شعار سال: کلان‌شهرهاي جهان دستخوش مشکلات و مسائل متعددي هستند. شهر تهران نيز با افزايش جمعيت به يکي از کلان‌شهرهاي جهان تبديل شده و در معرض تهديد مشکلات متعدد اقتصادي، اجتماعي و محيط‌زيستي است. بر اساس مطالعات انجام‌شده و اسناد و مدارک معتبر نهادها و سازمان‌هاي پژوهشي بين‌المللي، منطقه‌اي و داخلي مهم‌ترين چالش‌هاي تهران در ١٠ دسته اصلي شناسايي شده‌‌اند. چالش‌هاي درهم‌تنيده کلان‌شهر تهران شامل چالش‌هاي طبيعي، کالبدي- فيزيکي، حمل‌ونقل و ترافيکي، تأسيساتي– تجهيزاتي و انرژي، تکنولوژيکي، اجتماعي- فرهنگي، اداري- سياست‌گذاري و مديريتي، اقتصادي، ديپلماتيکي و بالاخره چالش‌هاي محيط‌زيستي است.

محيط زيست شهري برايند برخورد سه بعد محيط طبيعي، محيط انسان‌ساخت و محيط اقتصادي- اجتماعي است؛ توجه به هريک از اين بعدها، بدون توجه به بعد ديگر، موجب ناپايداري محيط شهري مي‌شود. رشد شهرنشيني در چند دهه و گسترش فعاليت‌هاي صنعتي، موجب بروز افت کيفيت محيط زيست شده؛ به‌گونه‌اي که شهرها را با چالش‌هاي محيط زيست مواجه کرده است. چالش‌هاي دسترسي‌نداشتن برابر به منابع و خدمات عمومي که منجر به فقر مي‌شود، مديريت بلاياي طبيعي که نيازمند رويکرد مبتني بر خطر است، گسترش شهري و تأثير بر وضعيت و شرايط زمين، عدم تغيير در مصرف منابع و نبود صرفه‌جويي موجب توليد کربن بيشتر، ضرورت‌داشتن شهري متعادل و پايدار را ايجاب مي‌کند؛ چراکه اين‌گونه شهرها هزينه‌هاي جبران‌ناپذيري بر دوش محيط زيست مي‌گذارند و آينده بلند‌مدت شهر را به خطر مي‌اندازند. از‌اين‌رو (براي حفاظت از محيط زيست بايد ميان عوامل تشکيل‌دهنده محيط زيست تعادل برقرار باشد. هنگامي که عوامل تشکيل‌دهنده از نظر کمّي، کيفي و ارتباطي در شرايط مطلوبي قرار داشته باشند، محيط زيست در وضعيت تعادل قرار مي‌گيرد و هنگامي که هريک از عوامل موصوف تغيير کند، تناسب و تعادل محيط زيست به هم خورده و اين نبود تعادل و تهديد، باعث تخريب محيط زيست مي‌شود.) سؤالي که اينجا مطرح است، اين است که منشأ اصلي تخريب محيط زيست چيست؟ عوامل آلوده‌کننده محيط کدام‌اند؟ عوامل طبيعي نظير باران، جريان آب، خاک و گياهان نه‌تنها عامل تخريب نيستند، بلکه موجب پالايش محيط زيست‌اند. افزايش جمعيت و ميل به رفاه بيشتر، پيشرفت تکنولوژي، توسعه اقتصادي و... و به عبارتي انسان و عملکرد او عامل اصلي تخريب و آلودگي محيط زيست است؛ به‌گونه‌اي که سرعت تخريب، فرصت تصفيه و پاک‌سازي را از طبيعت گرفته است.

رشد شهرنشيني و جذب جمعيت در شهرها باعث بروز مشکلات و چالش‌هاي محيط‌زيستي متعددي شده و در نتيجه موجب شده فشارهاي وارده به محيط زيست افزايش يابد و آلودگي بيشتر شود و منابع، تخريب و فضاهاي طبيعي کاهش يابد و نياز شهروندان به محيط زيست سالم هر روز بيشتر و بيشتر شود.

