شعار سال: حالا اما استانی که به بارش‌های سنگین برف‌، باران، رودها و چشمه‌های پرآبش مشهور بود، یکی از مناطق کم‌بارش در کشور است و از یک دهه پیش گرفتار پدیده‌ خشک‌سالی و کاهش شدید ذخایر آب‌های زیرزمینی شده. روستاییان و عشایر استان اردبیل از چندین سال پیش با بحران آب مواجه شده‌اند و اکنون در برخی مناطق روستایی و عشایری حتی در زمینه تأمین آب آشامیدنی نیز مشکلاتی وجود دارد و آب مردم با تانکرها تأمین می‌شود، چشمه‌ها و رودخانه‌ها خشکیده‌اند و سال‌هاست که کشاورزان به‌ویژه دیم‌کاران محصولی برای درو ندارند.

علاوه بر ضرر و و زیان کشاورزان دیم‌کار، کاهش بارش‌ها در طول سال‌های گذشته در استان بر پوشش گیاهی منطقه و مراتع نیز تأثیرگذار بوده و روند فرسایش خاک در بخش‌هایی از استان قابل مشاهده است.

بر اساس شاخص‌ و آمارهای اعلامی وزارت نیرو و هواشناسی، استان اردبیل هم‌اکنون جزو شش استان کم‌بارش کشور است. استان اردبیل مثل سال‌های گذشته امسال نیز شاهد کاهش بارش‌های پاییزی و در نتیجه کاهش رواناب‌ها و حجم اندک آب در سدهای تأثیرگذار در استان بوده است. میانگین بارش‌های استان در فصل زراعی امسال ۹۴ میلی‌متر بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱۰ درصد کاهش یافته است.

بر اساس اعلام کارشناسان آب منطقه‌ای اردبیل، حجم ظرفیت سدهای استان و رودخانه‌ها هم کاهش چشمگیری داشته و ورودی سد یامچی به عنوان مهم‌ترین منبع تأمین آب شرب مرکز استان از ۲۱ میلیون مترمکعب در سال گذشته به ۱۹ میلیون مترمکعب رسیده و مصرف آب این سد از 4/11 به ۱۲ میلیون مترمکعب افزایش یافته است.

از طرفی آب رودخانه ارس، تأمین‌کننده آب مرکز کشاورزی استان در مغان، نیز در سال‌های اخیر به سبب خشک‌سالی کاهش یافته و نگرانی‌هایی را در بین شهروندان منطقه پدید آورده است.

به گفته کارشناسان، تنش‌های آب و هوایی، مصرف بی‌رویه و کاهش ذخایر زیرزمینی آب، استان اردبیل را در مسیر حرکت به سمت اقلیم خشک قرار داده است.

این کارشناسان هشدار می‌دهند که در صورت فقدان برنامه مناسب و تدابیر مطلوب برای این وضعیت، استان اردبیل که تاکنون به مرز بحران آبی نرسیده، می‌تواند وارد آن شده و محیط زیست و زندگی ساکنان آن با مخاطراتی مواجه شود.

آن‌ها معتقد هستند اقلیم فصلی اردبیل که در سالیان گذشته مرطوب و نیمه‌مرطوب بوده، به سبب بارش کم در حال تبدیل از نیمه‌مرطوب به نیمه‌خشک بوده و در مرز ورود به آن است. کمبود باران و برف مدت زمان خشک‌سالی در این استان را از چهار ماه خشکی به هشت ماه خشکی افزایش داده؛ ضمن این‌که افزایش تبخیر و روند صعودی دما و افزایش وزش بادهای گرم جنوبی هم بیش‌تر شده است.

این روند در کنار تأثیر منفی کاهش ذخایر زیرزمینی آب موجب شده که کشاورزان استان در سال‌های اخیر با مشکل خشک‌سالی مواجه شده و متحمل خسارت‌های قابل توجهی شوند.

