شهرنشینی و افزایش جمعیت، آلودگی هوای شهرها

شهرنشینی در دورانی که برای اولین بار در تاریخ بشر، جمعیت شهرنشین به بیشترین میزان خود رسیده و هر لحظه بر آمار آن افزوده می‌شود، چالش بزرگی برای بهداشت و سلامت عمومی است.

شعار سال: شهرنشینی و افزایش جمعیت شهرنشین همانگونه که فرصتی برای بهبود شاخص‌های سلامت به‌حساب می‌آید، در عین حال نگرانی‌هایی را نیز به دلیل بروز آسیب‌های نوپدید ناشی از این نوع سبک زندگی به‌وجود آورده است. در این میان نگرش‌های سلامت‌محور شهرسازی می‌کوشد تا در طراحی و برنامه‌ریزی شهری، ارتقای سطح کیفیت سلامت جامعه را به‌عنوان محور اصلی فعالیت‌های خود در نظر داشته باشد.
پس از انقلاب صنعتی مشکلات زیادی در حوزه شهرنشینی گریبانگیر شهرهای جهان شد که ناشی از عدم وجود ظرفیت‌های اجتماعی، بهداشتی، فرهنگی و... شهرها برای گذار به این دوران بود. رشد جمعیت شهرها، کمبود مسکن، افزایش تراکم جمعیتی، آلودگی‌های مختلف محیطی و سایر معضلات، همه حکایت از عدم توجه به مقتضیات و ملزومات یک شهر پایدار و قابل سکونت بود، شهرهایی که در تمامی زمینه‌ها سلامت شهروندان را به مخاطره می‌انداخت. اکنون زمان آن است که نگاه‌ها به شهر و نیاز‌های آن تغییر کرده و مانند موجودی زنده، پویا و دارای تغییرات همیشگی به آن توجه و برای نیازهای آن، که همان نیازهای شهروندان است به شکلی پایدار اندیشیده شود.
تفکر شهر سالم عملاً از سال 1980 توسط سازمان جهانی بهداشت تئوریزه و مطرح شد که مبتنی بر همکاری بین‌بخشی و مشارکت مردمی بود. تفکری که سلامتی شهروندان را در گرو داشتن بسترهای مناسب اجتماعی، اقتصادی، زیست‌محیطی، زیباشناختی، روانشناختی و... می‌دانست. بعد از آن در سال 1984 در کنفرانسی در شهر تورنتو، بحث شهرهای سالم مجدداً مطرح و بررسی شد و در سال 1986 در کنفرانس دیگری در شهر اتاوا عملاً چارچوب و اصول کلی این تفکر شکل گرفت. اندیشه شهر سالم در ایران برای اولین بار در سال 1990 در کنفرانس سازمان بهداشت جهانی مطرح شد که در این کنفرانس، بر استفاده از تجربیات برخی از شهرهای پیشرفته در این زمینه برای شهرهای دیگر تاکید و سه شهر اسکندریه، لاهور و تهران به‌صورت موردی برای این کار انتخاب شدند که در این راستا در سال 1370 با همکاری شهرداری تهران و وزارت بهداشت اولین سمپوزیوم شهر سالم با حضور متخصصان و کارشناسان این حوزه برگزار شد.
پایه‌های تفکر شهر سالم، گستره‌ای فراتر از موضوعات پزشکی و سلامتی جسمانی شهروندان را دربرمی‌گیرد. در بیانی دقیق‌تر شهر سالم، شهری است که همواره محیط کالبدی و فضای اجتماعی خود را با توجه به شرایط موجود بهبود می‌بخشد و منابع لازم برای اجرای تمامی عملکردهای زندگی مردم و دستیابی به حداکثر توانشان را مهیا و ارتقا می‌بخشد. در شهر سالم همه دارای فرصت‌های شغلی مناسب و برابرند و در نتیجه از یک رفاه نسبی برخوردارند. در شهر سالم معیارهای فرهنگی در تمامی بسترهای اجتماعی و محیطی بروز می‌یابد، منظر شهری کارکردی عملیاتی در بهبود سلامت فردی و اجتماعی شهروندان خواهد داشت و زمینه مشارکت در امور شهر را برای تمامی افراد فارغ از نگاه جنسیتی فراهم می‌آورد.
از دیدگاه سازمان جهانی بهداشت برای داشتن یک شهر سالم اصول زیر باید در نظر گرفته و محقق شود:
1-داشتن محیط فیزیکی پاک و باکیفیت بالا که مسکن هم شامل آن می‌شود.
2-اکوسیستم شهری برخوردار از ثبات و پایداری.
3-داشتن جامعه‌ای نیرومند با همکاری دوجانبه دولت و مردم.
4-جامعه‌ای با حداکثر مشارکت شهروندان در تصمیم‌گیری‌های موثر بر رفاه و آسایش در جامعه شهری.
5-تامین نیازهای اساسی از قبیل آب، غذا، مسکن، ایمنی و شغل مناسب برای همه.
6- داشتن روابط متقابل با سایر جوامع به‌منظور استفاده از تجربیات مختلف.
7-داشتن اقتصاد شهری زنده، پویا و خلاق
8-ترغیب شهروندان در توجه به میراث و ذخایر فرهنگی و تاریخی.
9- دسترسی مناسب به سطوح مناسب بهداشت عمومی و خدمات درمانی.
10-داشتن وضعیت بالای بهداشتی و حداقل بیماری‌ها در جامعه شهری.
11-داشتن زندگی شهری با حداکثر سازگاری
آنچه مشهود است، برنامه‌ریزی برای تحقق اصول یک شهر سالم وجوه مشترک زیادی با اصول توسعه پایدار شهری دارد. به عبارتی شهرهای پایدار ویژگی‌هایی دارند که لازمه یک شهر سالم است. ویژگی‌هایی از قبیل تامین شرایط مناسب زندگی برای شهروندان، فراهم‌کردن امکان دسترسی به نور و هوای مناسب برای همه، ایجاد امکانات حمل و نقل ارزان و دسترسی به خدمات مورد نیاز، تقویت هویت ملی، حفظ منابع طبیعی، ایجاد فضای امن شهری و فضای مناسب برای رشد و تعالی معنوی انسان‌ها و... که تمامی این ویژگی‌ها ملزومات یک شهر سالم یا سلامت‌محور است، بنابراین تحقق یک شهر سالم در گرو تحقق توسعه پایدار شهری است و این دو در کنار یکدیگر به‌دست می‌آیند.
شهر سالم یک شهر آرمانی دست‌نیافتنی نیست. شهری است که از همکاری میان‌رشت‌های بین تمامی علوم مرتبط با علم شهرسازی و نیز تجربیات سایر شهرهای موفق استفاده کرده و از ابزارهای نوین بهره می‌برد. شهر سالم هنگامی تحقق می‌یابد که علاوه بر مدیران، مردم هم به ضرورت آن، آگاه شده و خود مشارکتی فعالانه در این زمینه داشته باشند. دستیابی به شهر سالم، اتفاقی یکباره نیست، بلکه هنگامی محقق می‌شود که به یک تفکر تبدیل شود و در تمامی طرح‌های مرتبط با شهر و جامعه شهری به مثابه یک پیوست همیشگی بروز و نمود پیدا کند.