بافت شهر بوشهر مربوط به دوره افشار است و در بوشهر، بافت ساحل دریا، خیابان ساحلی واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۹ تیر ۱۳۷۸ با شمارهٔ ثبت ۲۳۶۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

* ریشهر(شهر باستانی)

یکی از شهرهای باستانی بوشهر است که در بخش مرکزی شهرستان بندر بوشهر قرار دارد.ریشهردر 8 کیلومتری جنوب شهر بوشهرواقع شده‌است. قدمت آثار کشف شده آن به هزاره سوم تا هزاره اول پیش از میلاد می‌رسد. آثار مکشوف در سال‌های ۱۸۷۲ تا ۱۸۷۷ میلادی و نتایج اکتشافات باستان شناسان فرانسوی به سرپرستی پزار در سال ۱۹۱۴ میلادی که شامل کتیبه‌های میخی عهد شوتروک ناهونته و آثار بناها و اشیا مفرغی و سفال‌های نقش داراست، نشان می‌دهد که ریشهر از هزاره دوم پیش از میلاد یکی از شهرهای مهم امپراتوری عیلام بوده‌ است. از آجر نوشته‌های عیلامی معلوم می‌شود که این شهر در آن عصر به نام «لیان» خوانده می‌شده‌است. ظاهراً لیان به سبب موقعیت خاص جغرافیایی یکی از حلقه‌های ارتباطی تمدن‌های شرق و غرب دنیای قدیم بوده‌است چرا که مرزهای جنوبی فلات ایران به سبب هم جواری با دریا و سایرشرایط جغرافیایی به ساکنان فلات هند اجازه می‌داد که از آب‌های ساحلی، برای ارتباط تجاری با تمدن‌های ایران و دشت بین النهرین استفاده کنند. نام ریشهر خلاصه شده «ریوارد اردشیر» است. اردشیر بابکان شهرهای متعددی در زمان حکومت خود برپا نمود که در واقع ریوارد اردشیر یکی از آن‌ها می‌باشد که می‌توان گفت تجدید بنای همان شهر لیان بوده‌ است. این شهر در دوران ساسانیان یکی از مهم‌ترین مراکز علمی و ادبی محسوب می‌شد و در آن جا جماعتی از دانشمندان و نویسندگان جای داشتند. ریشهر بعد از اسلام تا سده‌هایی چند رونق داشت. گفته می‌شود که این شهر در قرن شانزدهم در حدود دو هزار خانه مسکونی داشته و دو منطقه باستانی «تل پی تل» و «شاه نشین» نیز در همان حوالی ریشهر شناسایی شده‌اند. بوشهر و ریشهر و چند قریه دیگر در شبه جزیره‌ای واقع که از سمت شمال محدود است به خور سلطانی و از مغرب به دریا و از جنوب به خلیج کوچک هلیله. نوشته‌اند که در زمان نادر شاه جمعیت ریشهر به بوشهر منتقل شد و در نتیجه ریشهر متروک بماند. منطقه ریشهر در تاریخ ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌ است.

* عمارت کوتی

عمارت کوتی مربوط به دوره ساسانیان است و در بوشهر، محله قدیمی کوتی، خیابان ساحلی وبروی خلیج فارس واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۰ مهر ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۳۹۹۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

* مجموعه ساختمان های عمارت ملک

مجموعه ساختمان های عمارت ملک در حدود 100 سال قدمت دارد ودر نزدیکی میدان بهمنی شهرستان بوشهر قرارگرفته است. مساحت زیربنای آن 4000 متر مربع بوده و در دوره قاجاریه توسط معماران فرانسوی با مصالح محلی احداث شده و درب و پنجره آن زیر نظر مهندسین فرانسوی ساخته شده است. عمارت متعلق به یکی از ثروتمندان بوشهر به نام محمد مهدی ملک التجاره بوده است این کاخ توسط متجاوزین انگلیس اشغال شده و به صورت مقر نظامی آن ها در آمد. آن ها بعد از سال ها استقرار در این کاخ با ورشکست شدن ملک التجار(صاحب اصلی کاخ) لوازم نفیس آن را با قیمت کم خریداری کرده و با خود بردند. در اواخرسلطنت رضا شاه این عمارت که خوابگاه نظامیان شده بوده و پس از چندین بار بازسازی رو به ویرانی نهاد و متاسفانه به خاطر وسعت زیاد هنوز مرمت نشده است نوع و سبک معماری از سبک ساختمان سازی دو قرن پیش سواحل خلیج فارس که به بنگله معروف است تاثیر گرفته است و دارای یک قسمت استحفاظی , بارو و شاهنشین وقسمتی به صورت چند ایوان و اتاق های مسکو نی است .