طاهر پاینده، کارشناس کشاورزی، در این‌باره به ایرنا گفت: با وجود بروز خشک‌سالی‌های متوالی و کاهش سالانه بارش‌ها، هنوز عمق خطر کمبود آب برای بسیاری از شهروندان و مسئولان استان احساس نشده و ضروری است که در زمینه مصرف بهینه آب در بخش‌های مختلف آشامیدنی، کشاورزی و صنعت فرهنگ‌سازی شود.
وی افزود: مصرف بی‌رویه آب از سوی شهروندان، هدررفت آب در بخش کشاورزی، کمبود منابع آب‌های زیرزمینی ناشی از کمبود بارش، استفاده بی‌رویه کشاورزان، ساماندهی نشدن چاه‌های غیرمجاز و تحقق نیافتن برنامه تغییر الگوی کشت از جمله عواملی هستند که موجب بروز و تشدید تنش‌های آبی و خشک‌سالی در استان اردبیل می‌شود.

وی گفت: در اثر خشک‌سالی‌‌های اخیر ۱۲۰ میلیون مترمکعب منابع آب این استان به دلیل استفاده نادرست هدر رفته و رواناب‌ها هم ۴۳ درصد کاهش یافته است.

پاینده اظهارداشت: در طول یک سال، رواناب‌های ورودی به سدهای یامچی ۲۵، سبلان ۵۹، قوری چای ۸۲ و سقزچی ۵۶ درصد کاهش داشته است.

وی گفت: ذخایر آب پنج سال آینده دشت اردبیل مصرف شده و این رقم به این معنی است که اگر هم‌اکنون به مدت پنج سال آب مصرف نکنیم، منابع آبی به وضعیت اولیه می‌رسد.

خشک‌سالی به پوشش گیاهی استان آسیب جدی زده است

شهامت هدایت، مدیرکل منابع طبیعی استان اردبیل، گفت: به دلیل خشک‌سالی، پوشش گیاهی برخی مناطق استان از بین رفته و این امر باعث فرسایش خاک می‌شود.

وی افزود: به نظر کارشناسان تداوم خشک‌سالی علاوه بر تأثیر زیست‌محیطی اثرات اقتصادی و اجتماعی خاص خود را بر استان گذاشته و اگر با بسیج همه امکانات فنی و اعتباری در مدیریت این رخداد طبیعی گامی اساسی برداشته نشود، در آینده‌ای نه چندان دور بحران آب در کمین این استان خواهد بود.

اقلیم نیمه‌خشک و کمبود منابع آب، مشکلی جدی برای استان  اردبیل

سعید شهند، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اردبیل، هم گفت: تغییرات اقلیمی و آب و هوایی سبب شده تا شرایط خشک و کمبود منابع آب، استان اردبیل را به‌شدت تهدید کند.

وی با بیان این‌که در دو دهه اخیر این تغییرات به شکل گسترده فضای ناامنی را برای انسان‌ها به وجود آورده، بیان‌کرد: این تغییرات اقلیمی اثرات و نشانه‌های تهدیدکننده‌ای را به همراه داشته، به‌طوری‌که به دنبال این شرایط زیستگاه‌های آبی و تالاب‌ها روبه خشکی گذاشته‌اند و شاهد شکل‌گیری ریزگردها و افزایش سطح گرد و غبار در شهرها و روستاها هستیم.

او به گزارش‌گیری اخیر خود از اداره کل هواشناسی استان در اعمال این تغییرات جوی اشاره کرد و گفت: در استان اردبیل شرایط به‌گونه‌ای پیش رفته که از حالت مرطوب و نمناکی آب و هوایی به وضعیت نیمه‌خشک رسیده‌ایم و تبخیر و افزایش دما نگرانی‌هایی را به همراه داشته است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اردبیل بیان‌کرد: در شمال استان با اقلیم نیمه‌خشک روبه‌رو هستیم، دشت اردبیل هم دشتی تشنه محسوب می‌شود و شرکت آب منطقه‌ای و سایر نهادهای مرتبط به‌شدت به دنبال کنترل و مدیریت منابع آب استان هستند.

