شعار سال: به هرروی جشنواره فجر با تمام فراز و نشیب‌ها توانسته به ایستگاه چهل‌وچهارم برسد و اکنون دوباره بایک فراخوان روبه‌رو هستیم تا ببینیم این‌بار جشنواره چه تغییراتی کرده است. شاید درست می‌گویند که جشنواره فیلم فجر شبیه فستیوال‌های خارجی نیست، که حداقل می‌توان از آنها به‌عنوان یک الگو برای اجرا استفاده کرد، بلکه شبیه خودش است و باماهیت‌سیالی که داردکه هرسال به هیاتی درمی‌آید وهمگان رامتعجب می‌کند. بطور خلاصه در فراخوان انتشار یافته برای چهل‌و‌چهارمین دوره جشنواره فیلم فجر، هفت تغییر عمده نسبت به دوره‌های پیشین به چشم می‌خورد. از جمله مهم‌ترین این تغییرات می‌توان به حذف بخش «نگاه نو» و ورود همه فیلم‌های اول به بخش اصلی جشنواره، تفکیک میان فیلمنامه‌های اقتباسی و غیراقتباسی، حذف «سیمرغ ویژه هیأت داوران»، جایگزینی «بهترین صدا» به‌جای دو عنوان صدابرداری و صداگذاری، منع حضور فیلم‌هایی که پیش از فجر در جشنواره‌های خارجی شرکت کرده‌اند، محدود شدن تعداد آثار بخش سودای سیمرغ به ۲۲ فیلم و اضافه شدن بخش «بهترین تهیه‌کنندگی مستند» اشاره کرد.این تغییرات البته تلاش دبیرخانه جشنواره را در جهت ارتقای فرآیند انتخاب آثار و افزایش تنوع موضوعی نشان می‌دهد.

فراخوان چهل‌وچهارمین دوره جشنواره ملی فیلم فجر به دبیری منوچهر شاهسواری منتشر شد. این رویداد ملی، همزمان با چهل‌وهفتمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی ایران، از ۱۲ تا ۲۲بهمن‌ماه ۱۴۰۴ برگزار می‌شود. فرصت ثبت‌نام آثار متقاضی نیز تا پایان یکشنبه ۲۵آبان‌ماه ادامه خواهد داشت. براساس این فراخوان، سینمای ایران به‌عنوان «نگاهدار حافظه جمعی و شکل دهنده بخش مهمی از میراث فرهنگی و هویتی این سرزمین» توصیف شده است. مقدمه فراخوان امسال با لحنی متفاوت، بر این نکته تاکید دارد که جشنواره فیلم فجر با معیار‌های جهانی قابل قیاس نیست، بلکه «رویدادی ملی در یک برهه تاریخی» است. درهمین راستا، دبیرخانه جشنواره صراحتا اعلام کرده که پس از ۴۴سال، این رویداد نیازمند «بازنگری جدی، عالمانه ومحققانه» است ومشتاقانه ازنقدونظرات کارشناسان واهالی سینما با رویکردی آینده‌پژوهانه برای ترسیم ساختاری مناسب استقبال می‌کند. محوری‌ترین بخش جشنواره، رقابت سینمای ایران (سودای سیمرغ) خواهد بود که در آن هیات انتخاب، ۲۲فیلم را برای داوری نهایی معرفی خواهد کرد. جوایز این بخش شامل سیمرغ بلورین بهترین فیلم، کارگردانی، فیلمبرداری، تدوین، موسیقی، صدا، طراحی صحنه ولباس، چهره‌پردازی و جلوه‌های ویژه میدانی و بصری است. همچنین سیمرغ بلورین برای بهترین نقش‌های اصلی ومکمل زن و مرد نیز اهداخواهد شد. ازنکات برجسته این دوره، تفکیک جایزه فیلمنامه به دوسیمرغ مجزابرای «بهترین فیلم‌نامه غیراقتباسی» و «بهترین فیلم‌نامه اقتباسی» است که نشان ازتوجه ویژه به سینمای اقتباسی دارد.علاوه‌براین، جوایز مهم دیگری همچون سیمرغ بلورین «بهترین فیلم از نگاه ملی» (جایزه ویژه سردار شهید سلیمانی)، سیمرغ بلورین بهترین فیلم پویانمایی و سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی فیلم اول نیز در این بخش اهدا‌می‌شوند.

