شعار سال: سیدمحمدمجتبی حسینی، معاون امور هنری، چندی پیش در نامه‌ای به مدیران‌کل معاون هنری خواستار بازنگری در این آیین‌نامه‌ها و بخش‌نامه‌ها شد. با توجه به اهمیت این مبحث، با سه نفر از هنرمندان تئاتر گفت‌وگویی داشتیم که آن را می‌خوانید.

نظریات بر سر آیین‌نامه نیست، بر سر اعمال آن است
رحمت امینی، کارگردان و استاد دانشگاه، درباره این آیین‌نامه‌ها توضیح داد: در دوران بعد از انقلاب، فقط یک آیین‌نامه‌ دوصفحه‌ای توسط شورای‌عالی انقلاب فرهنگی تدوین شده که در سال‌های اخیر مواردی از آن در حال کم‌وزیادشدن است. بیشتر نظریاتی که وجود دارد بر سر آیین‌نامه نیست، بر سر اعمال آن است. به هر صورت موضوع به هنر برمی‌گردد و در بین گروه‌های تئاتری و کارشناسان اختلافات چندبرابر می‌شود. مبحث خط‌‌کشی‌شده‌ای مانند ریاضی یا معماری ساختمان نیست که گفته شود این خانه چهار ستون دارد و می‌توان آن را کم یا زیاد کرد.
کارگردان «جعفرخان ازفرنگ‌برگشته» با بیان اینکه در اغلب موارد تصویری و دیالوگی اختلاف برداشت وجود دارد و به نظرم این موضوع هیچ‌گاه از بین نخواهد رفت، گفت: به نفع هنرمند تئاتر هم نیست که آیین‌نامه 40 صفحه‌ای برای تئاتر تنظیم شود و بگویند این کار را انجام بدهید یا انجام ندهید و اوضاع خراب‌تر شود.
مؤلف کتاب «این سه تسخیرناپذیر» با این توضیح که آیین‌نامه‌ها باید روی روح کلی اثر مورد بررسی قرار بگیرند، افزود: به نظرم مسئله زمانی بیشتر حل می‌شود که کارشناسان چند ویژگی داشته باشند. نخست آنکه کارشناسی که کار را می‌بیند خود تئاتر را بشناسد. دوم، بر وضعیت عرفی و اجتماعی جامعه اشراف و دید همه‌جانبه داشته باشد. یک‌سونگر نباشد و انواع و اقسام حساسیت‌ها را در زمان بازبینی لحاظ کند و هم حساسیت‌های خود هنرمندان را که کار برایشان مهم است و برای تک‌تک دیالوگ‌ها و میزانسن‌ها زحمت کشیدند و هم حساسیت‌های تماشاگران را مدنظر داشته باشند.
به گفته امینی، درمجموع شخصیت فردی، هنری و علمی کارشناس باید مورد تأیید جامعه هنری باشد. کارگردان «گمشدگان دریا» با بیان اینکه افزودن تبصره به موارد آیین‌نامه در شورای ارزشیابی و نظارت کار را نه‌تنها تسهیل نمی‌کند، بلکه کار پیچیده‌تر خواهد شد، اظهار کرد: منتقدان و کارشناسان ارزشیابی و نظارت را تقریبا در یک راه می‌بینم و به این دو دسته می‌گویم چشم سوم یک اجرا. در یک اجرا چشمی داریم که خود گروه است متشکل از گروه اجرائی و تولید. چشم دیگر تماشاگران و مخاطبان با هر تفکر و بینش هستند. چشم سوم منتقدان و کارشناسانی محسوب می‌شوند که چیزهایی را می‌بینند که هم برای گروه اجرائی و هم برای مخاطب جالب و جدید است.
امینی با مطرح‌کردن این پرسش که کار منتقد چیست؟ افزود: پس از تماشای یک نمایش؛ چه از آن لذت برده باشیم یا نه، نقد آن را می‌خوانیم و متوجه می‌شویم به نکاتی اشاره شده که ما به آنها توجهی نداشته‌ایم. کار کارشناس هم همین است. البته نه منتقد و نه کارشناس نباید و نمی‌توانند کاری را تغییر دهند؛ یعنی بر مبنای نظر آنها کارگردان نباید اجباری بر تغییر کار داشته باشد، ولی ممکن است با نظر این دو دسته کارگردان تصمیم بگیرد کار را ارتقا یا تغییر دهد. کارشناس شورا هیچ‌گاه نباید به‌عنوان کارگردان نظر بدهد.
مؤلف کتاب «تئاتر پداگوژیک»، گفت: کار شورای ارزشیابی پرداختن به کیفیت اثر است و کار نظارت پرداختن به بایدها و نبایدها. همیشه نیز کلمه ارزشیابی اول قرار می‌گیرد. بخش‌هایی اسم آن نظارت است که گاهی اوقات از دید کارگردان حین خلاقیت دور می‌ماند و ممکن است واقعا معانی‌ای ایجاد کند که مناسب اجرا نباشد. در همه دنیا هم وجود دارد.

