شعار سال: در دل بافت تاریخی یزد آنجا که خشت و خاک و خاطره به یکدیگر گره خورده‌اند، عمارتی زیبا به جا مانده از دوران قاجار خودنمایی می‌کند که مانند نام مالکش به لاری‌ها شهرت دارد. این خانه تاریخی با مساحتی بالغ بر 1700 مترمربع، حدود ۱۱۰ سال قدمت دارد. روزگاری حاج ابراهیم لاری این خانه را بنا نهاد تا در همسایگی مدرسه ضیائیه و بقعه سید گلسرخ، اهل و عیالش را سکنی دهد و امروز پس از گذشت بیش از یک قرن، این خانه محل نگهداری اسناد تاریخی یزد شده است.
از سال‌ها پیش این خانه تاریخی زیبا با اتاق‌های سه دری و پنج‌ دری، تالار و بادگیر، شیشه‌های رنگی و پنجره‌های گره‌ چینی شده، حوض عریض و طویل فیروزه‌ای و باغچه‌ای مرکزی با سقف‌های گچبری شده و اتاق‌های آینه کاری شده، زیرزمین اسرار آمیز و دیوارهای کاهگلی به مرکز اسناد و کتابخانه ملی یزد تبدیل شده و اتاق‌های تودرتوی آن که حالا دیگر از آنها به عنوان مخزن یاد می‌شود، محل نگهداری اسناد تاریخی است. شاید این اولین بار و آخرین باری نباشد که یک خانه تاریخی به مرکز اداری تبدیل شده اما این‌که خانه‌ای تاریخی محل نگهداری اسناد قدیمی و اسناد هویتی یک استان باشد، تامل برانگیز است.

اوج ریسک‌پذیری در تبدیل یک خانه تاریخی به مرکز اسناد ملی
شاید در نگاه اول نوعی خوش سلیقگی در انتخاب این مکان برای نگهداری از اسنادی متعلق به دوران ساخت این خانه و حتی قبل از آن به نظر بیاید اما پای صحبت کارشناسان امر که می‌نشینیم، اوج ریسک‌پذیری در این انتخاب خودنمایی می‌کند.
بافت تاریخی یزد مکانی دور از دسترس محققان و پژوهشگرانی است که اغلب بررسی‌های آنها ختم به مرکز اسناد می‌شود، محله‌ای که رفت و آمد خودرو و حتی خودروهای امداد رسان و آتش‌نشانی در آن امکان‌پذیر نیست، محله‌ای که از دستبرد سارقان ایمن نیست و به این ترتیب نامناسب‌ترین مکانی است که می‌شد برای نگهداری از اسناد تاریخی انتخاب کرد.
نامناسب بودن این فضا از همان سال‌های اول استقرار مرکز اسناد و کتابخانه ملی خود را نشان داد و حتی گردشگرانی که علاقه‌مند به بازدید از خانه لاری‌ها بودند، معترض به نبود امکان بازدید از اتاق‌های این خانه شدند.
ایمن نبودن این خانه برای میلیون‌ها اوراق و اسناد تاریخی از موضوع به هم ریختن فضای تاریخی و روح معنوی خانه‌ای در دل بافت تاریخی به واسطه سرامیک شدن اتاق‌ها، سیم‌کشی‌هایی که انجام آن اجتناب ناپذیر بوده و ده‌ها تغییر دیگر که برای یک فضای اداری لازم بوده است به بنا لطمه زد.
این امر سبب شد تا مدیران مرکز اسناد در دوره‌های مختلف پیگیری‌های خود را برای جابه‌جایی مرکز اسناد آغاز کنند اما 7سال مذاکره در این زمینه تا کنون بی‌نتیجه مانده و هنوز تابلوی «مرکز اسناد و کتابخانه ملی استان یزد» بر سر در خانه لاری‌ها خودنمایی می‌کند.