بر اساس تبصره‌های بخش سودای سیمرغ، آثاری که پیش از این در سالن‌های سینما، سکو‌های نمایش‌خانگی (VOD) یا جشنواره‌های خارجی به نمایش درآمده باشند، پذیرفته نخواهند شد، اما حضور در سایر جشنواره‌های رسمی داخلی مانعی برای شرکت در این رویداد نیست. حداقل زمان فیلم‌های متقاضی ۷۵دقیقه درنظرگرفته شده و جوایز فیلم پویانمایی و فیلمنامه اقتباسی تنها در صورتی اهدا می‌شوند که به ترتیب حداقل سه و پنج اثر واجد شرایط در این بخش حضور داشته باشند.

دربخش سینمای مستند و فیلم کوتاه داستانی، سازوکار انتخاب آثار بر مبنای همکاری با دیگر جشنواره‌های تخصصی کشور تثبیت شده است. بر این اساس، آثار بخش مستند ازمیان فیلم‌های بلند ارائه‌شده به نوزدهمین جشنواره «سینماحقیقت» انتخاب و برای دریافت سیمرغ بهترین تهیه‌کنندگی و کارگردانی مستند داوری می‌شوند. آثار کوتاه داستانی نیز از میان فیلم‌های معرفی‌شده توسط دبیرخانه چهل‌ودومین جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران برای کسب سیمرغ بلورین بهترین فیلم کوتاه داستانی رقابت خواهند کرد.

بخش‌های جنبی جشنواره نیز شامل مسابقه «تبلیغات سینمای ایران» و بخش «تجلی اراده ملی» خواهد بود. در بخش تبلیغات، به بهترین عکس، پوستر، آنونس و تیزر فیلم‌هایی که در بازه زمانی ۱۷دی ۱۴۰۳ تا ۱۷دی ۱۴۰۴ اکران عمومی شده‌اند، سیمرغ بلورین اهدا می‌شود. در بخش تجلی اراده ملی نیز سازمان‌ها و نهاد‌های مختلف با معرفی داوران خود، آثار جشنواره را براساس سیاست‌های‌شان ارزیابی کرده و جوایز ویژه‌ای را اهدا می‌کنند.

گاهشمار چهل‌وچهارمین دوره جشنواره فیلم فجر نیز به این شرح اعلام شده است: پس از پایان مهلت ثبت‌نام در ۲۵آبان، اسامی آثار راه‌یافته به بخش سودای سیمرغ در تاریخ ۱۳دی‌ماه اعلام می‌شود. آخرین فرصت برای تحویل نسخه نهایی فیلم‌ها (DCP) روز چهارشنبه اول بهمن‌ماه خواهدبود واسامی نامزد‌های دریافت جوایزنیز۲۱بهمن‌ماه۱۴۰۴منتشر می‌شود.

حذف بخش «نگاه نو»

شاید برجسته‌ترین تغییر ساختاری، حذف کامل بخش «نگاه نو» باشد که در دوره‌های گذشته (مانند جشنواره چهل‌وسوم) مختص آثار فیلمسازان اول بود و معمولا شامل پنج تا هفت فیلم می‌شد. اکنون، همه آثار، ازجمله فیلم‌های اول، در بخش رقابتی سودای سیمرغ ادغام شده‌اند و هیات انتخاب از میان متقاضیان، ۲۲فیلم را برای داوری نهایی معرفی می‌کند؛ عددی که ثابت مانده، اما بدون جداسازی، رقابت را یکپارچه‌تر می‌سازد.

تعریف «کارگردان اول» نیز تغییر کرده: در دوره‌های قبل، براساس عدم اخذ پروانه ساخت یا نمایش سینمایی تعیین می‌شد، اما حالا «فیلمسازی است که اثری از وی (پیش از برگزاری این دوره از جشنواره) به نمایش درنیامده باشد». این تعریف گسترده‌تر شامل آثار ویدئویی، زیرزمینی، تلویزیونی یا حتی توقیفی بدون نمایش عمومی نیز می‌شود. در پی این تغییرات، سیمرغ بلورین «بهترین فیلم اول» حذف شده و جای خود را به جایزه «بهترین کارگردانی فیلم اول» داده است. همچنین، جایزه ویژه هیات داوران که به دستاورد فنی فیلم‌های اول اختصاص داشت، از فهرست جوایز حذف شده است. حداقل زمان آثار در سودای سیمرغ نیز ۷۵ دقیقه باقی مانده، اما این ادغام (بخش نگاه نو و سودای فیلم)، فرصتی برابر برای فیلم‌اولی‌ها در رقابت اصلی ایجاد می‌کند.