* عمارت گلشن

عمارت گلشن در منتهی الیه شمال بوشهر، پشت اداره بندر در خیابان ساحلی واقع شده است. فاصله آن تا دریا 10 متر است.

این عمارت در یکی از محله های قدیمی بوشهر به نام محله بهبهانی قرار گرفته که اطراف آن ساختمان های بافت قدیم وجود دارد. واقع شدن در کنار ساحل باعث وزیدن نسیم دریا و باد شمال به داخل ساختمان می شود. قدمت این بنا 170 سال است و مربوط به شخصی تاجر به نام آقای گلشن بوده و کاربری مسکونی – تجاری داشته، سپس توسط آقای مهربان خریداری شده است. عمارت متعلق به عهد قاجاریه بوده و نوع معماری بیت میلانی است که در نوع خود منحصربه فرد است.

ساختمان از سه طبقه تشکیل شده است. طبقه اول شامل آب انبار، حمام، دست شویی، آشپزخانه و جای نگه داری خدمه و طبقات دوم و سوم جهت سکونت و پذیرایی و امور تجاری بوده است.

عمارت گلشن از چهارطرف با پلکان حلزونی به پشت بام راه دارد. در طبقه سوم ضلع شمالی اتاقی ساخته نشده و این گوشه خالی است. این عمل به دلیل رساندن باد خنک شمال به داخل ساختمان بوده است. ساختمان دارای حیاط مرکزی و تمامی اتاق ها اطراف آن می باشند که همگی با درهای دو لنگه با هم اربتاط دارند. درب و پنجره ها از جنس چوب ساج و دریایی و پوشش سقف از چوب صندل است. سیستم خنک کننده ساختمان وجود درهای متعدد است. بیش تر اتاق ها پنج دری هستند و بین آن ها راهرو وجود دارد. این بنا با مساحت 1230 متر، پهنای 889 مترمربع و اعیان 1041 متر مربع در حال حاضر با کاربری اداری فرهنگی مورد استفاده می باشد و از سال 1365 تاکنون که توسط میراث فرهنگی خریداری شده مرتب مورد تعمیر قرار می گیرد. البته شکل اولیه ساختمان حفظ شده و فقظ مصالح پوسیده تعویض و مرمت شده و نمای بیرونی آن سفید کاری شده است

* عمارت امیریه

ساختمان اصلی بنا مربوط به دوره قاجاریه است که نخست به دستور امیر وقت جنوب معروف به سید حسین بلدیه در آن محل انجام وظیفه می کرده است.

بنا از دو طبقه تشکیل شده است. در جلو ایوانی بزرگ وجود دارد که دارای دو درگاه ورودی است و در طبقه بالا بالکنی با جنس چوب است. وسط دو درگاه ورودی از داخل ساختمان اتاق بزرگ در دو طبقه درست شده است که احتمالا برای پذیرایی و یا کنفرانس بوده و دارای چشم اندازی زیبا به بیرون و منظره دریا می باشد. ساختمان دارای حیاط مرکزی و تمامی اتاق ها دورتا دور واقع شده اند که در هر طبقه ده اتاق وجود دارد. در گوشه خاوری راه پله ای برای رفتن به پشت بام ساخته شده است. جنس درها و پنجره ها از چوب ساج بوده و حفاظ آن ها در جلو می باشد. درها دو لنگه هستند و دارای نقش و نگار هستند.

ورودی عمارت دارای چشم اندازی بسیار زیباست و پوشش سقف از چوب صندل یا چندل است. ستون های جلو ساختمان نیز از جنس چوب ساج است. در جهت جلوگیری از نفوذ رطوبت (به دلیل نزدیکی به دریا) و موریانه نخست اطراف ستون ها را با بید کنبال که از پوست درخت نارگیل درست می شود پیچانده و سپس روی آن را با گچ تزیین کرده اند. چوب های کنده کاری به کار رفته در طارمه و نقوش در و پنجره ها، گچبری سر در ها، کنده کاری و گوه های برنجی به کار رفته در درگاه ورودی از عوامل تزیینی بنا هستند. این بنا هم اکنون موزه مردم شناسی است. ساختمان توسط شهرداری بوشهر در سال 1378 مرمت و تعمیر شده است.

