شعارسال: سال‌ها است که مردم اردبیل در انتظار شنیدن این تیتر هستند؛ «راه آهن اردبیل افتتاح شد»؛ یقینا در این سال‌ها اخبار، گزارش‌ها، یادداشت‌ها و سخنان بسیاری در خصوص راه آهن نقل شده و ذهنیت‌های مختلفی نسبت به این پروژه شکل گرفته، ما در این گزارش می‌خواهیم به طور جامع به بررسی این پروژه‌ی استراتژیک بپردازیم.

 

به خطوط ریلی هم‌راستا که از جنس فولاد و برای ترابری قطار‌ها طراحی شده است تا مسافران و کالا‌ها را جابه‌جا کرد، راه آهن می‌گویند؛ این کوتاه‌ترین تعریف از راه آهن است که می‌توان بیان کرد، قطار‌ها برای اولین بار در سده‌ی ۱۵۰۰ میلادی به حرکت درآمدند و پیشینه احداث و بهره‌برداری موفق اولین راه‌آهن در ایران به سال ۱۲۲۷ خورشیدی (۱۸۴۸ میلادی) از رشت به بندر پیربازار و بندر انزلی باز می‌گردد.

قبل از انقلاب اسلامی، کشور ایران براساس جدول آماری مندرج در سایت شرکت ساخت و توسعه زیربنا‌های حمل و نقل، میزان پروژه‌های بهره برداری شده ریلی از برهه زمانی ۱۲۹۱ تا سال ۱۳۵۷، ۱۲ پروژه ریلی یعنی ۴۶۷۶ کیلومتر بوده و پس از انقلاب تا سال ۹۲ این مسیر در مجموع به ۱۰۱۷۱ کیلومتر، از ۱۲ محور قبل انقلاب به ۴۵ محور و از سرعت ۵۵ کیلومتر به ۱۴۰ کیلومتر در ساعت افزایش یافته است.

صرفه‌جویی ۵۰ تا ۷۰ درصدی خط ریلی در انرژی نسبت به ترابری جاده‌ای

قطار به‌دلایل متعددی تبدیل به یکی از اصلی‌ترین زیرساخت‌های حمل و نقل در دنیا گشته که یکی از آن‌ها امنیت و دقت بسیار بالا برای انتقال مسافر و کالا است؛ دیگر مورد بسیار موثر صرفه‌جویی ۵۰ تا ۷۰ درصدی در انرژی مورد نیاز نسبت به ترابری جاده‌ای است. جالب است بدانید یک خط راه‌آهن دوریلی می‌تواند در یک زمان مشخص از یک بزرگراه چهارخطه هم بیشتر مسافر یا کالا جابه‌جا کند.

حال با توجه به موارد فوق، وقتی به وضعیت استان اردبیل می‌نگریم، به لزوم احداث و بهره‌برداری راه آهن در این منطقه بیشتر پی می‌بریم؛ اردبیل به لحاظ ژئوپلیتیک در وضعیت آب و هوایی و ساختار جغرافیایی خاصی قرار دارد، که عموماً منجر به لغو پرواز‌ها در حمل و نقل هوایی و مسیر‌های صعب‌العبور در حمل و نقل جاده‌ای می‌گردد.

فلذا امروز استان اردبیل، برای صنعت، گردشگری، اشتغال و در یک کلام پیشرفت، به راه‌آهن نیازمند است، اگر به این مهم که این استان، در منطقه‌ی مرزی قرار گرفته توجه کنیم، فرصت‌های متعدد اقتصادی پدید آمده از راه آهن را غنیمتی بزرگ خواهیم شمرد.

 

پروژه‌ای ۱۷۵ کیلومتری با ۶۲ دستگاه تونل

پروژه راه آهن اردبیل – میانه، بخشی از پروژه‌ی راه آهن میانه - اردبیل – پارس آباد به طول ۱۷۵ کیلومتر برای اتصال مرکز استان اردبیل به راه آهن ریلی کشور است که به‌دلیل عبور از مناطق کوهستانی، دارای مشخصات فنی و حجم‌های عملیاتی بسیار بالا بوده که از جمله آن‌ها می‌توان به احداث ۶۲ دستگاه تونل به طول ۲۴ کیلومتر و پل‌های خاص و بزرگ با مجموع حدود ۶ کیلومتر اشاره کرد.

