کارزارها به عنوان جنبش هایی که در حمایت یا اعتراض به موضوع، نهاد، سازمان یا فرد خاصی شکل می گیرد، دارای پیام و محتوایی خاص است اما نمی توان همه ی آن ها را مثبت ارزیابی کرد زیرا ممکن است یک کمیپن از ابتدا منفی باشد و گاه نیز مثبت باشد اما از عواملی تاثیر پذیرد و از هدف اصلی خود منحرف شود.

*کارزار؛ نوعی واکنش عمومی در فضای متحول کنونی

این روزها یکی از بحث های داغ کشور در زمینه ی کمپینِ خودرو نخریم است که در شبکه های اجتماعی با حجم قابل توجهی به راه افتاده و واکنش هایی را نیز به دنبال داشته است. از جمله این واکنش ها می توان به رویکردهای معترضانه ی وزیر صنعت، معدن و تجارت و نیز مدیران شرکت های خودروساز اشاره کرد.
در رابطه با وجود کارزارها پرسش هایی مطرح است از جمله اینکه فلسفه ی پیدایش یک کمپین چیست؟ یک کمپین چه کارکردهایی دارد؟ چگونه جمعیت زیادی همراه آن می شوند؟ کارزار چه پیامدهای منفی یا مثبتی دارد؟ همچنین آیا راه اندازی کمپین های پی در پی با موضوع های گوناگون اجتماعی و سیاسی و ... موجب لوث شدن این پدیده و بی نتیجگی آن در فضای واقعی نمی شود؟
در این پیوند، «سید یعقوب موسوی» عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا و هیات مدیره ی انجمن جامعه شناسی ایران در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا کمپین ها را یکی از پدیده های جوامع در عصر نوین با کارکردهایی منفی یا مثبت دانست. وی در این باره گفت: در 150 سال گذشته با شکل های مختلفی از کنش های جمعی همچون شکل گیری احزاب، پارلمان، انجمن ها، اصناف و اتحادیه ها روبرو بوده ایم و چنان که از منظر اجتماعی واکاوی کنیم، می بینیم که این پدیده ها، نمونه هایی از کنشگرایی جمعی هستند که در دوره ی نوین با رویکردهای خاص و برای رسیدن به هدف های مشخص به ظهور رسیده اند.
وی این کنش ها را متنوع و تابع شرایط و ساختارهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی گوناگون دانست که به شکل برجسته تر به اعتراض ها و جنبش های اجتماعی می انجامد. بنا بر این، کارزار پویش و فعالیتی دسته جمعی است که به صورت زمانمند و برنامه ریزی شده برای دستیابی به هدفی خاص شکل می گیرد و با پیدایش فضای مجازی و شبکه های اجتماعی دامنه و شتاب بیشتری در همسنجی با گذشته یافته است.
موسوی، تشکیل احزاب و انجمن ها را شکل سازمان یافته ی کنش های جمعی دانست و گفت: کمپین نیز به عنوان پدیده یی اجتماعی، نمونه یی بارز از کنش های جمعی و شیوه یی برای بیان خواسته های پنهان شده و نه لزوما سرکوب شده ی بخش یا بخش هایی از شهروندان یک جامعه است که به نشانه ی اعتراض به ناملایمت ها و کاستی های موجود در زمینه ها و موضوع های گوناگون شکل می گیرد.
«امیر مسعود امیرمظاهری» جامعه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی در همین زمینه به پژوهشگر ما گفت: در نظام های اجتماعی که آرا و خواسته های مردم دارای اهمیت است مشاهده می کنیم که کمپین ها یا امواج اجتماعی پیرامون یک مساله شکل می گیرد.
وی کمپین ها را گویای خواسته های افکار عمومی برشمرد و افزود: کمپین های اجتماعی بیان کننده خواست ها و نیازهای برآورده نشده و تا اندازه یی سرکوب شده و عمومی جامعه اند. از این رو کنشگران اجتماعی به دنبال آن هستند و هر اندازه که فناوری های ارتباطی گسترش پیدا کنند، در این فضا امکان بروز و پبدایش امواج اجتماعی در قالب کمپین های اجتماعی بیشتر می شود و مخاطبان و شهروندان و ذی نفعان نیز تلاش می کنند از این تریبون به وجود آمده، خواسته های خود را به گوش دست اندرکاران برسانند.

