شعار سال: اگر کلاف سردرگم سرمایه را در بازارهای مالی دنبال کنیم ریشه مشکلاتی همچون برهم‌ریختگی بازار ارز، سوداگری موسسه‌های مالی و اعتباری غیرمجاز و... به سرمایه‌های خرد ختم خواهد شد.

شاخص حمایت از سرمایه‌های خرد در کشور به عنوان یکی از شاخص‌های موثر بر ارزیابی بهبود محیط کسب‌وکار در وضعیت مناسبی قرار ندارد. براساس آخرین آمار بانک جهانی در سال ۹۶(۲۰۱۸)، ایران در شاخص حمایت از سرمایه‌گذاران خرد با امتیاز ۳۳ در رتبه ۱۷۰ از میان ۱۹۰ کشور جهان قرار دارد. بر همین اساس نیز مسعود کرباسیان، وزیر امور اقتصادی و دارایی خبر از تهیه لایحه حمایت از سرمایه‌گذاران خرد داده تا جذابیت بورس برای جذب این سرمایه‌ها افزایش پیدا کند هر چند سیاست‌های دیگر وزارت امور اقتصادی و دارایی و بانک مرکزی در طول هفته‌های گذشته که با افزایش ۳۰ درصدی سود سپرده بانکی از طریق انتشار گواهی سپرده همراه بوده با این حمایت‌ها در تضاد است.

چرخه نادرست سرمایه‌های خرد

بازارهای بانکی در اقتصاد ایران همواره محل امنی برای سرمایه‌های خرد بوده و بخش قابل توجهی از این سرمایه‌ها را جذب خود کرده‌اند. انباشت سرمایه‌های خرد در نظام بانکی مشکلاتی را برای اقتصاد کشور به وجود آورده که مانع از رسیدن این سرمایه‌ها به بخش مولد اقتصاد شده است. دولت نیز برای بهبود این عارضه اقتصادی به کاهش سود سپرده‌های بانکی اقدام کرد اما هموار نبودن بسترهای مولد اقتصاد و محیط کسب‌وکار باعث شد تا آشفتگی در بازارهای پولی و مالی افزایش پیدا کرده و سرمایه‌های خرد سرگردان به سمت بازارهای پولی حرکت کنند. همین رویه باعث شده تا دولت اسیر یک چرخه غلط شود و برای اصلاح آشفتگی‌های موجود با اجازه صدور اوراق گواهی سپرده با سود ۲۰ درصد سرمایه‌های خرد را دوباره به سمت نظام بانکی بکشاند.

نظام بانکی برمبنای کسب‌وکار خرد نیست

وحید شقاقی، اقتصاددان و عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران درگفت‌وگو با «گسترش صنعت» درباره سیاست‌های جذب سرمایه‌های خرد به تولید گفت: چندین عامل اصلی در جذب سرمایه‌های خرد به تولید و تشکیل کسب‌وکارهای خرد ایجاد مانع می‌کنند. بخشی از این موانع به عملکرد نامطلوب نظام بانکی برمی‌گردد، نظام بانکی کشور برمبنای حمایت از کسب‌وکارهای خرد و متوسط فعالیت نمی‌کند زیرا نگاه غالب در این سیستم بنگاهداری است، با این نگاه نیز حمایت از کسب‌وکارهای خرد صرفه اقتصادی ندارد. وی با اشاره به اینکه دومین مانع، مدیریت نرخ سود در اقتصاد ایران است، افزود: در ساختار اقتصادی کشور شاهد نرخ سودهایی هستیم که نظام تولید هیچ‌گاه در نرخ بازگشت سرمایه نمی‌تواند با آنها به رقابت بپردازد. بانک مرکزی پس از سال‌ها نرخ سود سپرده را کاهش داد اما در نهایت چند روز پیش برای مقابله با بحران دلار به وسیله اوراق سپرده سود نظام بانکی را به ۲۰ درصد بازگرداند.

نرخ بازگشت سرمایه تولید زیر ۱۰ درصد

این اقتصاددان افزود: کدام بنگاه تولیدی به‌ویژه بنگاه‌های خرد توان کسب سود ۲۰ درصدی را دارد؟ این در حالی است که نظام بانکی سود ۲۰درصدی خود را بدون ریسک و بدون فعالیت پرداخت می‌کند. سیستم نرخ سود به نحوی طراحی شده که به سرمایه اجازه حرکت به سمت تولید را نمی‌دهد. نرخ بازگشت سرمایه تولید زیر ۱۰ درصد است.شقاقی با تاکید بر اینکه حمایت از سرمایه‌گذاران خرد با بهبود کسب‌وکار محقق خواهد شد، گفت: دولت اذعان می‌کند در تلاش برای حمایت از سرمایه‌گذاران خرد است اما یک‌شبه ۳۰ درصد نرخ سود بانکی را افزایش می‌دهد.

طبیعی است هر کسی که در بازار سرمایه نیز سهام داشته باشد می‌فروشد و اوراق گواهی سپرده بانکی خریداری می‌کند.

