درگذشت مردی با دغدغه‌ نقد و نوشتن

شنیدن خبر در گذشت فتح‌الله بی‌نیاز خیلی غیر منتظره بود. درباره او بی‌هیچ اغراقی می‌توان گفت که مردی بسیار شریف، بی‌ادعا و نجیب بود. نزدیک به بیست سال بود که او را می‌شناختم و می‌دانم که در سال‌های اخیر برای انتشار برخی آثارش آزار بسیاری دید. این که اهالی قلم برای انتشار ماحصل تلاش‌شان با سختی و موانع بسیاری روبه‌رو شوند اتفاق خوبی نیست.

شعارسال: بی‌نیاز یکی از منتقدان خوب کشورمان در عرصه ادبیات بود. البته در عرصه داستان نویسی نیز صاحب آثاری بود که از میان آنها چند داستان کوتاهش از نگاه و سلیقه من شاخص بود. وی با سال‌ها فعالیت در عرصه ادب و کتاب خدمت بسیاری به فرهنگ‌مان کرد. یکی از ویژگی‌های مثبت او تلاشی بود که در جهت کمک به استعدادهای ناشناخته داشت. ‌بی‌نیاز به محض آنکه به فرد با استعدادی برمی‌خورد که فرصتی برای معرفی‌اش فراهم نشده بود به واسطه تعهدی که در خود حس می‌کرد وی را به جامعه ادبیات معرفی می‌کرد. همان گونه که اشاره شد، بی‌نیاز علاوه بر نقد در عرصه داستان نویسی نیز فعالیت داشت. با وجود این، بی‌نیاز منتقد را بیشتر از بی‌نیاز داستان‌نویس دوست دارم. بخشی از این اعتقاد من به واسطه نقدهای منصفانه‌ای است که انجام می‌داد. برخلاف بسیاری از نقدهای ادبی، نوشته‌های او بر اساس مبنا و اصول علمی نوشته می‌شد. در بین داستان‌هایش کتاب «افعی‌ها خودکشی نمی‌کنند» را اثری شاخص می‌دانم چراکه هم دربردارنده تجربیات او بود و هم فرم‌های تازه‌ای از نوشتن را در اختیار مخاطبان قرار داد. با توجه به شناختی که از او داشتم معتقدم عمرپربرکتی داشت که بخش اعظمی از آن به فعالیت در عرصه فرهنگ گذشت. از همین رو امیدوارم که با تلاش خانواده‌اش آثاری که به دنبال انتشار آنها بود بزودی منتشر شوند و موانع موجود بر سر راه انتشارشان نیز برداشته شود.اهالی کتاب هنوز در غم درگذشت عبدالرحیم جعفری بودند که خبر درگذشت یکی دیگر از بزرگان ادبیات دوباره آنان را غرق ماتم کرد. صبح دیروز به سرعت خبر سکته قلبی و درگذشت فتح‌الله بی‌نیاز در فضای مجازی منتشر شد و فعالان این عرصه را مبهوت فقدانی دیگر کرد.

بی‌هیچ اغراقی شاید بتوان گفت بی‌نیاز، مردی بی‌نیاز از هر گونه رابطه یا تعامل با افرادی بود که می‌توانستند به او در جهت فعالیت هر چه آسان‌تر کمک کنند. اغلب افرادی که شناخت هر چند مختصری از او دارند معتقدند که مستقل از هر گروه و جناحی کار می‌کرد و تنها دغدغه‌اش مسائل و مشکلاتی بود که فعالان عرصه ادبیات و از سویی ادبیات کشورمان در روزگار معاصر با آن روبه‌رو است.

فتح‌الله بی‌نیاز 67 سال قبل در مسجد سلیمان دیده به جهان گشود. تحصیلات آکادمیک‌اش در رشته مهندسی برق دانشگاه صنعتی شریف هیچ تناسبی با دنیای بی‌کرانی که سال‌ها در آن فعالیت کرد نداشت. گرچه او در هر دو زمینه فردی شناخته شده و دارای کارنامه درخشانی بود. بی‌نیاز طی بیش از 35 سال مهندسی، بیش از 120 مهندس، تکنسین و طراح را هنگام کار در عرصه‌های برق، مکانیک، حفاظت کاتودیک، کنترل و اتوماسیون آموزش داد تا جایی که 6 کتاب در این زمینه نوشت که بدون انتشار، آنها را در اختیار دانشجویان گذاشت.

در فاصله سال‌های ۴۷ تا ۸۰ هر آنچه از او در عرصه ادبیات و در نشریات گوناگون منتشر می‌شد با نام مستعار بود. در این سال‌ها از او در زمینه‌های مختلف ادبی از داستان کوتاه گرفته تا نقد ادبی و سینمایی و همچنین نقد نمایشنامه آثار متعددی منتشر شد. بعد از سال 80، طی 10 سال بیش از 411 اثر در زمینه‌های یاد شده از او منتشر شد که همگی با نام اصلی او بودند. علاوه بر این در بیش از 150 جلسه نقد و بررسی نیز حضور داشت و با فعالیت‌هایش در این زمینه‌ها به ارتقای ادبیات کمک کرد.

او طی سال‌هایی که در زمینه ادبیات مشغول فعالیت بود به عنوان داور در بررسی جایزه‌هایی همچون جایزه مهرگان ادب نیز حضور داشت. علاوه بر این مسئولیت بررسی آثار در جشنواره‌های ادبی منطقه‌ای و استانی بسیاری را بر عهده داشت و سردبیری و دبیری برخی مجله‌ها و سایت‌های ادبی هم بر دوش او بود.
از این منتقد و نویسنده پیشکسوت پانزده رمان و هفت مجموعه داستان کوتاه و هشت کتاب در حوزه نقد و نظریه ادبی باقی مانده است. «مکانی به وسعت هیچ»، «حلقه نفوذناپذیر گرگ‌های خاکستری»، «می‌روم که بمیرم»، «ستیزه‌جوی دلتنگ»، «نوعی خصومت» و«بعد از مرگ هنوز می‌میرم» از جمله آثار منتشر شده او در حوزه‌های رمان، داستان بلند و مجموعه داستان هستند.

در حوزه نقد و تحلیل از او کتاب‌های «جلد اول مقالات ادبی»، «درآمدی بر داستان‌نویسی و روایت شناسی»، «در جهان رمان مدرنیستی» و «نقد، تحلیل و تفسیر چند داستان معتبر جهان – جلد اول تا پنجم» در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته است.

از زنده‌یاد بی‌نیاز در سال‌های اخیر تعداد قابل توجهی کتاب نیز در انتظار کسب مجوز به سر می‌برد که هنوز روانه بازار کتاب نشده‌اند. این چهره پیشکسوت عرصه ادبیات، صبح یکشنبه برای حضور در یک مراسم نقد ادبی از منزل خارج شده بود که در خیابان دچار ایست قلبی شد و قبل از طی مسیر تا بیمارستان فیروزگر تهران چشم از دنیا فروبست.

مراسم ختم این نویسنده و منتقد ادبی روز پنجشنبه 16 مهر از ساعت 13 تا 30: 14در مسجد نور واقع در میدان فاطمی برگزار می‌شود. البته آن طور که نزدیکان وی گفته‌اند این مراسم بنا به وصیت زنده‌یاد بی‌نیاز به صورت خانوادگی برگزار خواهد شد.

با اندكي اضافه و تلخيص برگرفته از روزنامه ايران، سال بيست و يكم، شماره 6045 سه شنبه 14 مهر 1394، صفحه 23