شهند به تبعات منفی و نگران‌کننده کاهش بارندگی‌ها، افزایش دمای هوا و شکل‌گیری کانون ریزگردها اشاره کرد و گفت: در استان اردبیل منشأ داخلی تولید ریزگردها مشخص شده، به‌طوری‌که در ۱۰۰ هکتار زمین در شهرستان نمین طرح‌های مطالعاتی و بررسی‌های کارشناسی در حال انجام است.

دشت اردبیل در معرض تهدید خشک‌سالی

مسعود امامی‌یگانه، فرماندار اردبیل، هم با اشاره به کاهش شدید ذخایر آب‌های زیرزمینی در دشت اردبیل گفت: ۲۵ سال زمان نیاز است تا دشت اردبیل احیاء و بیلان منفی آن ترمیم شود.

وی بیان‌کرد: باید برای جلوگیری از تهدید جدی خشک‌سالی و عوارض آن در زمینه آب و خاک و محیط زیست، به دشت اردبیل به‌ صورت منطقه‌ای نگاه شود و اگر برای علاج دیر اقدام شود، حیات دشت به سمت نابودی خواهد رفت.

به گفته فرماندار اردبیل، این دشت شرایطی بدتری نسبت به دشت مغان دارد و باید فوراً آن را را احیاء کرد.

راهکارهای مقابله با تهدید خشک‌سالی و کاهش منابع آب در استان اردبیل

طاهر پاینده، کارشناس کشاورزی، معتقد است که عوامل متعددی سبب کمبود آب در دشت اردبیل شده که از آن جمله می‌توان به کاهش محسوس بارش‌ها در سال‌های اخیر، برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی، حفر چاه‌های غیرمجاز و برداشت‌های اضافه از چاه‌ها برای مصارف کشاورزی اشاره کرد.

وی اصلاح مدیریت مصرف آب را در جلوگیری از خسارت خشک‌سالی ضروری خواند و گفت: با فرهنگ‌سازی توسط رسانه‌ها و نهادهای متولی می‌توان مصرف آب را مدیریت کرد.

اکبر بهنام‌جو، استاندار اردبیل، هم در مورد وضعیت آب و خاک استان با توجه به خشک‌سالی‌های اخیر گفت: اجرای طرح‌های مدیریت مشارکتی زمینه خوبی را فراهم می‌آورد تا ارتقای وضعیت منابع آب و خاک را در استان شاهد باشیم.

وی افزود: باید با روش‌های مختلف اطلاع‌رسانی و تبلیغی، اولویت زارعان را به سمت تغییر الگوی کشت سوق دهیم تا با توانمندسازی در این حوزه، هم الگوی کشت مناسب و هم افزایش بهره‌وری تولید محصولات صورت بگیرد.

استاندار اردبیل گفت: برای جلوگیری از خشک‌سالی باید برنامه مدون تهیه شود و به نظر می‌رسد با برنامه‌ریزی می‌توان از صدمات ناشی از خشک‌سالی جلوگیری کرد.

 وی اضافه‌کرد: انتقال آب از منابع جاری استان، تغییر الگوی کشت، جلوگیری از هدررفت آب و ساماندهی چاه‌های غیرمجاز دشت اردبیل از جمله راهکارهای اساسی است که با اجرای آن‌ها می‌توان جلوی بحران آب و خشک‌سالی در استان را گرفت.

بهنام‌جو با بیان این‌که رفع بحران آب اردبیل نیازمند زمان است، افزود: برخی از راهکارها نیازمند زمان اندک و برخی دیگر زمان‌بر است، اما باید به‌جد پیگیری لازم در این زمینه صورت گیرد.