*تیغ دولبه ی کارزار

با آنکه زمان زیادی نیست که شبکه های اجتماعی پا به عرصه وجود گذاشته اند، اما گسترش زیادی داشته اند. این شبکه ها اگر چه از جهان واقعیت سربر آورده اند اما با ویژگی هایی که دارند به عنوان جهان مجازی بسیار مورد توجه بوده و جمعیت زیادی را به عنوان عضو جذب خود کرده اند و همین امر دامنه ی نفوذ و تاثیر گذاری موضوع هایی را که از خلال آنها انتشار می یابد افزون ساخته است.
گسترش و شتاب فزاینده ی شبکه های اجتماعی موجب شده که به آسانی فضایی برای برجسته سازی سوژه های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی باشند و با توجه به دامنه ی گسترده عضویت در آن ها نفوذ و تاثیر گذاری بالایی در افکار عمومی داشته باشند.
راه اندازی کمپین هایی گوناگون بخشی از کارکرد امروز این شبکه ها شده است و می توان گفت که این شبکه ها هم وسیله یی برای مبادله ی پیام در افکار عمومی جامعه و هم عاملی با قدرت پیدایش و هدایت این کمپین ها هستند چنان که در شکل گیری و گسترش کمپبن خودرو نخریم در ایران شبکه های اجتماعی بیشترین نقش را در انتقال و تولید افکار بر عهده را داشته اند.
با استفاده از چنین امکانی، کارزار یا فراخوانِ شماری از کنشگران جامعه برای رسیدن به اهداف خاصی در زمینه هایی همچون حقوق زنان، حفظ محیط زیست، توسعه ی آزادی های مدنی، جامعه ی بدون زندان، جامعه ی منهای جرم، نابرابری و ... می تواند دارای اهداف مثبت اما پیامدهای منفی و پیام هایی دوگانه باشد.
به باور موسوی، کارزارها در جوامع مردم سالار از ابزارهای ضروری برای نظارت، مداخله و مشارکت اجتماعی است و شعارها و اصولِ جذابِ آن، بخش هایی از جامعه را زیر تاثیر قرار می دهد زیرا بیان و نماد خواسته هایی است که شاید در زمان و مکانی دیگر فرصت بروز پیدا نکند.
این جامعه شناس با اشاره به این که کارزارها مردم را به مشارکت اجتماعی و توجه به مصالح و منافع جمعی دعوت می کنند افزود: کمپین ها نوعی دادخواهی و فرجام خواهی برای زیر فشار قرار دادن سازمان های رسمی، دولت و نهادها به منظور رسیدن به اهداف هستند. البته از بعد آسیب شناختی باید دید که کمپین ها در چه شرایطی شکل می گیرند، چه اهدافی را با چه برنامه یی دنبال می کنند و آیا سازمان یافته هستند یا خیر؟ گاهی نهاد یا سازمان خاصی با هدفِ تشکیل گروه های فشار اقدام به راه اندازی کمپین می کند که در این شرایط این کمپین آسیب زا خواهد بود و در جامعه یی همچون جامعه ی ایران که ساختارهای نهادینه شده ی اجتماعی به صورت حوزه های عمومی شکل نگرفته، تا اندازه ی زیادی بی ضابطگی در کمیپن ها به چشم می خورد و همین امر گاهی آن ها را از هدف واقعیشان دور می سازد.
موسوی با بیان این که عوامل مختلفی باعثِ آسیب پذیری ساختار ها و پدیده های اجتماعی است، اظهار کرد: کمپین ها نیز در معرض این آسیب ها هستند چنان که کمپین خودرو نخرید نیز در معرض این اتهام قرار گرفته است که ممکن است ساخته ی دست عواملی در داخل یا خارج از کشور با هدف تخطئه اجتماعی و به نوعی شوراندن مردم علیه مصالح و منافع ملی و صنعتِ بومی و داخلی باشد.
موسوی تصریح کرد: در جامعه یی که از ظرفیت اجتماعی بالایی برخوردار است کمپین های خوب از بد، موفق از غیر موفق از لحاظ صداقت و اصول و هدفمندی اجتماعی به مرور زمان خود را نشان می دهند. ممکن است در کوتاه مدت کنش هایی جمعی از نوع کمپین، شعارهای فریب دهنده بدهند و انحراف سیاسی- اجتماعی ایجاد کنند اما در درازمدت توده های مردم متوجه می شوند که چه نوع کمپین ها، شعارها و فراخوان هایی به سود جامعه و منافع عمومی و ملی است.
عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا در ادامه گفت: چنان که در جامعه جنبش های اجتماعی به صورت کمپینیسم ادامه داشته باشد، ابهام ها و پرسش هایی درباره ی ماهیت و اهداف پنهان آن ایجاد می شود که نفوذ و حمایت اجتماعی و توجه ساختارهای رسمی نیز نسبت به آن کمرنگ و به تدریح از میان می رود.
وجود انجمن ها، احزاب و سازمان های مردم نهاد در کشور موجب می شود که خواست های عمومی مردم و جامعه به شکل سازمان یافته و با در نظر گرفتن بُعدها و زاویه های مثبت و منفی، فردی و اجتماعی بیان شود و در نبود این ساختارها است که دستگاه ها یا افرادی منافع جمعی را نادیده می گیرند و موجب نارضایتی اجتماعی می شوند و همین امر نیز به تدریح زمینه ساز شکل گیری کمپین های اجتماعی می شود.
امیرمظاهری با اشاره به گسترش شبکه های اجتماعی و انواع رقابت ها در جامعه گفت: این امر سازمان ها را ملزم می کند که به تکالیف اجتماعی و سازمانی خود بپردازند و پاسخگوی نیازها و پرسش های افکار عمومی باشند تا بتوانند در شرایط رقابتی موجودیت خود را حفظ کنند و زمانی که به خواست عمومی جامعه توجه نمی کنند و به افکار عمومی بی اعتنایی هستند، کمپین های اجتماعی علیه آنان شکل می گیرد.
وی افزود: مهم ترین چیزی که در کمپین ها آسیب زا است، بعد هیجانی آن است که به قطبی شدن جامعه دامن می زند. افکار عمومی و توده ی مردم در این شرایط به پیامدهای حرکت خود همچون ورشکستگی یک کارخانه یا موسسه یا بیکاری کارکنان آن توجهی ندارند.