محیط کسب‌وکار عامل فرار سرمایه

شقاقی مهم‌ترین مانع را مشکلات کسب‌وکار و موانع در بخش اقتصاد کلان عنوان و اظهار کرد: نبود شفافیت در قوانین و مقررات، انحصار، فساد، رانت و بروکراسی‌های پیچیده عاملی است که در اقتصاد کلان مانعی برای جذب سرمایه‌های خرد است. فضای کسب‌وکار ایران در شرایط مطلوبی قرار ندارد. این در حالی است که کشورهای همسایه وضعیت به مراتب قوی‌تری دارند.کشورهای خلیج‌فارس همچون قطر و امارات رتبه کسب‌وکارشان بین ۳۰ تا ۵۰ و ترکیه رتبه‌اش حدود ۷۰ است. وی با بیان اینکه ایران در شاخص رقابت‌پذیری نیز وضعیت مناسبی ندارد، اظهار کرد: در مجموع محیط اقتصاد کلان ایران برای سرمایه‌گذاری مناسب نیست و ساختار اقتصادی کشور برای توسعه کسب‌وکارهای خرد و متوسط طراحی نشده است.

قانون کارآمد هست اما اجرا نمی‌شود

عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران با اشاره به تصمیم دولت مبنی‌بر تدوین لایحه حمایت از سرمایه‌گذاران خرد گفت: قانون کارآمد به اندازه کافی در کشور وجود دارد اما مشکل اجرا نشدن آنهاست. دولت اگر می‌خواهد از سرمایه‌گذاران خرد حمایت کند باید قانون بهبود محیط کسب‌وکار، ساماندهی نظام سود، ارتقای شفافیت اقتصادی و رقابت‌پذیری و... را اجرا کند.

کمبود قانون در این زمینه وجود ندارد اگر این قوانین به خوبی اجرا و از اتخاذ سیاست‌های متضاد جلوگیری شود می‌توان سرمایه‌ها را به جای سوق دادن به بازارهای غیرمولد و سوداگر به سمت بازار سرمایه سوق داد. مکانیزم این بازار براساس جذب سرمایه‌های خرد تعریف شده است.

سپرده‌گذاری منبع درآمد نیست

آلبرت بغزیان، اقتصاددان و عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران نیز در گفت‌وگو با «گسترش صنعت» درباره ساختار بازارهای موازی ایران و حرکت سرمایه خرد به سمت نظام بانکی گفت: در تمام دنیا پس‌انداز جزو منابع درآمدی نیست و فقط به عنوان محلی امن برای پس‌انداز است به همین دلیل بانک‌ها سود چندانی نیز پرداخت نمی‌کنند اما در ایران سپرده‌گذاری نوعی سرمایه‌گذاری قلمداد می‌شود و یکی از بازارهای سرمایه‌گذاری برای منبع درآمد است. این اقتصاددان با اشاره به بازارهای موازی بانک در ایران که شامل بازار ارز، سکه، خودرو و... می‌شود، گفت: زمانی که خرید و فروش خودرو ۱۶ درصد سود دارد طبیعی است اگر سود سپرده کمتر از ۱۵ درصد باشد رغبتی برای سرمایه‌گذاری وجود نخواهد داشت به همین دلیل دولت برای جذب سرمایه‌های سرگردان در جامعه دوباره سود را افزایش داد تا منابع جذب بانک‌ها شود.

انگیزه سرمایه‌گذاری تولید

بغزیان با اشاره به عوامل تاثیرگذار بر روند تولید و انگیزه سرمایه‌گذاری در صنایع گفت: سود تسهیلات در این مسیر بسیار تاثیرگذار است؛ زمانی که دولت سود سپرده را کاهش می‌دهد اما سود تسهیلات تغییری نمی‌کند در چنین شرایطی جذابیتی برای حرکت به سمت اقتصاد مولد وجود ندارد. کاهش سود تسهیلات به رونق تولید کمک خواهد کرد؛ کاهش سود تسهیلات در گرو کاهش سود سپرده و کاهش سود سپرده نیز در گرو کاهش بازدهی بازارهای موازی همچون سکه، ارز و خودرو است. زمانی که به صورت دستوری سود سپرده کاهش پیدا می‌کند جریان سرمایه به سمت بازارهای موازی می‌رود. بنابراین تنها کاهش سود سپرده برای حرکت جریان سرمایه کافی نیست و نرخ سود تمام بازارها باید کاسته شود. رونق بازار سرمایه نیز به طور کلی از شرایط واقعی اقتصاد تاثیر خواهد گرفت. بنا بر این گزارش، با وجود آنکه دولت از حمایت از سرمایه‌گذاران خرد خبر می‌دهد، سیاست‌هایی که در عمل اتخاذ کرده با این حمایت‌ها در تضاد است. دولت برای کنترل بازار ارز و خروج نقدینگی از این بازار به انتشار اوراق گواهی سپرده با سود ۲۰ درصد اقدام کرده؛ سیاستی که شاید آرامش ارزی را در پی داشته اما این موضوع دوباره تولید را متضرر خواهد کرد.

آن‌گونه که سیاست‌های دولت تاکنون نشان داده تنها قربانی چرخه غلط بازارهای پولی و مالی کشور، تولید است و سیاست‌های مقطعی باعث شده جریان سرمایه هیچ‌گاه ریسک تولید را نپذیرد و فقط بین بانک و بازار ارز و طلا در جریان باشد.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفتهاز سایت گسترش صنعت، تاریخ انتشار 7اسفند 96، کدمطلب:4460، www.sanatnewspaper.com