نگهداری اسناد نفیس در تهران
مدیر تازه به مسند نشسته مرکز اسناد و کتابخانه ملی استان نیز به دنبال پیگیری‌های مدیر قبلی، جابه‌جایی مرکز اسناد را در راس برنامه‌های خود قرار داده اما او نیز هنوز به نتیجه‌ای نرسیده است.
«داود پاک طینت» در این خصوص گفت: ما همچنان مستاجر میراث فرهنگی هستیم اما با تعاملی که با مدیران استان داشتیم، قرار است فضایی جدید به مرکز اسناد تحویل داده شود. اما هنوز فضای مناسبی به ما معرفی نشده است. به محض این‌که فضایی مناسب با شرایط خوب معرفی شود، اقدام به جابه‌جایی خواهیم کرد.
مدیر مرکز اسناد و کتابخانه ملی استان یزد ادامه داد: خانه لاری‌ها به دلیل موقعیت جغرافیایی و تاریخی خود ایمنی فیزیکی و شاخص‌های نگهداری اسناد ملی و تاریخی را ندارد، ضمن این‌که دسترسی به این فضا نیز برای پژوهشگران و محققان دشوار است و بارها اعتراض آنها به این موضوع را شاهد بوده‌ایم.
وی با اشاره به این‌که شرایط بیولوژیکی خانه لاری‌ها نیز برای نگهداری اسناد تاریخی مناسب نیست، تصریح کرد: شرایط حاکم بر این خانه فساد و تخریب و نابودی آنها را به دنبال دارد و حتی نظر کارشناسان امر نیز بر این است که این خانه به هیچ وجه مناسب نگهداری اسناد تاریخی نیست.
پاک طینت افزود: تهویه نامناسب، نبود سیستمی برای کنترل دما و رطوبت و نبود امکان گردش هوا در مخازن نگهداری اسناد از عواملی است که نابودی اسناد را تسریع می‌کند.
مدیر مرکز اسناد و کتابخانه ملی استان تاکید کرد: البته جای نگرانی برای مردم و اهداکنندگان اسناد نیست، زیرا اسناد نفیس استان در حال حاضر به صورت امانی و در شرایط استاندارد در تهران نگهداری می‌شوند. امیدواریم به زودی شرایطی فراهم شود که مردم استان هرچه سریع‌تر بتوانند اسناد و کتب ارزشمند و نفیس استان را در خانه خود ببینند.
البته پیش از این نیز کارشناسان آتش‌نشانی و مرکز مدیریت بحران نیز از خانه لاری‌ها به عنوان مرکز اسناد و کتابخانه ملی استان یزد بازدید کرده و آنها نیز ضریب ایمنی این خانه را بسیار ضعیف اعلام کرده بودند.
اکنون بیش از 7 سال از نخستین مذاکرات برای جابه‌جایی اسناد و واگذاری خانه لاری‌ها به میراث فرهنگی می‌گذرد، اما مذاکرات مدیران این مرکز همچنان بی‌نتیجه و نافرجام باقی‌مانده است. البته این امید وجود دارد که با همکاری مسئولان استانی هرچه سریع‌تر مقدمات جابه‌جایی و کوچ اسناد تاریخی به مکانی امن و ایمن فراهم‌شود.

خانه‌ متروکه؛ تهدیدی برای خانه لاری‌ها
به جز شرایط دمایی و بیولوژیک، موارد دیگری نیز اسناد خانه لاری‌ها را تهدید می‌کند که این عوامل ضرورت ترک هرچه سریع‌تر خانه لاری‌ها را نمایان‌تر می‌کند. در جوار خانه لاری‌ها خانه‌ای دیگر وجود دارد که از گذشته‌ها این خانه یکی از الحاقات خانه لاری‌ها بوده و اکنون نیز با توافق میراث فرهنگی در اختیار خانه لاری‌ها قرار گرفته است اما این خانه سال‌هاست به دلیل نبود بودجه کافی به یک مخروبه تبدیل شده است و این مخروبه خطری برای خانه لاری‌ها به شمار می‌رود و امنیت آن را به شدت تهدید می‌کند. وجود خانه الحاقی مخروبه در جوار خانه لاری‌ها ناامن شدن آن برای نگهداری اسناد و کتب تاریخی را به دنبال داشته و موجب شده است که این خانه طی سال‌های اخیر چندبار مورد دستبرد سارقان قرار گیرد تا جایی که حتی نیروی انتظامی نیز نسبت به این مساله واکنش نشان داد و از مسئولان استان و سازمان اسناد و کتابخانه ملی خواست فکری برای انتقال اسناد کنند.

نگاه اول نوعی خوش سلیقگی در انتخاب مکان سازمان استاد یزد برای نگهداری از اسنادی متعلق به دوران ساخت این خانه و حتی قبل از آن به نظر بیاید اما پای صحبت کارشناسان امر که می‌نشینیم، اوج ریسک‌پذیری در این انتخاب خودنمایی می‌کند!

با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از وبسایت یزد رسا، تاریخ 26 مرداد 95، کد مطلب: 22454565: www.yazdrasa.ir