شعارسال: تالاب جازموریان که سال گذشته پس از سال‌ها آبگیری شده بود در سال جاری با کاهش ۸۰ درصد بارندگی به بیابانی بی‌آب و علف تبدیل شده که منشأ ۲۰درصد ریزگردها در کشور است. جنوب استان کرمان، شمال هرمزگان و شرق سیستان و بلوچستان عرصه جولان ریزگردهای جازموریان هستند. باتلاق جازموریان در گذشته نه‌ چندان دور یکی از مناطق بکر طبیعی کشور محسوب می‌شد که پای کم‌تر انسانی به آن‌جا رسیده بود، حوضه آبریز جازموریان که متشکل از تالاب، باتلاق و مراتع اطراف آن بود در دو استان کرمان و سیستان و بلوچستان واقع شده که کرمان ۸۰ درصد این عرصه طبیعی را در خود جای داده است. 

منبع اصلی تغذیه این تالاب که رطوبت لازم در جنوب کرمان و سیستان و بلوچستان را فراهم می‌کرد رودخانه‌های هلیل‌رود و بم‌پور در استان کرمان و سیستان و بلوچستان هستند، این دو رودخانه طی دولت‌های گذشته شاهد احداث سدهای متعدد بر بستر خود بوده‌اند و در حال حاضر هیچ آبی از این دو رودخانه به جازموریان نمی‌رسد و حیات این دو رودخانه نیز مدت‌هاست به خط آخر رسیده است. بارندگی طی سال جاری در استان کرمان بیش‌تر از ۸۰ درصد و سیستان و بلوچستان ۹۰ درصد کاهش یافته است؛ همین عامل باعث شده سدهای اصلی ساخته شده بر روی این دو رودخانه‌ها نیز آبگیری نشده‌اند و شهرهای پایین‌دست برای تأمین آب شرب نیز تابستان پر چالشی پیش‌رو خواهند داشت.

جازموریان زیرحجم وعده‌ها کمر خم کرد

خشک‌سالی بیش از هر زمان دیگر گلوی طبیعت استان کرمان را می‌فشارد و با وجود همه وعده‌های داده شده هیچ اتفاق عملی برای احیای مجدد جازموریان روی نداده است. استاندار کرمان که می‌دانست حل مشکل جازموریان به تصمیم‌گیری در سطح کلان نیاز دارد بارها مسئولان ملی را در دولت یازدهم پای میز تصمیم‌گیری کشاند و حتی تصمیم‌هایی نیز درباره اجرای طرح‌های نجات این تالاب گرفته شد که عمده‌ترین آن‌ها اجرای طرح‌های نجات دریاچه ارومیه در جازموریان بود؛ اما قول‌های مسئولان ملی در کرمان هیچ‌گاه جامه عمل به تن نکرد. وضعیت بارندگی در شهرستان‌های جنوبی استان کرمان نیز بسیار تأسف‌بار است به‌طوری‌که حتی رودخانه‌های فصلی و محلی برای یک بار هم شاهد جاری شدن آب نبوده‌اند؛ حالا دیگر در بستر این دریاچه آبی برای رویش گیاهان نیز وجود ندارد و بنا به اعلام ساربانان محلی، جازموریان به بیابانی تبدیل شده که دیگر امکان کشت و زرع و چرای دام هم در آن نیست.

عدم اجرای طرح‌های مطالعاتی تأثیرگذار از یک‌سو و از سوی دیگر تشدید خشک‌سالی و بی‌توجهی مسئولان در سطوح ملی به اکوسیستم‌های محلی حالا دامان بسیاری از مردم را در استان‌های کرمان، هرمزگان و سیستان و بلوچستان را گرفته است. نکته تأسف‌بار دیگر این‌که همان مشکل قدیمی کرمان است که موجب عدم پیشرفت استان شده و آن نگاه سیاسی به پروژه‌های عمرانی استان است. طرح‌های استان کرمان که اکثراً سایه سیاست و رقابت‌های جناحی به روی آن‌ها می‌افتاد بعضاً مسکوت می‌مانند و حالا جازموریان و هلیل‌رود هم قربانی برخی نگاه‌های سیاسی شده است. محمد کرباسی، یکی از فعالان محیط زیست در استان کرمان، درباره تالاب جازموریان می‌گوید: وضعیت جازموریان در حال حاضر اصلاً مناسب نیست تالابی که در گذشته وسعتی برابر ۶۹ هزار و ۶۰۰ کیلومتر مربع را تشکیل می‌داد و مهم‌تر ین حوضه آبریز استان کرمان بود، حالا به‌کلی خشک شده است. وی تصریح کرد: سال گذشته با وقوع بارندگی‌های شدید در اوایل سال ۹۶ و اواخر سال ۹۵ شاهد آبگیری بخش‌های قابل توجهی از تالاب پس از گذشت سال‌ها خشک‌سالی بودیم؛ اما در سال جاری با گرم شدن هوا بخش قابل توجهی از آب تبخیر شد و حالا جازموریان به کلی خشک شده است.

