* ارزیابی کلی‌تان از دوره قبل جشنواره تقدیر از فعالان ترویج کتابخوانی چیست؟ آیا برنامه‌های ارائه شده توانست سرمنشأ تحول در مناطق مورد تقدیر قرار گرفته باشد؟

بله. بخشی از جلسات مشورتی این دوره به مرور و ارزیابی برنامه‌های دوره اول اختصاص داشت. فعالیت‌های گروه‌ها را طی یکسال گذشته بررسی کردیم. چنانچه نسبت به سال قبل نوآوری یا کار خلاقانه انجام شده بود به عنوان یک امتیاز محسوب کردیم. ارتباطات ما با این گروه‌ها قطع نشده است و نظرات مشورتی آنها را جویا می‌شویم. اگر جایی لازم به کمک باشد پشتیبانی و حمایت می‌کنیم.

* اما صحبت‌های برگزیدگان دوره‌های قبل چندان نشانه‌ رضایتی از این حمایت‌ها ندارد. تعبیر شما از حمایت‌ها و همکاری‌هایی که اعلام می‌کنید چیست؟

در نشست‌هایمان با گروه‌های برگزیده اعلام کردیم که اگر خواهان اجرایی شدن برنامه‌های مطلوب‌شان در دیگر مناطق کشور هستند مطرح کنند تا جهت همکاری دستگاه‌ها و سازمان‌های مربوطه هماهنگی لازم انجام شود. در همین جلسات گروه‌ها پیشنهاد ایجاد یک تشکل را داشتند که از آنها درخواست شد برای مشخص شدن چارچوب‌ها پیش اساسنامه آن را آماده کنند تا بتوانند در آینده به صورت یک تشکل حقوقی کارهایشان را پیگیری کنند. در خصوص طرح‌هایی که اجرایی نشده بود هم باید به منظور بررسی‌های لازم طرح‌ها را به وزارت ارشاد ارائه می‌کردند که به نظر می‌رسد دوستان قدری سهل‌انگاری کردند.

* چقدر هماهنگی برای همکاری دستگاه‌ها و سازمان‌ها ضمانت اجرایی دارد. آیا با همین سفارش‌ها می‌توان امید داشت که این نهادها برای همکاری با گروه‌های برگزیده مروج کتابخوانی بسیج شوند؟

هیچ چیز قابل ضمانت نیست اما کاری که از ما بر می‌آید معرفی این گروه‌ها و رایزنی با نهادهایی است که حداقل با آنها توافقنامه همکاری داشته‌ایم. هر چند که گروه‌های منتخب اصرار بر مردمی ماندن فعالیت‌هایشان دارند و بارها بر این موضوع تأکید کرده‌اند که نمی‌خواهند با این حمایت‌ها وابسته به دولت و سیاست‌هایی باشند که خلاقیت و نوآوری را از آنها بگیرد. ترجیح می‌دهند آزادانه و در چارچوب قانون و مقررات کار خودشان را انجام بدهند. ابزار کار برنامه این دوستان کتاب و زیرساخت است که کتاب را در اختیارشان قرار دادیم. برای زیرساخت‌ها هم اگر درخواستی داشتند ما نامه‌ای مبنی بر این تقاضا دریافت نکرده‌ایم که بخواهیم کمکی بکنیم. بخشی از این کم‌کاری‌ها به خاطر نو بودن این اتفاق است. به هر حال ما در نخستین سال برگزاری این مراسم هستیم و در سال‌های آینده همکاری‌ها بیشتر و مسیر فعالیت گروه‌ها مرتفع‌تر خواهد شد.

* اتفاقاً یکی از گلایه‌ها درباره کتاب‌هایی است که از سوی متولیان این برنامه برای هزینه کردن حواله‌ها به منظور پاداش به گروه‌های منتخب اهدا شده است. گویا کتاب‌های موجود در انبار ارشاد چندان مطابق توقعات و انتظارات آنها نبوده است.

