شعار سال: ورود فاضلاب‌های شهری به دو رودخانه گرگان‌رودو قره‌سو واقع در شمال و جنوب شهر گنبدکاووس این دو رودخانه قدیمی و زمانی پرآب این شهر را به ورطه نابودی کشانده است. اگرچه در دهه‌های گذشته و با هدایت فاضلاب‌های شهری و بعضاً صنعتی به‌سمت رودخانه‌ها نخستین گام برای نابودی این آبراه‌های طبیعی برداشته شد؛ اما در ادامه با احداث سدهای متعدد بر روی آن‌ها، عملاً شریان حیاتی رودخانه‌ها بریده شد. کاهش نزولات آسمانی و متعاقب آن خشک‌سالی‌ها در سال‌های اخیر و در کنار آن گسترش بی‌رویه عرض و طول شهرها و رشد جمعیت شهرنشینی به‌واسطه توسعه بخش صنعت و مهاجرت روستاییان به شهرها، جملگی عاملی شدند تا چهره رودخانه‌های پیرامون شهرها ازجمله شهر گنبدکاووس با ورود بیش‌تر فاضلاب‌های شهری به کلی تغییر کند. علاوه‌بر سیمای بسیار زشت و نازیبای این رودخانه‌ها که در ورودی شهر تاریخی و مرزی گنبدکاووس واقع‌اند و هر روز شهروندان و بعضاً رانندگان خودروهای ترانزیتی آن را مشاهده می‌کنند، بوی تعفن ناشی از ورود فاضلاب‌های خانگی و شهری و افزایش بی‌رویه شمار حشرات و جوندگان موذی ساکنان اطراف این دو آبراه طبیعی را آزرده کرده است. درسال 1349 نخستین سد با نام وشمگیر که اکنون در حوزه جغرافیایی شهرستان آق‌قلا واقع است با حجم مخزن 96 میلیون مترمکعب بر روی رودخانه گرگان‌روداحداث شد و در سال 1380 سد گلستان با حجم مخزن 86 میلیون مترمکعب و چند سال پس از آن سد بوستان نیز با حجم مخزن 54 میلیون مترمکعب بر روی رودخانه گرگان‌روداحداث شد که هردو در مناطق بالادست شهر گنبدکاووس قرار دارند. رودخانه گرگان‌رودکه زمانی از پر آب‌ترین رودخانه‌ها در سطح استان گلستان بود، از رشته کوه آلاداغ در خراسان شمالی سرچشمه گرفته و پس از طی ۲۵۰ کیلومتر به دشت گرگان رسیده و در ادامه از طریق خواجه نفس در حومه بندرترکمن به دریای خزر می‌ریزد. رودخانه قره‌سو نیز از کوه‌های النگ واقع در رشته کوه البرز شرقی در نواحی جنوب و شرق استان گلستان سرچشمه می‌گیرد، سرشاخه‌های زیادی دارد که یک سرشاخه آن در جنوب شهر گنبدکاووس واقع است و در سال‌های نه‌چندان دور اراضی کشاورزی زیادی از آن بهره‌مند می‌شد. این دو رودخانه که از رودخانه‌های نسبتاً دائمی منطقه به‌شمار می‌رفتند و در بیش‌تر ایام سال آب داشتند، در فصل تابستان و گرمای آن محلی برای شنای تعداد زیادی از نوجوانان و جوانان شهر گنبدکاووس بودند؛ اما اکنون جز فاضلاب‌های شهری و بوی تعفن آن، چیزی در آن‌ها دیده نمی‌شود. یکی از شهروندان ساکن در اطراف رودخانه گرگان‌رودگفت: متأسفانه بیش‌تر فاضلاب شهری گنبدکاووس از طریق کانال‌های هدایت آب‌های سطحی و زیرزمینی احداث شده، از دو محله سیدآباد و آخوند آباد وارد رودخانه می‌شود. رضا سرگزی افزود: ورود فاضلاب‌های خانگی و شهری به رودخانه گرگان‌رود که در گذشته پر آب بود، زیاد احساس نمی‌شد؛ اما اکنون که آبی در این رودخانه وجود ندارد و از طرفی حجم فاضلاب‌ها نیز زیاد شده، اثرات سوء آن کاملاً محسوس است.