محدودیت‌های نمایش آثار

بازگشت شرط پریمیر (نمایش اول) یکی از تغییرات کلیدی است که در دوره چهل‌وسوم حذف شده بود، اما اکنون دوباره اعمال می‌شود: «دبیرخانه جشنواره از پذیرش آثاری که در سالن‌های سینما، سکو‌های نمایش‌خانگی و جشنواره‌های خارجی نمایش داده شده باشند معذور است.» این محدودیت، که بر هویت ملی تأکید دارد، آثار را از جشنواره‌های خارجی (به‌جز جشنواره‌های رسمی‌های داخلی مانند جشنواره کودکان و نوجوانان) منع می‌کند، درحالی‌که تبصره ۲ اجازه حضور در سایر جشنواره‌های داخلی را می‌دهد. این تغییر، نسبت به دوره‌های قبل که انعطاف بیشتری در نمایش VOD و خارجی وجود داشت، سختگیرانه‌تر است و آثار را به نمایش اول در فجر محدود می‌سازد. علاوه‌براین، سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه ملی (جایزه ویژه سردار شهید سلیمانی) به پیشنهاد هیات داوران و تأیید دبیر اهدا می‌شود، جایزه بهترین فیلم از نگاه تماشاگران نیز مشترکا به تهیه‌کننده و کارگردان اهدا می‌شود و سازوکار رأی‌گیری مردمی آن نسبت به دوره چهل‌ودوم (که حذف شده بود) بازگشته است.

بخش سودای سیمرغ

بخش رقابتی سودای سیمرغ با ۲۲فیلم، جوایز متعددی را شامل می‌شود، اما تفاوت‌های مصداقی در تقسیم‌بندی و شرط‌ها مشهود است. سیمرغ بهترین فیلمنامه به دو شاخه غیراقتباسی و اقتباسی تقسیم شده است، اماسیمرغ اقتباسی تنها در صورتی اهدا می‌شود که هیات انتخاب حداقل پنج اثر اقتباسی را بپذیرد (شرطی که در دوره‌های پیشین وجود نداشت). سیمرغ بهترین صدای فیلم نیزباادغام صدابرداری‌وصداگذاری به یک جایزه واحد تغییریافته، درحالی‌که پیش‌ترجداگانه بودند. جایزه بهترین فیلم پویانمایی نیز مشروط به پذیرش حداقل سه اثر است-مشابه دوره‌های قبل-اما جایزه ویژه هیات داوران (که سال‌ها اهدا می‌شد) به‌طورکامل حذف شده است. لیست جوایز فنی مانند فیلمبرداری، تدوین، موسیقی، طراحی صحنه، لباس، چهره‌پردازی، جلوه‌های میدانی و بصری بدون تغییرعمده باقی مانده اماتأکید برسینمای انسانی، اخلاقی ومتکی برارزش‌های اعتقادی درمقدمه فراخوان، چارچوب جشنواره را هویت‌محورتر کرده است.