مطالعات این پروژه در سال ۱۳۷۶ آغاز شده و در چهارم تیر ماه ۸۱ بود که رئیس جمهور دولت هشتم در استادیوم تختی از احداث راه آهن در این استان خبر داد، این پروژه در سال ۱۳۸۲ در پیوست قانون بودجه کل کشور مصوب گردید، رویدادی که قرار بود در سال کلنگ‌زنی آن که ۸۳ بود، ۵ ساله تحقق یابد؛ اما در همان روز‌ها نیز اصحاب رسانه و کارشناسان این شعار را بسیار غیرواقعی می‌دانستند.

متخصصان بر این باور بودند که اگر طرح ۷۲/۵ میلیارد تومانی با ۱/۴۵ میلیارد تومان شروع شود، به فرض محال ثابت ماندن تورم، تا رسیدن به ایستگاه راه آهن ۵۰ سال طول می‌کشد؛ اما همان زمان وعده واهی به مردم دادند.

اما بالاخره پس از تصویب کوتاه‌ترین مسیر، پروژه راه آهن اردبیل- میانه در سال ۱۳۸۴ با بودجه مصوب ۵ میلیارد تومانی وارد فاز عملیاتی گردید و مقرر شد تا طی چند سال افتتاح گردد، اما هنوز پس از گذشت ۱۵ سال، همچنان مردم استان اردبیل از داشتن خط آهن ریلی محروم هستند.

 

صعب‌العبوری و عدم تخصیص بودجه بهانه‌های همیشگی

در پاسخ به این پرسش که چرا راه آهن اردبیل – میانه تا به امروز طول کشیده و افتتاح نشده، موارد مختلفی مطرح می‌شود. اما مهم‌ترین پاسخ‌ها، صعب‌العبور بودن مسیر و یا عدم تخصیص بودجه است؛ این در حالی است که صعب‌العبور بودن مسیر از همان ابتدا مشخص بوده و بهانه‌ای بیش برای این امر نیست.

در رابطه با عدم تخصیص بودجه کافی نیز باید بگوئیم که از سال ۸۴ تا به امروز پروژه‌های متعدد کلان و پرهزینه‌ای در کشور اجرا شده، اما چرا این طرح با مشکل مواجه بوده؟ باید بگوییم در برخی دوران مدیران سرگرم امورات دیگر شده‌اند و تلاش کافی برای پیشرفت و تخصیص بودجه نداشته‌اند.

در پروژه راه آهن محور اصلی و بسیار زمان‌بر پیشرفت طرح، بحث مهم زیرسازی است که در صورت تکمیل بودن آن در فرصت کوتاه و البته با سرمایه سنگینی می‌توان ریل‌گذاری را انجام داده و بهره‌برداری را آغاز کرد؛ با توجه به این مهم، عملیات اجرایی راه آهن اردبیل از سال ۸۴ به طول ۵۰ کیلومتر منتهی به شهرستان اردبیل آغاز شد.

براساس اعلام وزارت راه و شهرسازی، راه آهن اردبیل – میانه از سال ۸۴ تا ۸۸ در دوران استانداری علی نیکزاد و طی یک دوره ۴ ساله با پیشرفت فیزیکی ۲۰ درصدی زیرسازی همراه بوده، همچنین از سال ۸۸ تا ۹۲ نیز پروژه ۳۹ درصد پیشرفت فیزیکی زیرسازی داشته و این در حالی است که این پروژه از سال ۹۲ تا ۹۸ تنها ۲۴درصد پیشرفت فیزیکی داشته است.

آغاز جدی احداث راه آهن اردبیل و فعال‌سازی تمامی قطعات

در سال ۸۴ راه آهن اردبیل - میانه با کمتر از ۱% پیشرفت فیزیکی زیرسازی و تنها با ۱ میلیارد تومان اعتبار تخصیص یافته تحویل نیکزاد، استاندار وقت شد، اما در همان سال این بودجه به ۵ میلیارد تومان افزایش یافت و در سال ۸۸ این پروژه با پیشرفت فیزیکی زیرسازی ۲۰درصد به استاندار وقت تحویل داده شد.