* عمارت تنگستانی

عمارت تنگستانی در جنوب شهر بوشهر، محله بهمنی که جای خوش آب و هوای این بندر است، قرار گرفته است.

این بنا متعلق به دوره قاجار بوده و از طرف ملک التجار به محمد باقر خان تنگستانی اهدا شده است. خاندان تنگستانی یکی از معدود خانواده های با نفوذ ومقتدر جنوب باختری ایران در چند سده پیش به شمار می رود. اولین بار در زمان نادر شاه افشار نام یکی از بزرگان خاندان تنگستانی آورده شده است. احمد شاه، خان تنگستانی در به قدرت رساندن کریم خان زند و رساندن سپاه به وی نقش عمده ای داشته است.

مساحت بنا 20504 متر مربع که دارای پهنای 19804 متر مربع و اعیان 700 متر می باشد و ساختمان در وسط باغی وسیع و زیبا با پوششی از درختان نخل قرار گرفته است. آب انباری بزرگ در باغ احداث شده که آب ساختمان ها را تامین می کرده است. این آب انبار در زمستان ها از آب حاصل از ریزش باران پر و برای تابستان ذخیره می شده است. بنا از 6 اتاق پنج دری بزرگ تشکیل شده که در بین آن ها راهرو قرار گرفته است. هم چنین چهار طرف آن طارمه احاطه کرده که باعث گردش هوا در ساختمان شده و در تابستان های گرم هوای مطبوع و خنکی را باعث می شود.

مصالح به کار رفته سنگ های مرجانی است که از کنار دریا کنده شده و مقاوم در برابر گرما و رطوبت هستند. ملاط گچ و ساروج نیز در آن به کار رفته است. پوشش سقف از چوب چندل بوده است. بنا کاربرد مسکونی داشته و هم اکنون به عنوان منزل مسکونی کارمندان میراث فرهنگی بوشهر مورد استفاده قرار می گیرد. این بنا به طور مداوم توسط میراث فرهنگی تعمیر و مرمت می شود.

* عمارت دهدشتی

این عمارت در شهر بوشهر، خیابان انقلاب، ضلع شمال باختری مسجد امام و پشت بانک مسکن شعبه مرکزی است و از لحاظ واقع شدن در بافت قدیم در محله کوتی است.

در عصر قاجار توسط حاج غلامحسین دهدشتی که تاجر روغن بوده احداث گردیده و به «عمارت دهدشتی» مشهور شده است. اسناد تجاری زیادی در این خانه پیدا شده که هم اکنون طبقه بندی شده و در سازمان میراث فرهنگی نگهداری می شوند. بعضی از اسناد به خط برجسته سیاق است و قدمت برخی از تمبرهای اسناد به 200 سال پیش می رسد. این تمبر ها مربوط به کشور های بریتانیا، هندوستان، آلمان و نیز تمبرهای عصر قاجاریه است.

این ساختمان به لحاظ معماری از اهمیت فوق العاده خاصی برخوردار بوده و چهار طبقه دارد. اکثر ساختمان های بافت قدیم بوشهر دو طبقه و تعداد انگشت شماری سه طبقه بوده اند. عمده مصالح تشکیل دهنده آن را گچ، سنگ های مرجانی، آهک، چوب ساج و صندل تشکیل می دهند. پوشش سقف از چوب صندل است. سقف اتاق پذیرایی نقاشی رنگ و روغن شده که برگرفته از نقاشی اروپایی می باشد. تزیینات و گچبری بسیار زیبایی در داخل اتاق ها و سیستم در و پنجره ها به کار گرفته شده است که توجه هر بیننده ای را به خود جلب می نماید. هم چنین گره چینی هلال ها، درها، کنده کاری روی اتاق ها و پنجره های دیواری از عوامل تزیین است. شیشه های رنگی باعث تلطیف نور و زیبایی بیش تر ساختمان شده اند. ساختمان دارای چند ارسی زیبا با گره چینی و شیشه های رنگی است. عمارت دهدشتی کاربری تجاری- مسکونی داسته و اکنون نیز ممکن است به صورت موزه فرهنگ مورد استفاده قرار گیرد. این بنا از سال 1377 توسط میراث فرهنگی بوشهر مرمت شده است.