وزارت ارشاد از هر عنوان کتاب منتشر شده حدود 150 نسخه خریداری می‌کند. ما برای حواله‌ای که به عنوان پاداش برای خرید کتاب در اختیار برگزیدگان قرار دادیم فرصت و محدودیت زمانی تعیین نکردیم. آنها می‌توانند در طول یک سال کتاب‌های موجود در انبار کتاب وزارت ارشاد که حدود 73 هزار عنوان کتاب است را بازبینی و کتاب دلخواهشان را انتخاب کنند. هدف اغلب برنامه‌ها و طرح‌های ارائه شده به دبیرخانه قدردانی از مروجان کتابخوانی کودک و نوجوان است. گویا کتاب‌های مرتبط با این حوزه بسیار محدود بوده و کتاب‌های موجود هم چندان با کیفیت نبوده است.

بخش عمده‌ای از کتاب‌های موجود مربوط به کودک و نوجوان است و شاید برگزیدگان در ایامی مراجعه کرده‌اند که حجم کتاب‌های مناسب موجود در انبار به اندازه کافی نبوده است. می‌توانستند در ایام مختلف مراجعه کرده و کتاب‌هایشان را انتخاب کنند. برگزیدگان شهرستانی هم اگر بابت رفت‌وآمد مشکل داشتند می‌توانستند موضوعات کتاب‌های درخواستی خودشان را اعلام کنند.

* از کم و کیف برگزاری دومین دوره این همایش بگویید. امسال چند برنامه و طرح ابتکاری به دبیرخانه این همایش ارسال شده است؟

در یک فراخوان از افراد، گروه‌ها، تشکل‌های مردمی و نهادهای غیردولتی که در این زمینه فکر، ایده و اندیشه‌ای دارند درخواست کردیم تا ۲۹ مهرماه برنامه‌های خود را ارسال کنند. در مدت زمان اعلام شده حدود 120 طرح به دبیرخانه ارسال شد. تأکید متولیان و برگزار‌کنندگان این مراسم استفاده از تجربیات تمام افراد و گروه‌هایی است که در مناطق مختلف کشور به صورت خودجوش در این زمینه فعالیت دارند. بر این اساس با آگاهی از این موضوع که برخی گروه‌ها و افراد متقاضی حضور در جشنواره موفق به ارسال گزارش‌ها و مستندات فعالیت‌های خود در موعد مقرر نشده‌اند، این زمان تا 13 آبان‌ماه تمدید شد که در نهایت در مهلت مقرر حدود 250 طرح و برنامه دریافت شد. روز 26 آبان‌ماه با حضور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گروه‌ها و افراد فعال این حوزه معرفی و قدردانی خواهند شد.

* نحوه قضاوت آثار چگونه است. طبق بیانیه هیأت داوران در دوره گذشته گویا استانداردهای ارزیابی از پیش‌تعیین شده و روشنی وجود نداشته و معیارهای اصلی با اتکا به تجربه هیأت داوران از درون خود طرح‌ها استخراج شده است؟

بله. شیوه‌نامه و آیین‌نامه دارد و در فراخوان هم آمده است. ویژگی‌هایی چون خلاقیت و نوآوری در برنامه‌ها و شیوه‌های اجرایی، استفاده مناسب یا بهینه از مشارکت مردم و نخبگان، استفاده خلاقانه از امکانات و ظرفیت‌های عمومی، تعمیم به سایر مناطق به عنوان الگو و تأثیر پایدار در گسترش کتابخوانی میان مردم از جمله شاخص‌هایی هستند که ما در ارزیابی‌مان مورد توجه قرار داده‌ایم. این فعالیت‌ها می‌تواند به شکل داوطلبی یا در قالب فعالیت‌های گروهی انجام شده باشد.

* یعنی همان آیین‌نامه دوره گذشته امسال هم در ارزیابی برنامه‌ها مورد استناد قرار گرفته است؟

نخیر. همه اینها بازنگری شده است. ما در جلسه شورای برنامه‌ریزی دو جلسه اول را به آسیب‌شناسی سال قبل پرداختیم. تلاش کردیم در جلسات مشورتی از تجربه و نظرات کارشناسی انجمن‌های مختلف در تیم کارشناسی بهره ببریم از جمله نماینده انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران، نماینده انجمن حامی، مدیر کل کتابخانه‌های ستاد عالی کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد، انجمن نویسندگان کودک، خانه کتابدار کودک و نوجوان، نماینده‌ای از معلمان فعال، پخش و نشر(انتشارات ققنوس) و کانون توسعه فرهنگی کودکان و سازمان بهزیستی. همچنین پیشنهادها و انتقادات برگزیدگان دوره‌ گذشته را هم جویا شدیم. شاخص‌های سال اول را بازنگری کردیم و از درون این شاخص‌ها پیشنهادهای جدیدی ارائه شد از جمله اضافه شدن بخش ویژه به این مراسم. با توجه به تجربیات سال‌ قبل احصا کردیم که گروه‌های دیگری هم هستند که تجربیاتشان به عنوان مرجع اثرگذار در حوزه کتابخوانی می‌تواند مورد استناد قرار گیرد از جمله معلمان، پیش‌نمازان، مهدهای کودک، کتابداران و کتابفروشی‌های فعال در عرصه کتاب‌ و کتابخوانی. به طور حتم تجربه سال‌های بعد به ما چیزهای بیشتری خواهد آموخت.