 

دوران طلایی پیشرفت راه آهن اردبیل – میانه

سال ۹۰ برخلاف تصویر عده‌ای براساس آمار و ارقام، دوران طلایی این پروژه محسوب می‌شود. در حالی که بودجه مصوب پروژه برای سال ۹۰، ۴۶ میلیارد تومان بود، در همین سال با افزایش بودجه ۲۵ میلیاردی به ۷۱میلیارد تومان رسید.

تخصیصی که اگر با توجه به نرخ ارز محاسبه شود همچنان تکرار نشده است، این روند مثبت در سال ۹۱ نیز به‌طور ویژه ادامه داشت و ۶۸ میلیارد تومان نیز در این سال به پروژه تزریق شد؛ در نیمه اول سال ۹۲ شاهد اختصاص بودجه‌ی ۳۵ میلیارد تومانی به طرح و پیشرفت فیزیکی زیرسازی نزدیک به ۶۲ درصدی بودیم.

۵ سال تعطیلی پروژه

در سال ۹۳ برخلاف افزایش نرخ ارز نسبت به سال‌های گذشته، نه تنها افزایش بودجه برای پروژه راه‌آهن اردبیل - میانه انجام نشد بلکه تا حدود ۵۰ درصد نیز با کاهش بودجه مواجه شد.

نادر پرستار، از پیشکسوتان مطبوعات استان در کتاب خود با عنوان ۱۱۷۶۱۲ اشاره می‌کند: «راه آهن اردبیل در دولت یازدهم با بی‌مهری مطلق مواجه شد. افراد مسؤول محلی و ملی و تأثیرگذار و وزارت راه و شهرسازی، زمینه تعطیلی ۵ ساله عملیات اجرایی این پروژه مهم و حیاتی استان را فراهم کردند.

چرا دلیل این کار را با مردم در میان نمی‌گذارند؟ به چه علتی می‌خواهند با جار و جنجال و متهم‌کردن دیگران گناه بزرگی را که در قبال مردم استان و این پروژه مرتکب شده‌اند به راحتی پوشش بدهند؟ چرا نباید پرسید پروژه‌ای که با اقدامات انجام یافته و با پیشرفت فیزیکی ۶۲ درصدی در دولت نهم و دهم تحویل دولت یازدهم شده است به‌مدت بیش از ۵ سال به خواب خرگوشی و زمستانی رفته است؟

 

استاندار وقت اردبیل در دی ماه سال ۹۲ در یک مصاحبه، می‌گوید: تکمیل پروژه راه آهن اردبیل با اعتبارات دولتی در دراز مدت نیز امکان‌پذیر نیست.

حسن روحانی در جریان سفر به استان اردبیل در سال ۹۳ وعده داد که پروژه راه آهن تا پایان سال ۹۵ به بهره‌برداری برسد.

 

گفته‌های معاون وزیر راه و شهرسازی در سفر به اردبیل در سال ۹۵ بهترین مدرک برای بی‌توجهی دولت یازدهم به پروژه راه آهن است. علی نورزاده در این سفر با اشاره به بدهی۱۶۰ میلیارد ریالی پروژه راه‌آهن اردبیل به پیمانکاران گفت؛ اگر هر سال۳۰۰ میلیاردتومان به این پروژه تزریق منابع مالی شود در دو سال می‌توان آن را به بهره‌برداری رساند. در حالی که در سال‌های اخیر اعتباری قابل توجه و چشمگیر به این پروژه اختصاص داده نشده است.

از طرف دیگر روحانی در سفر به اردبیل قول داد که ۲۰۷ میلیون یورو فاینانس خارجی برای این پروژه تزریق شود، به راحتی و با مراجعه به آرشیو نشریات و روزنامه‌ها می‌توان دید که از سال ۹۳ تا زمان اقدام مناسب بانک ملی، علی رغم وعده‌های متعدد و نوید عقد قرارداد با شرکت‌های مختلف چینی و ترکیه‌ای عملا کار مثبت و قابل توجهی در ارتباط با تکمیل و به پایان رساندن پروژه انجام نشده است.