بخش‌های مستند، کوتاه و تبلیغات

بخش مسابقه سینمای مستند، از میان ۱۱ فیلم بلند ایرانی معرفی‌شده به نوزدهمین جشنواره سینماحقیقت، دو جایزه سیمرغ را اهدا خواهد کرد: بهترین تهیه‌کنندگی و بهترین کارگردانی. لازم به ذکر است که جایزه بهترین تهیه‌کنندگی یک عنوان جدید محسوب می‌شود؛ چراکه دردوره چهل‌وسوم، این بخش تنهاجایزه بهترین کارگردانی رادربرداشت. این تغییر، نقش تهیه‌کنندگان مستند را برجسته‌تر می‌سازد. درمسابقه فیلم‌های کوتاه داستانی، آثار ازدبیرخانه چهل‌ودومین جشنواره فیلم کوتاه تهران انتخاب می‌شوند. حداقل زمان فیلم‌ها از ۳ دقیقه به ۵ دقیقه افزایش یافته و حداکثر آن ۲۰ دقیقه است؛ سقفی که پیش‌تر در دوره چهلم، ۱۵ دقیقه‌بود. بخش تبلیغات سینمای ایران، بر آثار نمایش‌یافته از ۱۷ دی ۱۴۰۳ تا ۱۷ دی ۱۴۰۴ تمرکز دارد و سه سیمرغ بهترین عکس، بهترین پوستر وبهترین آنونس و تیزر راشامل می‌شود. ضوابط اختصاصی آن متعاقبا اعلام خواهد شد. بخش تجلی اراده ملی نیزبدون تغییر عمده، جوایز نقدی وتندیس راتوسط سازمان‌هاونهاد‌ها براساس مأموریت‌های خود اهدا می‌کند، اما جزئیات حضور متعاقبا مشخص‌می‌شود.

تغییر مکان برگزاری جشنواره، احتمالا در شیراز

انتقال جشنواره جهانی فیلم فجر به شیراز، اگرچه از نظر نماد فرهنگی جذاب به‌نظر می‌رسد، اما پرسش‌های جدی درباره زیرساخت میزبانی، قرارداد‌های بلندمدت و تضمین دوام رویداد را پیش روی سیاست‌گذاران قرار داده است. وقتی هزینه‌های برگزاری در مرکز تهران، آن هم در سالن‌هایی مانند چارسو یا تالار وحدت و سالن‌های دیگر چند برابر شده ، انتخاب بین «بقا با تغییر» و «حفظ شکل قبلی و حذف کامل» مطرح می‌شود. اکنون ظاهراً تصمیم این است که جشنواره بماند، اما نه به شکل گذشته! در اینجاست که نام شیراز وارد میدان معرکه جشنواره جهانی فیلم فجر می‌شود. شیراز فقط یک شهر نیست. یک مفهوم است. شهری که نماد لطافت فرهنگی، تاریخ، شعر و حافظه هویتی ایرانی است. اگر قرار باشد یک جشنواره جهانی، رنگ و نشانی از ایران داشته باشد، چه شهری بهتر از شهری که خود چکیده خاطره و روایت است؟ این نگاه از نظر هویتی و تصویری جذاب است؛ اما جذابیت تصویر با واقعیت اجرا متفاوت است. جشنواره فقط «نمایش فیلم» نیست. زنجیره‌ای است از سالن‌های فنی استاندارد، سیستم‌های هماهنگی زمان‌بندی نمایش، مدیریت تجمعات، ناوگان حمل‌ونقل هماهنگ، هتل‌ها و اقامتگاه‌هایی که در سطح حرفه‌ای بتوانند مهمانان خارجی، هیأت‌های داوری و خبرنگاران را میزبانی کنند. سؤال اینجاست؛ آیا شیراز همه این‌ها را دارد؟ یا برای داشتن این المان‌ها، دوباره باید هزینه‌های جدیدی متحمل شد؟ و اگر باید هزینه شود، چه کسی آن را پرداخت می‌کند؟ 

در این نقطه است که تجربه جشنواره فیلم‌های کودکان و نوجوانان در اصفهان قابل توجه می‌شود. انتقال آن جشنواره با تمام شعارهای «احیای هویت فرهنگی شهر» و «افزودن جریان هنری به استان» صورت گرفت؛ اما نبود قراردادهای شفاف میان وزارت ارشاد و مدیریت شهری باعث شد هر دوره، جشنواره با بحران هزینه، اختلاف نظر و حتی تعلیق روبه‌رو شود. هر بار که شهردار عوض شد، رویکرد عوض شد. هر بار که دولت تغییر کرد، اصل ادامه جشنواره زیر سؤال رفت. نتیجه آن شد که جشنواره به‌جای تثبیت، فرسوده شد؛ نه تهران، نه اصفهان و نه همدان ودیگر شهرها امروز دیگر تمایلی به برگزاری این جشنواره ندارند و جشنواره فیلم‌های کودک و نوجوان جایگاه پیشین خود را از دست داده است. 

پایگاه تحلیلی خبری شعار سال،برگرفته از منابع گوناگون