دبی ورودی جازموریان در سال آبی جاری صفر بوده است

کرباسی بیان کرد: در سال آبی جاری هنوز آبی وارد جازموریان نشده و دبی ورودی دریاچه صفر بوده است. وی گفت: این‌که برخی می‌گویند جازموریان در گذشته نیز به کلی خشک و دوباره احیاء می‌شده کذب است، در گذشته در تابستان‌ها حوضه آبریز تالاب کوچک و تالاب در برخی از فصول باتلاقی می‌شده و در زمستان مجدداً عرصه آبریز تالاب گسترش می‌یافت، اما خشک نمی‌شد. وی گفت: هلیل‌رود در استان کرمان اصلی‌ترین رودخانه آبریز جازموریان بود که سد جیرفت و سد بافت بر روی سرشاخه‌های احداث شده‌اند همچنین در طول مسیر هم هزاران باغ و مزرعه وجود دارد که از آب هلیل برداشت می‌کنند و پس از خشک شدن رودخانه هلیل‌رود این مزارع نیز خشک شده‌اند. این فعال محیط زیست بیان کرد: در طول مسیر هلیل به جازموریان صدها هکتار جنگل و مرتع به‌کلی خشک شده‌اند و اکوسیستم منطقه به‌کلی از بین رفته است. کرباسی افزود: بستر خشک شده جازموریان اکنون به مهم‌ترین کانون ریزگردها در شرق کشور تبدیل شده است و با وزش هر گونه بادی شاهد بروز ریزگردها و طوفان شن می‌شود. وی به طرح‌های مختلفی که از سوی دولت برای احیای این تالاب پیشنهاد شده اشاره کرد و گفت: معروف‌ترین این طرح‌ها اجرای طرح‌های نجات ارومیه در جازموریان است؛ اما هیچ‌وقت این طرح اجرا نشده است.

کشاورزی عامل خشک شدن جازموریان نیست

وی گفت: این‌که بگوییم فقط سدها یا کشاورزی و برداشت آب و خشک‌سالی عامل نابودی جازموریان بوده است یک نظر مضحک است، در واقع جازموریان به‌دلیل عدم مدیریت خشک‌سالی طی دو دهه گذشته از بین رفته است و تاکنون نیز کسی دغدغه این تالاب را نداشته است. متأسفانه برخی می‌گویند که فقط کشاورزی و برداشت آب عامل تخریب جازموریان شده است، در واقع برداشت آب در طول تاریخ در عرصه جازموریان وجود داشته و این اکوسیستم مرکز کشاورزی و دامپروری بوده است. دولت باید برای نجات زندگی مردم محلی و زندگی مردم در سه استان جنوب شرق و جلوگیری از ریزگردها چاره‌ای کند و نباید دست روی دست گذاشت. وی میزان بارندگی سالانه در بلندی‌های بالا دست جازموریان را سالانه تا ۴۰۰ میلی‌متر بارندگی در دهه‌های گذشته دانست و بیان کرد امسال به‌طور متوسط در استان کرمان ۲۰ میلی‌متر باران باریده است. مدیرکل محیط زیست استان کرمان در این‌خصوص گفت: در سال جاری بارندگی در استان کرمان کاهش محسوس داشته است و وضعیت تالاب نسبت به گذشته بدتر شده است؛ چون عملاً آبی وارد تالاب نشده است. رضا جزینی‌زاده بیان کرد: خشک‌سالی مهم‌ترین تهدید تالاب جازموریان است. در سال جاری آبی برای تخصیص حقابه جازموریان وجود ندارد. وی بیان کرد: عوامل مختلفی در وضعیت کنونی جازموریان و تشدید خشک‌سالی موثرند که باید به‌صورت تخصصی مورد بررسی دقیق قرار گیرند و مدیریت آب در این منطقه اجرا شود؛ اما بدون توجه به مدیریت آب وضعیت بهبود نخواهد یافت. جزینی‌زاده گفت: در سال‌های گذشته مدیریت آب در این منطقه روی نداده است و شرایط به وضعیت کنونی نزدیک شده است. وی با کاهش شدید بارندگی در منطقه اشاره کرد و بیان کرد: وجود هزاران چاه مجاز و غیرمجاز و کشت‌های آب‌بر، نیز از دیگر مشکلات است. حالا جازموریان به نقطه بحرانی نزدیک شده است و این اکوسیستم محلی به‌کلی از بین رفته است، بی‌توجهی به احیاء مجدد این تالاب در کنار از بین بردن کشاورزی و دامپروری می‌تواند زندگی جوامع محلی منطقه را تحت تأثیر قرار دهد و ریزگردهای ناشی از این اکوسیستم نیز شهرهای اطراف را در طول سال با طوفان شن و ریزگردها مواجه می‌کند.

سایت شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار: 29فروردین1397 ، کدخبر: 43100: www.sabzineh.org