کمبود آب دغدغه مردم و مسئولان است

رضا کریمی، نماینده مردم اردبیل، نیر، نمین و سرعین در مجلس شورای اسلامی، نیز گفت: خشکسالی ناشی از کمبود بارش و نبود مدیریت مصرف آب این استان را تهدید می‌کند و برای پیشگیری از آن اجرای طرح‌های آبخیزداری و کنترل مصرف آب در بخش کشاورزی ضروری است.

وی تغییر شیوه کشت و نیز جایگزینی محصولات با نیاز آبی کم در استان را بهترین شیوه جلوگیری از کم‌آبی ذکر کرد و افزود: باید تلاش شود با الگوسازی و ترویج فرهنگ صحیح مصرف آب برای برطرف کردن مشکلات موجود در استان اقدامات لازم صورت گیرد.

کریمی با بیان این‌که در حال حاضر کمبود آب به عنوان یکی از بزرگترین دغدغه مردم و مسئولان کشور است، گفت: تبدیل کشاورزی سنتی به مدرن، مدیریت مصرف آب با اصلاح الگوی کشت و استفاده مناسب از منابع آبی می‌تواند در کاهش این دغدغه‌ها کارساز باشد.

نماینده مردم اردبیل، نیر، نمین و سرعین در مجلس همچنین با اشاره به میزان بالای هدررفت آب در کشاورزی سنتی افزود: در دنیا با اصلاح دیدگاه‌های سنتی در بخش کشاورزی و تعریف کردن کشاورزی مدرن مشکل کمبود آب برطرف شده و ما نیز باید کشاورزی خود را به این سمت و سو هدایت کنیم.

وی اظهارداشت: با توجه به توانمندی و استعدادی که در مجموعه منابع طبیعی استان وجود دارد، نیاز است که اعتبار مورد نیاز از صندوق توسعه ملی برای اجرای طرح‌های آبخیزداری، تقویت سفره‌های زیرزمینی، جلوگیری از فرسایش خاک و ذخیره آب اختصاص داده شود.

کریمی گفت: برقراری عدالت اجتماعی در بخش کشاورزی، مکانیزه‌شدن کشت، آبیاری نوین، تقویت شرکت‌های دانش‌بنیان در بخش کشاورزی، تکمیل زنجیره کشاورزی، حمایت از واحدهای تکمیلی و تبدیلی، اجرای عملیات آبخیزداری، بهره‌مندی از اعتبارات صندوق توسعه ملی و افزایش سرمایه کشاورزی از جمله مواردی است که در برنامه ششم توسعه پیش‌بینی شده.

صدمات سنگین خشک‌سالی به اقتصاد و توسعه استان اردبیل

علی بهشتی، فرماندار گرمی مغان، هم گفت: صدماتی که خشک‌سالی به اقتصاد و توسعه استان وارد کرده، سنگین است و همه دستگاه‌های اجرایی باید در اجرای تمام طرح‌ها عوارض خشک‌سالی را در نظر بگیرند.

وی اجرای طرح‌های سدسازی را در جلوگیری از خشک‌سالی موثر دانست و گفت: با بهره‌برداری از این سدها از خروج سالانه بیش از ۲۵۰ میلیون مترمکعب آب‌ سطحی از این شهرستان جلوگیری می‌شود که تأثیر زیادی در آینده بحرانی کمبود آب به خصوص در زمان خشک‌سالی‌ها خواهد داشت.

فرماندار گرمی مغان بیان‌کرد: دولت از روش‌های نوین و طرح‌های آبیاری تحت فشار حمایت ویژه‌ای می‌کند و لازم است جهاد کشاورزی و دستگاه‌های مرتبط نسبت به تشریح مزایای این طرح برای کشاورزان و باغداران از طریق برگزاری سمینارهای آموزشی و آموزش چهره به چهره اقدام کنند.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار -، شماره: 78518