 وی ادامه داد: چهره ورودی رودخانه گرگان‌روددر این دو محله با ورود فاضلاب‌های شهری بسیار زشت شده و بوی تعفن انواع زباله‌های موجود در فاضلاب‌ها نیز تا شعاع چند صد متری، اهالی محل را آزار می‌دهد. سرگزی اضافه کرد: مسئولان شهری باید فکری به حال این فاضلاب‌ها بکنند و حداقل هر چند وقت یک‌بار نسبت به رفت و روب کانال‌های فاضلاب و جمع‌آوری زباله‌ها اقدام کنند؛ اگرچه متأسفانه برخی اهالی زباله‌های خود را در این کانال‌ها و در حاشیه رودخانه گرگان‌رود می‌ریزند. رئیس اداره حفاظت محیط زیست گنبدکاووس گفت: ورود فاضلاب‌های خانگی و شهری به رودخانه‌ها در وهله نخست غیرقانونی است و در وهله دوم به میزان آلایندگی آنان بستگی دارد که براساس مشاهدات فعلی، ورود فاضلاب به دو روخانه گرگان‌رود و قره‌سو، آلایندگی زیست‌محیطی دارد. غلامرضا کریمی افزود: متأسفانه ورود فاضلاب‌های شهری و خانگی به این دو رودخانه از گذشته بوده و اکنون نمی‌توان اشخاص حقیقی یا حقوقی را به دادگاه کشاند؛ اما تذکرات لازم به مسئولان داده شده است. وی اضافه کرد: موضوع ورود فاضلاب‌های خانگی و شهری گنبدکاووس در سنوات گذشته بارها در جلسات شورای سلامت این شهرستان مطرح شده؛ اما نتیجه‌ای نداشته جز این‌که اعضای شورا بر تسریع در تکمیل طرح جمع‌آوری فاضلاب شهری این شهر تأکید کرده‌اند. رئیس اداره امور آب منطقه‌ای گنبدکاووس نیز گفت: ورود فاضلاب شهری و خانگی به رودخانه‌های گرگان‌رود و قره‌سو واقع در شمال و جنوب این شهر غیرقانونی است. حسین قنبری افزود: ورود این نوع فاضلاب‌ها که متأسفانه از حدود دو دهه قبل آغاز شده با وجود تذکرات و اخطارهای قانونی که به شهرداری به‌عنوان متولی کانال‌های هدایت آب‌های سطحی و اداره فاضلاب شهری داده شده؛ اما همچنان ادامه دارد و اکنون به یک زخم قدیمی تبدیل شده است. 

وی اضافه کرد: کانال‌های فاضلاب احداث شده در شهر گنبدکاووس برای هدایت آن به دو رودخانه گرگان‌رود و قره‌سو به‌گونه‌ای طراحی شده که راه دیگری برای ساماندهی فاضلاب وجود ندارد، جز این‌که طرح ملی جمع‌آوری فاضلاب شهری این شهر، هرچه سریع‌تر تکمیل و به بهره‌برداری برسد. قنبری تصریح کرد: متأسفانه هنگام رها‌سازی آب سدهای گلستان و بوستان برای آبیاری اراضی کشاورزی پایین‌دست، آب‌ها با فاضلاب شهری مخلوط می‌شود که بدون تردید بر کیفیت محصولات زراعی تاثیر منفی می‌گذارد. طرح ملی جمع‌آوری فاضلاب شهری گنبدکاووس که از سال 1374 آغاز شده، با حرکت لاک‌پشتی خود پس از 22 سال در مجموع تنها 40 درصد پیشرفت فیزیکی دارد. به گفته محمدهادی رحمتی، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب شهری گلستان، با وجود این‌که تاکنون 377 میلیارد ریال برای اجرای طرح ملی جمع‌آوری فاضلاب شهری گنبدکاووس هزینه شده؛ اما برای بهره‌برداری از مرحله نخست طرح یعنی تکمیل تصفیه‌خانه و ایستگاه پمپاژ شماره 9 آن به 200 میلیارد ریال اعتبار دیگر نیاز است. وی گفت: با بهره‌برداری از مرحله نخست این طرح ملی روزانه بین 30 تا 40 هزار متر مکعب فاضلاب و آب‌های سطحی تصفیه (بازتولید) و به مصارف اراضی زراعی یا مجتمع‌های کشاورزی گنبدکاووس می‌رسد. با این حال به گفته رحمتی، تکمیل کامل این طرح نیز به یک‌هزارو 200 میلیارد ریال اعتبار نیاز دارد که قرار است بخشی از آن با مشارکت بخش خصوصی تامین شود. در همین پیوند شهردار گنبدکاووس نیز معتقد است که به‌دلیل شرایط خاص این شهر به‌ویژه بالابودن سطح آب‌های سطحی در بیش‌تر نقاط شهری امکان حفر چاه‌های جذبی در آن کم است و شهروندان از گذشته فاضلاب‌های خانگی را به کانال‌های آب‌های سطحی هدایت می‌کردند. 

منصور طعنه گنبدی نیز گفت: تنها راه جمع‌آوری فاضلاب‌های شهری و خانگی هدایت آن به‌سمت رودخانه‌ها است تا زمانی‌که طرح جمع‌آوری فاضلاب شهری این شهر به بهره‌برداری کامل برسد. وی اضافه کرد: البته شهرداری در ساخت و سازهای جدید به‌ویژه در ارتفاع‌سازی (آپارتمان‌سازی ها)، مالکان را ملزم به حفر چاه جذبی یا چاه‌های انباری شکل (سپتینگ) می‌کند و تا این اقدام محقق نشود، پایان کار به آنان داده نمی‌شود. طعنه گنبدی تصریح کرد: متولی اصلی درجمع‌آوری فاضلاب‌های شهری، شرکت‌های آب و فاضلاب هستند که باید تلاش بیش‌تری برای اجرای طرح جمع‌آوری فاضلاب شهری کنند. با این حال به نظر می‌رسد، تا زمان تکمیل طرح جمع‌آوری فاضلاب شهری گنبدکاووس و استمرار هدایت فاضلاب‌های شهری و خانگی به رودخانه‌های گرگان‌رود و قره‌سو واقع در شمال و جنوب این شهر همچنان باید نظاره‌گر نفس‌های آخر این دو روخانه قدیمی بود. شهر گنبدکاووس با 165 هزار نفر جمعیت و 28 کیلومتر مربع وسعت، دومین شهر بزرگ استان گلستان پس از گرگان به عنوان مرکز این استان به‌شمار می‌رود.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه سبزینه ، تاریخ انتشار 13 تیر 97، کدمطلب: 46855، www.sabzineh.org