شعار سال: به مجموع آثاری که از گذشتگان و باستانیان باقی مانده است، میراث فرهنگی گفته می‌شود. این میراث می‌تواند شامل رفتار، آداب و رسوم یک منطقه خاص باشد یا می‌تواند به آثار هنری یا صنایع دستی مختص به یک منطقه مربوط شود و یا می‌تواند شامل بنا‌های تاریخی و باستانی باشد.

قدیمی‌ترین شواهد حضور انسان در محدوده کنونی استان ایلام، مربوط به یافته‌های دوران پارینه سنگی است که عمدتا از مهران و هلیلان به دست آمده است. نخستین استقرار‌های موجود در استان از دوران نوسنگی اولیه از دشت‌های مهران، دهلران و هلیلان یافت شده است که نشان دهنده پیشگامی این منطقه در استقرار دائمی، آغاز یکجا نشینی و اهلی کردن حیوانات است. تاریخ استقرار در چغاگلان مهران که با قدیمی‌ترین نمونه‌های دانه‌های گیاهی اهلی شده و قدیمی‌ترین شواهد کشاورزی در منطقه همراه بوده، به حدود دوازده هزار سال قبل برمی‌گردد و استقرار‌های یکجانشینی مانند علی کش دهلران قدمتی بیش از ۹۵۰۰ سال دارند.

در دوره مس سنگی (اواسط هزاره پنجم تا اواخر هزاره چهارم پیش از میلاد) نیز محوطه‌ها و تپه‌های متعددی در مناطق مختلف استان دارای استقرار بوده‌اند که علاوه بر محوطه‌ها و استقرار‌های این دوره، کاوش‌هایی در گورستان‌های شاخص عصر مس سنگی استان مانند دم گر پرچینه و هکلان به انجام رسیده که نتایج ارزشمندی به همراه داشته است.

 

جمال شیخی کارشناس آثار باستانی درباره دوره عصر مفرغ بیان داشت که پس از دوره مس سنگی، دوره‌ای موسوم به عصر مفرغ آغاز می‌شود که فرهنگ‌هـای دوران مفـرغ ایـران از نظر زمانی به طور نسـبی بازه زمانی بیش از هزار و پانصد سال، یعنی از اواخر هزاره چهارم و اوایل هـزاره سـوم تا اواسـط هـزاره دوم پیش از میلاد را در برمی‌گیـرد. به دلیل کشف، استفاده و رواج آلیاژ مفرغ، ایـن دوره که هم زمان با تمدن عیلام و سلسله‌های بین‌النهرینی است را در ادبیات باستان شناسی منطقه"عصر مفرغ" می‌نامند.این دوران مجموعه‌ای از پیشرفت‌ها و روند رو به رشـد جوامع را نشان می‌دهد که در برگیرنده اطلاعات ارزشمندی در زمینـه فـناوری از جمله استفاده از چرخ سـفالگری، نوآوری در فلـزکاری مـس و توانایی تولید آلیاژ، استفاده از خط و نگارش، افزایش پیچیدگی‌های اجتماعی و شیوه‌های تدفین، گسترش ارتباطات تجاری فرهنگی منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای و آغاز شهرنشـینی اسـت.

مورد کاوش قرارگرفتن عصر مفرغ استان ایلام توسط لویی واندنبرگ
شیخی تصریح کرد،بیشترین اطلاعات مربوط به عصر مفرغ استان از گورستان‌های کاوش شده عصر مفرغ استان مانند تاورسا، قبرنای و تخت خان در آبدانان، دارتنها، چم پاپی در بدره، زیفل و میر خیر در پاکل، مهر ملکشاهی، کل نسار و بان سرمه در منطقه چوار به دست آمده است که عمدتا به وسیله هیئت بلژیکی در دهه ۱۹۷۰ میلادی به سرپرستی لویی واندنبرگ مورد کاوش قرار گرفته و نتایج آن منتشر شده است.

 

تعداد زیادی از این گورستان‌ها نیز در سال‌های اخیر مورد شناسایی و مطالعه قرار گرفته و یا در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.تعداد گورستان‌های عصر مس سنگی، عصر مفرغ و عصر آهن استان که تاکنون در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده، ۶۵ مورد است در حالی که گورستان‌های شناسایی شده این ادوار با احتساب موارد ثبت شده به بیش از ۱۱۰ مورد می‌رسد که دست کم نیمی از آن‌ها گورستان‌های عصر مفرغ است و نشان از جایگاه ویژه استان در مطالعات هزاره‌های چهارم تا دوم پیش از میلاد و دوران مفرغ است.