به‌جز اضافه شدن بخش ویژه و تغییراتی که در آیین‌نامه ایجاد شده است در برگزاری این دوره شاهد چه تحولاتی خواهیم بود.

با توجه به تجربیات سال قبل شاخص‌های انتخاب هم تخصصی‌تر و هم جامع‌تر شده است. ضمن اینکه در این دوره روی گروه‌های مرجع بیشتر تأکید داریم.

* به صورت مصداقی می‌توانید به نمونه‌ای اشاره کنید که به عنوان برنامه‌ای کلان در دستور کار معاونت فرهنگی قرار گرفته باشد؟

در راستای سیاست‌های دولت برنامه‌ معاونت فرهنگی واگذاری این امر به تشکل‌های مردمی و حمایت و پشتیبانی از آن است. ما نمی‌خواهیم این فعالیت‌ها را دولتی کنیم ضریب کیفیت این کار توسط تشکل‌های مردمی و غیردولتی مطمئناً بیشتر از دولتی است که با هزینه کمتر و با دامنه بیشتر در روستاها و شهرها در حال انجام است. در واقع هدف این مراسم معرفی برنامه‌هایی است که تجربه‌ای موفق در زمینه ترویج کتابخوانی محسوب می‌شوند تا به عنوان الگو مورد توجه دیگر مناطق قرار بگیرند.

بر این اساس می‌توان گفت شما ترویج فرهنگ کتابخوانی را بیشتر وظیفه ملت می‌دانید تا دولت!

من می‌گویم دو طرفه است. دولت باید پشتیبانی و سیاستگذاری داشته باشد و از این ظرفیت‌های مردمی به نحو احسنت استفاده کند. به اعتقاد من اجرا را مردم بهتر می‌توانند انجام دهند و پذیرش هم از طرف مردم بیشتر است. اگر پشتیبانی و سیاستگذاری وظیفه‌ای دولتی باشد و اجرا به تشکل‌های مردمی سپرده شود نتیجه‌ای مطلوب‌تر خواهدداشت.

این روزها استفاده از تکنولوژی‌های مدرن ارتباطی و شبکه‌های مجازی به عنوان تهدید جدی فرهنگ کتابخوانی مطرح است. چقدر در برنامه‌های ارائه شده از این تهدید به عنوان فرصت استفاده شده است.

شاید در نگاه اول تهدید به نظر برسد اما فرصت‌های خوبی هم به ما می‌دهد. به هر حال امروز خیلی از کتاب‌ها حتی مرجع و آثار خوب به شکل الکترونیکی منتشر می‌شود و در جاهایی که نمی‌توانید کتابی به همراه داشته باشید در همان گوشی همراهتان می توانید از آنها استفاده کنید. الان فضای مجازی فرصت خوبی ایجاد کرده است تا ما بتوانیم برای معرفی و شناسایی و هم نقد و بررسی کتاب‌هایمان از آنها استفاده کنیم. مطمئناً برنامه‌های وزارت ارشاد، معاونت فرهنگی و این جشنواره غافل از این فرصت نیست و از این ظرفیت هم استفاده خواهد کرد. در هر دو دوره برنامه‌هایی هستند که در آن کارگروه‌های نقد و بررسی کتاب و کارگاه‌‌های چکیده‌نویسی، کارگروه‌های خرید و فروش کتاب و... در همین فضا شکل گرفته و فعال هستند.

با اندكي اضافه و تلخيص برگرفته از روزنامه ايران، سال بيست و يكم، شماره 6080 ، سه شنبه 26 آبان 1394، صفحه 8