* مجموعه حاج رییس

این بنا مجموعه ای از پنج ساختمان تو در تو است که در اواسط دوره قاجاریه توسط تاجری سرشناس به نام آقای حاج عبدالرسول طالبی معروف به حاج رییس ساخته شده است.

موقعیت مکانی این بنا به دلیل انجام معاملات تجاری جهت خروج و ورود کالاهای تجاری از کشتی ها، نزدیک به دریا بنا گردید و فاصله آن تا دریا 6 متر است.

در واقع قسمتی از این مجموعه بزرگ محل سکونت مالک و قسمت دیگری محل کار منشی ها بوده است. به تبع بافت قدیم بوشهر، مصالح به کار رفته، سنگ های مرجانی و گچ می باشد و در پوشش سقف از چوب های صندل و حصیری به نام بوریا استفاده شده است. در ساخت در و پنجره ها نیز از چوب ساج که محصول کشورهای آفریقایی بوده استفاده شده است. کثرت درب و پنجره های این بنا جهت کوران شدن هوا و خنکی فضای داخلی بنا در تابستان بوده است. در ضلع جنوب باختری این مجموعه، بنایی مرتبط با آن به نام سه کنجه وجود داشت که مراسم عزاداری و روضه خوانی و مجالس مختلف مذهبی در آن صورت می گرفت. متاسفانه این بنا به عللی تخریب شده است

* خانه قاضی

خانه قاضی مربوط به دوره زند است و در بوشهر، محله بهبهانی واقع شده واین اثر در تاریخ ۲۳ فروردین ۱۳۴۶ با شمارهٔ ثبت ۱۶۲۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است

* آب ‌انبار قوام

ساختمان «آب‌انبار قوام» در غرب شهر بوشهر و کنار دریا قرار دارد. این آب‌انبار (برکه) صد و پنجاه سال پیش در زمان قاجاریه ساخته شده‌است. اسکلت صلی و طاق آن از سنگ‌های رسوبی خیلی مقاوم با سه دهانه ستون‌بندی به وسیله چهارطاق پوشیده شده است. 2 متر از آب‌انبار خارج از زمین و حدود 60متر آن در داخل زمین قرار دارد.

* مدرسه تاریخی سعادت

این مدرسه در سال ۱۲۷۸ خورشیدی، به سبک نوین آموزشی به دستور احمد خان دریابیگی حکمران وقت بوشهر تاسیس شد که از نظر تاریخی مادر مدارس جنوب ایران است

* مرقد شیخ حسین چاه کوتاهی مزار

شیخ حسین چاه‌کوتاهی، معروف به شیخ حسین خان، ملقب به «سالار اسلام» از فعالان جنبش جنوب ایران و فرماندهان نیروهای تنگستان در برابر هجوم بریتانیا در جنگ جهانی اول و از همرزمان نزدیک رئیس‌علی دلواری بود. مقبره زنده یاد منوچهر آتشی شاعر معاصر نیز در این مکان قرار دارد. این آرامگاه نیز در خیابان سبزآباد قرار گرفته است

* کلیسای ظهور مسیح بوشهر

این کلیسا مربوط به زمان تاسیس کمپانی هند خاوری یعنی اوایل سده 19 م.است. این کلیسای کوچک در جوار ساختمان کنسولگری سابق انگلیس و اداره دارایی پیشین بوشهر قرار دارد.

* کلیسای ارامنه گریگوری

کلیسای ارامنه گریگوری مربوط به دوره قاجار است و در بوشهر، محله شنبدی واقع شده و این اثر در تاریخ ۷ مهر ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۶۵۱۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

* موزه مردم شناسی

در دوران پهلوی دوم و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی از این‏ عمارت همچون گذشته به عنوان ساختمان شهرداری استفاده‏ می‏شد، به پیشنهاد اداره میراث فرهنگی و بنیاد ایران‏شناسی درصدد برآمدند از آن بنا به عنوان«موزه مردم ‏شناسی بوشهر»استفاده‏ کند.