*سخن آخر

کارزارهای اجتماعی در اعتراض به شرایط و وضعیتی ناخوشایندِ برای افراد جامعه شکل می گیرد. البته کارزارها در برخی برهه ها کارکردهای حمایتی نیز می یابد. پیام اصلی به راه افتادن کارزار در هر جامعه یی بهبود شرایط عمومی است اما گاهی این پدیده ی اجتماعی دستخوش حاشیه ها یا بهره گیریِ عواملی سودجو می شود که آن را به وادی دستیابی به فرصت هایی خارج از متن اصلی آن هدایت می کنند در این میان شبکه های اجتماعی نقش و نفوذی پررنگ در پیدایش و شتاب کارزارها دارد.
همچنان که گفته شد کارزار کارکردهایی مثبت، منفی یا دوگانه دارد. کارزار خودرو نخرید نیز در قالب یک کارزار دارای پیام ها و پیامدهای دوگانه است. این پدیده از یک سو اعتراضی به قیمت روزافرون و کیفیت پایین خودروهای تولیدی داخل است و از این رو شاید باعث شود که خودروسازان با توجه به فضای رقابتی در اقتصاد خودرو بازنگری منصفانه یی در قیمت و استانداردهای تولید خودرو داشته باشند. اما از بُعد دیگر در شرایطی که راهِ تجارت خارجی ایران در شرایط پساتحریم گشوده شده است و همچنین نقش مهمی که تولید خودرو در اقتصاد و اشتغال کشور بازی می کند، انحراف این کمپین ممکن است آسیب های بیشتری نسبت به پیامدهای مثبت به دنبال آورد.

با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از وبسایت ایرنا، تاریخ انتشار 5 مهر 1394،کد مطلب81774511 (4885560) www.irna.ir