روند نزولي شاخص‌هاي محيط زيست، ضرورت توجه مديريت شهري را به مسئله ارتقاي متوازن و برنامه حفظ محيط زيست دوچندان مي‌كند. شهر تهران به‌مثابه موجود زنده‌اي است که پويايي و سرزندگي در آن جريان دارد، از‌اين‌رو مديريت شهري بايد با برنامه‌ريزي مناسب، شهر را براي شهروندان ‌زيست‌پذیر کرده و امکان فعاليت‌هاي شهري را در آن فراهم كند و به بخش مهم مديريت شهري يعني مديريت محيط زيست شهري اهتمامی جدي ورزد و همگام و مطابق با فعاليت‌هاي اقتصادي و اجتماعي به توسعه پايدار شهري بپردازد. از اين منظر، مي‌توان يادآور شد که دستيابي به اهداف توسعه پايدار با برنامه‌ريزي مرتبط با مديريت محيط زيست شهر تهران ميسر خواهد بود و کيفيت محيط زيست شهر تهران زماني ارتقا خواهد يافت که اين مهم محقق شود. بديهي است که در اين برنامه‌ريزي، شناسايي دقيق مسائل و چالش‌هاي محيط‌زيستي در اولويت قرار مي‌گيرد. چالش‌هايي نظير وابستگي زياد به سوخت‌هاي فسيلي، بهره‌گيري از خودروهاي شخصي، شيوه حمل‌ونقل شهري، استفاده نادرست از وسايل نقليه موتوري، کارخانه‌ها و ساير آلاينده‌ها در توليد منوکسيدکربن، دي‌اکسيدکربن، اکسيد‌سولفور و... و در نتيجه آلودگي هوا، دفع نادرست زباله‌ها يا سوزاندن آنها و به عبارتي عدم اجراي مديريت صحيح پسماند که منجر به آلودگي‌هاي آب، خاک، هوا و منظر مي‌شود. همچنين معضل هدررفت انرژي، فضاي سبز، آلودگي صوتي، آلودگي نور، کاهش تنوع زيستي و...، محيط زيست شهر تهران را با چالش‌هاي جدي روبه‌رو کرده؛ به‌گونه‌اي که برخي پژوهشگران از بحران محيط‌زيستي تهران به عنوان بحران بزرگ و انکارناپذير شهر ياد کرده‌‌اند. همچنين بر اساس پژوهش‌هاي انجام‌شده، چالش‌هاي محيط‌زيستي يکي از چند چالش اصلي در کنار ساير چالش‌هاي ديگر، کلان‌شهر تهران را در آستانه بحران ژرف مديريتي قرار داده است. در نتيجه بايد به اين پرسش پاسخ داد که چگونه مي‌توان چالش‌هاي پيش‌روي مديريت شهري را رفع كرد؟ کليد حل مشکلات را بايد در توسعه پايدار بررسي کرد؛ توجه به توسعه پايدار شهري و برنامه‌ريزي‌هاي مبتني بر آن، نقش مهمي در دستيابي به اهداف توسعه پايدار شهري خواهد داشت. تدوين استراتژي‌ها و سياست‌هاي متناسب با محيط زيست، پاسخ‌دادن به سؤال‌ها و چگونگي برنامه‌هاي اقدامی مي‌تواند چالش‌ها را کاهش دهد و راهبردهاي کيفيت هوا، مديريت پايدار آب، حمل‌ونقل پاک شهري، تفکيک و بازيافت پسماندهاي شهري، ارتقای کيفيت تنوع زيستي و... تهران را به شهري پايدار، منسجم با ساختاري مناسب براي سکونت، فعاليت، فراغت و در نهايت به شهري با کيفيت محيط زيست تبديل خواهد كرد؛ به‌نحوي‌که همه شهروندان احساس تعلق به آن را تجربه کنند و از ساکن‌شهربودن به شهروند ارتقا يابند.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته ازروزنامه شرق ، تاریخ انتشار 28بهمن 96، کدمطلب:11845، www.sharghdaily.ir