باغ دولت آباد یزد، بلندترین بادگیر جهان

وقتی به شهر یزد سفر میکنید، در این شهر باغ‌های متعددی را میتوانید مشاهده کنید که یکی از قدیمی‌ترین این باغ‌ها که در شهر یزد بسیار شهرت دارد، باغ دولت آباد است. باغ دولت آباد یزد که یادگاری است از دوره‌های افشاریه و زندیه در دل شهر یزد، در سال ۱۱۶۰ هجری قمری توسط خان بزرگ شهر یزد که محمدتقی خان بافقی نام داشت و وی سرسلسله خاندان خوانین یزد بود، ساخته شد.

شعار سال:مرحوم محمدتقی خان ابتدا قناتی به طول ۶۵ کیلومتر احداث نمود و آب را از مهریز به یزد و محل کنونی باغ دولت آباد رساند و سپس مجموعه حکومتی (دارالحکومه) خود را بنا کرد. این باغ که حدوداً ۲۶۰ سال قدمت دارد، محل اقامت شاهرخ میرزا و کریم خان زند، حاکمان وقت و معاصر این شهر بوده است. باغ دولت آباد یزد هم اکنون تحت نظارت و مدیریت اداره کل میراث فرهنگی یزد میباشد و توسط این ارگان دولتی اداره میشود.

باغ دولت آباد با مساحتی درحدود ۷۰/۰۰۰ مترمربع شامل بخش های مختلفی همچون ساختمان هشتی، بزرگترین بادگیر جهان، عمارت سردر، عمارت بهشت آئین، عمارت تهرانی، تالار آینه، آب انبار دو دهانه و همچنین باغ ناصر است که این باغ را به یکی از زیباترین باغ های قدیمی ایران مبدل ساخته است.

در بخش فضای سبز باغ نیز انواع درختان میوه همچون انگور، کاج، سرو، توت، بیدمجنون، ارغوان و همچنین گل های زینتی همانند گل های محمدی، گل سرخ، نسترن و یاس دیده میشود که باعث زیباتر شدن این باغ تاریخی گشته است.

مجموعه باغ دولت آباد در اسفند ۱۳۴۶ به شماره ۷۷۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

در ساخت ساختمان های باغ دولت آباد، از مصالحی همچون سنگ مرمر استفاده شده است که تمامی سنگ های مرمر به کار رفته در این باغ، از شهر مراغه در شمال غربی ایران تامین شده است. باغ دولت آباد دارای دو نوع عمارت میباشد که به عمارت بیرونی و عمارت اندرونی شهرت دارد.

عمارت بیرونی یا جلوخان که در شرق این باغ واقع شده است شامل ساختمان های تالار آینه، عمارت تهرانی، ساختمان سردر اصلی، دو بازارچه، دو برج دیدبانی، آب انبار عمومی و دیوانخانه میباشد و عمارت اندرونی نیز که در غرب این باغ قرار دارد شامل ساختمان های هشتی (بادگیر تابستانه) بهشت آئین (زمستانه) حرمخانه (حرمسرا) مطبخ (آشپزخانه) اتاقهای خدمه، اصطبل های تابستانه و زمستانه، درشکه خانه و یک برج دیده بانی و آب انبار خصوصی است. بخش اندرونی محل سکونت حاکم بوده است.

بادگیر باغ دولت آباد که به شکل منشوری ساخته شده است با ارتفاع ۳۳ متر و ۸۰ سانتیمتر مرتفع ترین بادگیر خشتی جهان میباشد که تا به حال در ایران و جهان شناخته شده است.

روشنایی باغ در شب توسط لامپ‌هایی که در داخل فانوس قرار داده شده است و به فواصل معین در اطراف عمارت قرار گرفته‌اند، تامین می‌شود که منظره چشم نوازی را در دل شب برای گردشگرانی که به این باغ تاریخی سفر کرده اند، به وجود می آورد.