بی‌توجهی دولت به پروژه راه آهن تا آنجا پیش رفت که در چندین نوبت نماینده، ولی فقیه در استان و امام جمعه اردبیل در خطبه‌های نماز جمعه در قبال آن موضع‌گیری کرد؛ در یکی از خطبه‌ها آیت الله عاملی با اشاره به راه اندازی قطار سریع‌السیر کاشان به تهران گفت؛ هر از گاهی دولت از راه اندازی قطار سریع السیر، برقی و یا وی‌آی‌پی و ... در استان‌ها خبر می‌دهد، اما از راه‌آهن اردبیل خبری نیست. اگر بودجه وجود ندارد پس چگونه سایر استان‌ها از این نعمت بهره‌مند می‌شوند؟

آخوندی وزیر مسکن و شهرسازی در شهریور ماه سال ۹۶ در سفر به اردبیل پیشرفت فیزیکی زیر‌سازی آن‌را ۷۰ درصد اعلام کرد و به شرط تأمین‌اعتبار تا سه‌سال آینده بهره‌برداری از آن را وعده داد.»

 

شروعی دوباره برای راه آهن

بی‌توجهی‌ها به راه آهن اردبیل ادامه داشت تا اینکه، از دی ماه سال ۹۶ مطالبه‌ی عمومی مردم استان با ایفای نقش ویژه امام جمعه اردبیل موجب شد تا کمی تحرک به پروژه بازگردد و این مهم زمانی بیشتر شکل گرفت که بهنام‌جو استاندار اردبیل با همراهی مدیرعامل بانک ملی ایران دوباره جانی به پروژه نیمه جان راه آهن اردبیل – میانه بازگرداندند.

در سفر ریاست جمهوری سال ۹۸، مهم‌ترین درخواست مردم استان، توجه ویژه به راه آهن بود؛ و این در حالی است که وعده‌ی مسؤولان برای افتتاح راه آهن، تابستان سال ۱۴۰۰ است و همین روز گذشته نیز نوبخت از تخصیص منظم و کامل بودجه خبر داد.

روند تخصیص بودجه به پروژه راه آهن و رکوردار‌ها

 

با نگاهی به نمودار تخصیص بودجه، نکات بسیاری را می‌توان از آن استخراج کرد از تلاش مسؤولان و کم‌کاری آنان تا اوضاع اقتصادی کشور و حمایت مجموعه‌هایی همچون بانک ملی که در سال‌های اخیر بسیار مشهود است؛ همچنین باید به این نکته توجه داشت که نمودار بالا براساس ریال بوده و باید وضعیت ارزی را نیز در این بحث مورد توجه قرار داد، در نمودار ذیل، بودجه‌ی اختصاص یافته با توجه به قیمت دلار بوده که رکورد بیشترین تخصیص به سال ۹۰ باز می‌گردد.

 

مسیری بی‌نظیر و دل‌انگیز

یکی از موارد مورد توجه در رابطه با راه آهن اردبیل - میانه، مسیر و جغرافیای بی‌نظیر آن است که قطعا برای مسافرانی که این راه را برای حمل و نقل انتخاب می‌کنند بسیار لذت‌بخش خواهد بود؛ وجود تونل‌های متعدد، گذر از مناطق مختلف با ارتفاع‌های بسیار متفاوت، عبور از روی چندین پل با طول و ارتفاع خاص نکاتی است که به زیبایی و دل‌انگیز بودن مسیر راه آهن اردبیل - میانه بسیار اضافه خواهد کرد.

 

حال با بررسی تاریخچه و جزئیات این پروژه ملی به این نتیجه می‌رسیم که این پروژه قابل تحقق بوده، اما در طول سالیان گذشته با بی‌برنامگی‌ها یا عدم حمایت‌ها همراه بوده، هر چند در میان مسؤولان، افراد دل‌سوزی وجود داشته که اتفاقا موجب پیشرفت و زنده ماندن پروژه شده‌اند.

امروز افرادی که در طول سالیان گذشته در اجرای پروژه نقش داشته‌اند، می‌توانند با وحدت حول محور گزاره‌ی توسعه‌ی استان و به طبع «راه آهن اردبیل - میانه» خدمتی ماندگار از خود بر جای بگذارند، تمامی مسؤولان در این مدت باید با همراهی یکدیگر و ایفای نقش موثر، به پروژه سرعت بخشند تا مردم اردبیل در رسانه‌ها شاهد تیتر «راه آهن اردبیل افتتاح شد» باشند.

شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از سایت فارس، تاریخ انتشار: 20خرداد ۱۳۹۹، کدخبر: ۱۳۹۹۰۳۲۰۰۰۰۷۱۱: www.farsnews.ir