نباید کارشناس نظارت بر نمایش را جدا از گروه هنری بدانیم
هادی مرزبان، بازیگر و کارگردان، توضیح داد: اشکال کار در این است وقتی که از نظارت بر نمایش صحبت می‌شود، فورا این فکر به ذهن می‌آید که یک سیستم یا اداره چگونه می‌خواهد جلوی کار را بگیرد؛ اما خودم واقعا درباره مسئله نظارت بر نمایش نظر متفاوتی دارم و معتقدم نباید کارشناس نظارت بر نمایش را جدا از گروه هنری بدانیم، این نظارت وجود دارد تا از آثار هنری مراقبت کند نه اینکه مقابل آن بایستد؛ بلکه با گروه دست‌اندرکار هنر برای اجرای یک نمایش خوب هم‌فکری و همراهی کند.
کارگردان «تانگوی تخم‌مرغ داغ» با بیان اینکه هنرمندان پس از 40، 50 سال فعالیت در حوزه هنرهای نمایشی در این موضوعات متخصص شده‌اند و خیلی خوب می‌دانند کجا و برای چه کار می‌کنند و با خطوط قرمز بیشتر آشنا هستند، ادامه داد: اگر بگردیم قوانین جدیدی را پیدا کنیم، سخت‌گیری‌ها بیشتر می‌شود و موجب سنگ‌اندازی در کار خواهد شد که در نهایت هنر دراماتیک این سرزمین لطمه می‌بیند.
کارگردان «لبخند باشکوه آقای گیل» با این توضیح که موارد آیین‌نامه باید در جهت بهبود کار باشد نه فشار به هنرمندان، گفت: باید قوانین کلی، منسجم و مشخص از سیاست‌های کلان داشته باشیم تا مدیران و هنرمندان از آن پیروی کنند نه اینکه با تغییر مدیر، طرز تفکر و برخورد با اثر هنری نیز قائم به شخص شود و با سلیقه خود هر چیزی را تغییر دهد.
مرزبان با بیان اینکه بدون آیین‌نامه قوانینی وجود ندارد و این امکان‌پذیر نیست، افزود: اینکه چگونه در این برنامه با هنرمندان برخورد شود مهم است. افرادی که به این کار وارد می‌شوند باید متخصص باشند و برای کار دل بسوزانند نه اینکه جلوی آن را بگیرند. در مدت فعالیت هنری با افراد مختلفی برخورد داشتم. برخی رفتار خیلی سخت‌گیرانه‌ای داشتند و حتی در سال‌هایی نمی‌شد کار کرد. تنگ‌نظری‌هایی هم صورت می‌گرفت و نگاه شخصی در کار دخالت داشت، اما گاهی نیز نظارت با هدف همراهی با هنرمند انجام می‌شود.
بازیگر «ملاقات بانوی سالخورده» اضافه کرد: در روزهای پایانی تمرین نزدیک به اجرا که زمان خلاقیت در کار است، درگیر مشکلاتی می‌شویم و حق تبلیغات نداریم تا‌زمانی‌که کار مجوز بگیرد. این موضوع مانع ایجاد می‌کند تا کمک‌کننده باشد. مسائل هنری را نباید در پیچ‌وخم کارهای اداری درگیر کنیم و اگر قرار است قوانینی رعایت شود، باید برای همه عمومیت داشته باشد نه اینکه فقط برای عده‌ای مانع ایجاد کند.

بوروکراسی اداری همیشه معضل است
اصغر همت، بازیگر تئاتر و سینما نیز با این توضیح که آیین‌نامه‌های اداری که تولید بوروکراسی می‌کنند فقط خاص حوزه تئاتر نیستند، گفت: متأسفانه از طرف دولت یک سیاست کلی جاری و هوار بر نهادها از جمله تئاتر است. بازیگر «سهروردی»، ادامه داد: بوروکراسی اداری همیشه معضل بوده و به نظر می‌آید تلاش چندانی برای ازبین‌بردن آن نمی‌شود تا مردم زودتر به خواسته‌ خود برسند. در تمام زمینه‌ها باید این مسائل دست‌وپاگیر اداری کم و مستقیم شوند نه اینکه مسائل را پیچ‌درپیچ کنیم. اگر می‌گوییم دولت مردمی و حکومت مردمی، باید در این جهات هم پیش برویم.
بازیگر «دادگاه نورنبرگ» با بیان اینکه رعایت یک‌سری مسائل ضروری است و قانون دارد، افزود: موظف به انجام یک‌سری آیین‌نامه‌ها هستیم و حق هر حکومتی است که این قوانین را داشته باشد؛ اما برخی مسائل سفت و سخت‌گرفتن است و متأسفانه به این معاونت و آن معاونت و این مدیر آن مدیر پاس داده می‌شود. درحالی‌که بسیار راحت حل‌شدنی است و امیدوارم با بازنگری در این آیین‌نامه‌ها در جهت کم‌شدن بوروکراسی اداری پیش رویم.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه شرق، تاریخ انتشار 16 مهر97، شماره: 3262