باغ دولت آباد از باغ‌های قدیمی شهر یزد در کشور ایران است و یکی ازبلندترین بادگیرهای خشتی جهان با ارتفاع ۳۳ متر و ۸۰ سانتیمتر در این مکان ساخته شده است. محمد تقی خان مشهور به خان بزرگ ( ۱۲۰۲-۱۲۱۳ ق ) که سر سلسله خانهای یزد در زمان زندیه بود ابتدا قناتی با نام دولت آباد به وجود آورد و پس از آن عمارت باغ دولت آباد را در امتداد آن احداث کرد . این ساختمان محل اقامت این حاکم مقتدر نیز بود . این بنا مجموعه ای از چندین عمارت شامل : هشتی و بادگیر – بهشت آیین – تالار آیینه – سر در اصلی و سر در جنوبی است .

فضای سبز این باغ شامل : درختان کاج – سرو – گل سرخ محمدی – درختان میوه به خصوص انگور و انار است . چشم گیرترین ویژگی این بنا بادگیر ۸/۳۳ متری آن است که بلندترین بادگیر جهان محسوب می شود .

این مجموعه یادگاری است از دوره‌های افشاریه و زندیه که شامل عمارت سردر، ساختمان هشتی و بادگیر، عمارت بهشت‌آئین و تالار آینه، عمارت تهرانی، آب‌انبار دو دهانه و باغ ناصر است. فضای سبز باغ، درختان میوه مانند انگور و سرو و کاج داشته و همچنین گل‌های محمدی و سرخ نیز در باغ دیده می‌شوند.

مجموعه ساختمان های دولت آباد هر یک دارای مشخصات معماری و جلوه های اصیلی از کاربرد فضا های مورد نیاز در آن زمان است. “عمارت هشتی” که در انتهای محور اصلی باغ و متصل به دیوار جنوبی است در واقع کوشک اصلی باغ محسوب می شود و به سبب وجود بادگیر مرتفع آن شهرت خاصی دارد. این بادگیر با ۳۳ متر و ۸۰ سانتی مترارتفاع، بلندترین بادگیر موجود در ایران است. عمارت هشتی دارای سه اتاق بزرگ و حوضخانه ای (با حوض یکپارچه مرمرین) در وسط می باشد. طرح آن شبیه سایر کوشک های ایرانی است و طبقه فوقانی یک تالار و صفه و منظر دارد».

گردش آب در باغ دولت آباد :

آب در باغ دولت آباد بیش از هر باغ ایرانی دیگری به نمایش گذاشته شده است و در تمام سطوح آن جریان دارد. در این باغ شاهد فرو رفتن آب و فوران مجدد آن در قسمت های مختلف هستیم که با استفاده از قوانین معماری میسر شده است.

به طور کلی می توان بخش های زیر را برای جریان آب در باغ دولت آباد در نظر گرفت:

مسیر نمایان حرکت آب

مسیر پنهان حرکت آب

حوض و آبنما

زیر بادگیرِ عمارت هشتی، نخستین جایی است که آب دیده می شود و در یک حوض مرمری می جوشد و بالا می آید. سپس با طی مسیری به حوضی در میان عمارت می رسد و از آنجا راهش را به سوی سه حوض مستطیل شکل در سه شاه نشین باغ ادامه می دهد. آب برای طی کردن ادامه مسیرش به مقابل ارسی اتاق ها می رسد و در سه سینه کبکی جریان می یابد. سینه کبکی یکی از فنون هوشمندانه معماری ایرانی در باغ هاست و به استفاده از سنگ های تراش دار در کف جوی برای نمایان شدن موج آب اطلاق می شود. سینه کبکی های باغ دولت آباد از سنگ مرمر است و به شکلی تراشیده شده اند که موج ایجاد کنند و حجم آب را بیش از واقعیت آن نشان دهند.

باغ دولت آباد کجاست؟

درب اصلی این باغ در خیابان شهید رجایی شهر یزد قرار دارد و درب دیگری که در بلوار دولت آباد قرار دارد، ورودی برای عموم ندارد و تقریباً در دست مرمت و بازسازی است و به همین علت تردد از درب اصلی باغ صورت می‌گیرد.

آدرس: یزد، بلوار دولت آباد، خیابان شهید رجایی/ سیری در ایران