عمده مصالح تشکیل دهنده این بنا سنگ‏های مرجانی، گچ،چوب ساج می‏باشد که به منظور جلوگیری از نفوذ رطوبت‏ به دلیل نزدیکی به دریا و موریانه نخست اطراف ستونها را با بند کمال(کنبال)که از الیاف درخت نارگیل درست‏ می‏شود می‏پیچانده‌‏اند و سپس روی پوست مزبور با گچ‏ تزئین داده‏‌اند. این ساختمان دارای دو طبقه است.

* گورستان شغاب

این قبرستان در جنوب بوشهر قرار دارد و اخیرا توسط اداره میراث فرهنگی کشف شده است.

در این قبرستان اسکلت اموات در داخل خمره های بزرگ و کوچک نخودی رنگ مدفون شده اند که روی برخی از خمره ها نوشته ای نیز نقش بسته است. اشیاء کشف شده دیگر این قبرستان که در خمره های بزرگ و کوچک قیراندود قرار گرفته اند مشتمل بر تابوت های سنگی مکعب شکل و مهره های عتیق تزیینی است. این قبرستان به عیلامی ها تعلق دارد

* پارک شغاب

پارک شغاب از جمله پارک‌های تاریخی است که در زیر خاک خود آثار مربوط به دوره ایلامیان را دارد. در حال حاضر از این محوطه تاریخی به عنوان پارک استفاده می‌شود. این پارک در خیابان بهمنی، خیابان ساحلی روبه‌روی بیمارستان نیروی هوایی قرار گرفته است

* گورستان انگلیسی‌ها

اطراف این گورستان کاملاً دیوارکشی شده و در آن هم قفل است و برای بازدید از آن باید با اداره میراث فرهنگی هماهنگ کرد. هرچند بخش اعظمی ‌از این محوطه را مجتمع مسکونی ساخته‌اند اما نشانی‌اش در خیابان بهمنی، فلکه رفاه، جنب سینماست

* امامزاده عبدالمهیمن

امامزاده عبدالمهیمن مربوط به دوره قاجار است و در بوشهر، محله امامزاده واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۷ آذر ۱۳۷۷ با شمارهٔ ثبت ۲۱۷۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

* اسکله جفره

یکی دیگر از تفریحات مردم در شهرهای ساحلی اسکله‌ها هستند. اسکله جفره در فلکه رئیس علی دلواری، ابتدای خیابان ساحلی و اسکله جلالی در خیابان بهمنی، خیابان ساحلی قرار دارند

* پارک ساحلی آب شیرین کن

پارک ساحلی آب شیرین کن هم در نزدیکی عمارت ملک و روبروی دانشگاه خلیج فارس در میدان بهمنی قرار دارد که خیلی با صفا و زیباست.

پارک ساحلی زیتون و بندر بوشهر از سواحل زیبای این شهر است.

* منطقه حفاظت‌شده حله

این منطقه در سواحل خلیج فارس در فاصله ۱۰ کیلومتری شمال شرقی بندر بوشهر است. مساحت آن بالغ بر 42 هزار هکتار است که حدود نیمی از آن تالابی است و آب آن از تالاب رود حله می باشد. تشکیل این تالاب بر اثر طغیان رودخانه و تغییر مسیر دادن این تالاب با نفوذ مسیر سابق در زمینهای مجاور تشکیل شده است.

گیاهان آبزی تالاب زیستگاه پرندگان آبزی و کنارآبزی است. پوشش گیاهی آن شامل بوته های شور پسند - گیاهان علوفه ای - درختان گز - گردو - اشک - و گیاهان تالابی نخل مردابی - نی - بزواش - پیازین و گزنه پالویی (پیازین و نی بیشترین تراکم دارند) است.

این منطقه زیستگاه جانورانی چون گراز، شغال، گرگ، روباه معمولی و خرگوش است و پرندگانی نظیر دراج (به وفور وجود دارد)، کوکر، قمری، کبوتر چاهی، چکاوک، کاکلی، حواصیل خاکستری، درنا، غاز خاکستری، فلامینگو، پلیکان، پاخاکستری، بوتیمار، اردک کله تیر، اردک نوک پهن، هوبره و انواع باز در آن بسر می برند.

با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از وبلاگ سیر و سفر، تاریخ انتشار: سه شنبه 27 فروردین 1392، کدخبر: - ، www.seyrosafar.mihanblog.com