شعار سال:آتش‌سوزی تیمچه حاجب الدوله در بازار تهران یادآور یک نکته بسیار مهم است. بازار تهران به عنوان یکی از محله‌های قدیمی شهر که عمری به درازای شهر تهران دارد، از اهمیت ویژه برخوردار است. بازار تهران یک منطقه مسکونی در عین حال با کاربری تجاری بود که البته در گذشته ۳۰ درصد آن کاربرد تجاری داشت. ولی به تدریج طی این سال‌ها مدام سطح تجاری بازار افزایش یافت. خانه‌ها از بین رفتند و به انبار و کارگاه تبدیل شدند. فرایند تجاری و رفت‌وآمد مردم به خصوص در حاشیه و نسبت به داخل بازار افزایش یافت و حتی گذرهای داخل بازار بر روی سقف‌هایی ایجاد شد که پیشتر وجود نداشتند و آن‌ها را به شکل مراکز تجاری درآورد. این رفتار غیرمعقول با هویت واقعی بازار تهران بود.
 
افرادی که در بازار مغازه دارند از قشر مستضعف جامعه نیستند و به قشر بازرگان و تاجر و پیشه‌ور تعلق دارند. بنابراین باید برای نگهداری فضایی که از آن بهره اقتصادی می‌برند هزینه کنند. مثل هر مکانی همچون سینما یا هر نقطه دیگری که دارای استانداردهای لازم هستند و براساس نظارتی که سازمان ذیربط برای آن‌ها به عمل می‌آورد، انجام وظیفه می‌کنند. باید برای بازار هم این امر صورت بگیرد. متاسفانه این تکرار این رویکرد که بازار تهران قدیمی و فرسوده است و توان ساماندهی ندارد، باعث آسیب ها و در مورد اخیر آتش‌سوزی وسیع شده‌ است. چقدر در مورد مسایل ایمنی نظیر آتش‌نشانی و مشکلات مختلف بازارتهران کار شده است؟ باید به یاد داشت که اماکن تاریخی حتی نباید به مرحله سوختن برسند، چون حتی بیمه آتش‌سوزی هم جوابگوی واقعی خسارات وارد شده به آثار و بناهای تاریخی نیست و باید آثار تاریخی حفظ شود.
 
تیمچه حاجب‌الدوله نیز از زیباترین تیمچه‌های بازار تهران است و ارزش بسیار زیبای هنری دارد. متاسفانه در فضای پایینی تیمچه و سرای حاجی‌الدوله بخش‌بندی‌های زیادی شد و آنقدر تراکم کار تجاری در آن صورت ‌گرفت که دیگر نمی‌توانستند برای آن حدی قایل شوند. این ظرفیت بارگزاری و نوع حفاظت و رفتار نسبت به وسایل آتش‌زا و سیم‌های برق و تاسیسات در تیمچه حاجب‌الدوله می‌توانست به شکل استاندارد باشد. اما چقدر این کار صورت گرفت؟ هیچ فقط هر وقت فاجعه صورت می‌گیرد این سوالات مطرح می‌شود که چرا؟ کی؟ و مقصر کجاست؟ به اعتقاد نگارنده همگان در این زمینه مسئول هستیم. یعنی کسانی که صاحب مغازه هستند و کسانی که در مدیریت شهری و انجمن صنفی بازار هستند تا خود شهرداری و در نهایت وزارت میراث‌فرهنگی، همگان باید در این قضیه حضور پیدا می‌کردند. داشتن طرح جامع برای بازار تهران سال‌هاست که در حال بحث و گفت‌وگو است. ولی متاسفانه هربار به مساله پشت می‌کنند و به جای روبرو شدن با مشکل و قبول آن و سعی در برطرف کردن مشکل، موضوع فراموش می‌شود.
 
هم‌اکنون در بسیاری از فضاهای شهری که بخش‌های تاریخی شهر هستند باید به این موضوع توجه داشت که بخش تاریخی اگر دچار آتش و فرسودگی می‌شود، این مشکل از نوع بهره‌برداری و رفتاری است که با آن انجام می شود. متاسفانه مالکین هم متوجه ارزش‌های سرمایه‌ای بخش های تاریخی شهر نیستند و صرف مالکیت اقتصادی خود را به مالکیت معنوی که متعلق به مردم و جامعه است گسترش می‌دهند. در نهایت، رفتارهایی انجام می شود که به سود هویت فرهنگی شهر نیست.
 
بازاریان تهران در ردیف اقشار برخوردار و سرمایه‌دار هستند، اما چرا اقدام به تعبیه یک کپسول آتش‌نشانی در نقاط مختلف بازار تهران نمی‌کنند؟ آن‌ها اقشار کم‌برخوردار یا زیرخط فقر نیستند که نتوانند برای نگهداری بازار تهران حتی یک کپسول آتش نشانی خریداری کنند. در ماجرای تیمچه حاجب‌الدوله نیز باید پیشتر بر رفتار مالکین با این اثر تاریخی نظارت می‌شد. شهرداری، انجمن صنفی کسبه بازار و وزارت میراث‌فرهنگی باید با نظارت دوره‌ای و تذکر به بازاریان از شدت و وسعت اتفاقاتی نظیر آتش‌سوزی تیمچه حاجب‌الدوله پیشگیری می‌کردند. آیا شهرداری نباید از کسبه بازار تهران بپرسد که چه رفتاری با این عرصه تاریخی دارند؟ آیا نباید از آن‌ها سوال و جواب کند که چرا یک کپسول آتش‌نشانی در یک اثر ثبت ملی شده نگذاشته‌اند؟ تیمچه و سرای حاجب‌الدوله پیشتر مرمت شده بود. اما کسبه حتی کف تیمچه و سرای ثبت ملی شده را هم غرفه‌کاری کرده بودند. حالا نباید از آن‌ها پرسید تا چه اندازه می خواهند بارگذاری بیش از اندازه در بازار تاریخی تهران را ادامه دهند؟

سیداحمد محیط‌ طباطبایی
 کارشناس میراث‌فرهنگی و  رییس کمیته ملی موزه‌ها

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت خبری تحلیلی صدای میراث ، تاریخ انتشار:  23 بهمن1400، کدخبر: ،www.sedayemiras.ir