعلق دارد که با توجه به افزایش آگاهی والدین جوان به ضرورت مطالعه برای فرزندان شان اتفاق دور از تصوری نیست.

کتاب‌های حوزه علمی با ۶ هزار و ۲۷۰ عنوان، علوم اجتماعی با ۵ هزار و ۵۴۶ عنوان، دین با ۴ هزار و ۵۶۳ عنوان، فلسفه با ۲ هزار ۹۱۵ عنوان، تاریخ و جغرافیا با ۲ هزار و ۲۸۵ عنوان و زبان با یک هزار و ۲۰۴ عنوان هم به ترتیب سایر رتبه‌های این جدول را از آن خود ساخته‌اند. البته طبق روالی که اغلب طی یک دهه اخیر شاهد بوده‌ایم همچنان آخرین رتبه به کتاب‌های کلیات با ۶۵۲ عنوان تعلق دارد.

نه تنها در یک سال اخیر، بلکه حتی طی یک دهه گذشته هم اغلب کارشناسان فرهنگی و از سویی خود اهالی نشر از بر هم خوردن توازن میان کتاب‌های ترجمه شده و تألیفی ابراز نگرانی کرده‌اند. با این حال جدول مذکور واقعیت دیگری هم پیش رویمان قرار می‌دهد؛ اینکه در هفت ماه اخیر از مجموع ۵۲ هزار و ۴۸۷ عنوان کتاب منتشر شده در همه حوزه‌های یاد شده ۳۷ هزار و ۹۴۴ عنوان در زمره کتاب‌های تألیفی و مابقی ۱۴ هزار و ۵۴۳ عنوان هم در بخش کتاب‌های ترجمه شده جای می‌گیرند.

نگاهی گذرا به این آمار گویای پیشی گرفتن آمار آثار تألیفی بر ترجمه شده آن هم با اختلافی قابل توجه است. هر چند که تکیه بر آمار و ارقام به تنهایی برای تحلیل وضعیت نشر کافی نیست و اگر خواهان دستیابی به اطلاعات دقیق تری باشیم باید دیگر شاخص‌های نشر هم مد نظرمان باشد. شاخص‌هایی که فراتر از بحث کمیت که اغلب مورد توجه و علاقه مسئولان و متولیان فرهنگی است محتوای کیفی آثار را نشانه می‌گیرند.

با وجود آنکه آمار گویای غلبه تألیف بر ترجمه است، اما پای گفته‌های اهالی کتاب که بنشینید با مسائل دیگری روبه‌رو می‌شوید، از جمله اینکه بخش قابل توجهی از کتاب‌های تألیفی در زمره آثاری جای می‌گیرند که گرفتار معضل کتاب‌سازی هستند. البته سطح کیفی آثار ترجمه شده هم به گفته خود اهالی ترجمه گاه با سطح قابل قبولی مواجه نیست. بخش عمده‌ای از مؤسسات نشر کشورمان در استان تهران متمرکز شده‌اند آنچنان که از تعداد کل عناوینی که در سطر‌های بالاتر به آن اشاره شد ۴۰ هزار و ۶۸۹ عنوان در تهران منتشر شده و ۱۱ هزار و ۷۹۸ عنوان نیز از سایر شهر‌ها و استان‌های کشورمان وارد چرخه نشر شده‌اند. تیراژ کل این کتاب‌ها نیز برابر با ۷۲ میلیون و ۵۹۰ هزار و ۶۸۲ نسخه است که با میانگین قیمت تمام شده برای هر صفحه برابر با ۲۹۷ تومان است.

ارائه این آمار از سوی مؤسسه خانه کتاب در شرایطی است که طی یک سال اخیر نشر فراز و فرود بسیاری را پشت سر گذاشته از افزایش قیمت کاغذ ۶۰ در ۹۰ هفتاد گرمی اندونزی در اوایل سال‌جاری تا بندی بیش از ۴۵۰ هزار تومان در بازار آزاد تا فقدان بخشی از ملزومات چاپ از جمله زینک، چسب و... که ناشران را با گرفتاری‌های متعددی روبه‌رو کرد. البته علیرغم تمام نقد‌هایی که متوجه بخش دولتی است تا حدی ثبات به بازار نشر بازگشته، ثباتی که بخشی از آن در نتیجه فعالیت‌های کارگروه کاغذ و از سویی مشارکت تشکل‌های صنفی در امور واردات و همچنین نظارت بر چگونگی توزیع این ملزومات است؛ هر چند که اهالی کتاب و نشر همچنان تأکید دارند که اگر مسئولان فرهنگی چاره‌ای نیندیشند باید بیشتر از گذشته منتظر کم‌سویی تدریجی چراغ نشر شد.

 

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه ایران، تاریخ انتشار: 28 آبان 1398، کدخبر: 527191 ، www.iran-newspaper.com