جمال شیخی ادامه داد: از جمله این آثار می‌توان به گورستان‌ها و محوطه‌های بان کلک، بان طولاب، قجر، بلیین، چگاکلیه، دره کاو، زردالوآباد، چگادیزان، داروند، دارتوت، گدارخوش، انارک و ... در شهرستان ایلام؛ کنی تراو، چغادمی، چنگرن و ... در شهرستان آبدانان؛ تخم بلوط، بان گوری، کزآباد، چغاکچکینه، جوب برزو، کلاته، گوران، چشمه ماهی و... در شهرستان چرداول؛ گوربندی و دارتن‌ها در شهرستان بدره؛ لهور، چیاکه، کوره شیرزاد، چشمه پهن، غارت مالگه، قلعه زینل، نوم رگ، عباس آباد، کله جوب، تپه سوزه و... در شهرستان دره شهر ، کلک سراب، کلک نقی، وروی، اما، وری و سیرانه در شهرستان ملکشاهی؛ زاغه آهنگران و سراشکفت در شهرستان سیروان؛ تپه‌های ابوقریب، نصر، دشت عباس، غران، موسیان و فرخ آباد در شهرستان دهلران؛ چغامشهدی و چغا آهوان در شهرستان مهران؛ قبرستان دره دیژ در شهرستان ایوان و... اشاره کرد که موارد فوق تنها نمونه‌هایی از آثار عصر مفرغ استان است که ذکر تمامی آثار شناسایی شده است.

انتساب گورستان‌ها به جوامع کوچ‌رو منطقه
تعدد و تراکم گورستان‌های مذکور و فقدان یا کمبود استقرار‌های هم عصر آن‌ها بنا به نظر بسیاری از صاحب نظران می‌تواند دلیلی بر وجود شیوه زندگی دامپروری و انتساب این گورستان‌ها به جوامع کوچ‌رو منطقه که خود نیازمند انجام مطالعات کلان باستان شناختی در منطقه جهت راستی آزمایی چنین نظریه‌هایی است.

 

کارشناس آثار باستانی ادامه داد، علاوه بر گورستان‌ها، در عصر مفرغ، استقرار‌های شاخصی مانند تپه‌های موسیان، غران و فرخ آباد دهلران، محوطه‌های غارت مالگه و تپه زینل دره شهر و چندین محوطه دیگر در استان وجود داشته که نشان دهنده گسترش حوزه نفوذ تمدن عیلام در محدوده امروزی استان ایلام است.
در زمینه انجام مطالعات و حفاظت از آثار عصر مفرغ استان، علاوه بر مشکلات سخت افزاری موجود جهت بازدید و پایش مستمر آثار به منظور جلوگیری از تخریب و حفاری‌های غیر مجاز، کمبود اعتبارات مورد نیاز نیز باعث شده که انجام مطالعات باستان شناختی مانند تعیین عرصه و حریم آثار، انجام بررسی و شناسایی در مناطقی که در بررسی‌های قبلی پوشش داده نشده و بازنگری و انجام مطالعات تکمیلی در مناطق بررسی شده، گمانه زنی و کاوش در گورستان‌ها و محوطه‌های هم عصر آن‌ها و انجام طرح‌های مطالعاتی کلان به ویژه در خصوص ارتباطات فرهنگی منطقه با مناطق همجوار (بین النهرین، خوزستان و زاگرس مرکزی) امکان پذیر نباشد.

تامین اعتبارات برای حفاظت از آثار
مهم‌ترین راهکار، تامین اعتبارات موردنیاز جهت حفاظت از آثار این دوره و انجام پژوهش‌های باستان شناختی است.

 

احمد فرخی یکی از ساکنان شهرستان چرداول درباره این آثار باستانی می‌گوید: شناسنامه هر کشوری میراث فرهنگی و آثار باستانی آن است، آثار باستانی است که قدمت، تاریخچه و تمدن هر سرزمینی را مشخص می‌کند حفظ و نگهداری این آثار امری ضروری است. میراث فرهنگی منحصربه‌فرد، غیرقابل جایگزینی و در میان نسل‌ها از ارزش و احترام برخوردار است که تمامی ما در مقابل آن‌ها مسوول هستیم و باید از آثار مراقبت کنیم.

شعار سال با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری فارس، تاریخ انتشار: ۱۴ خرداد ۱۳۹۹، www.farsnews.com