عدم تناسب رشد اعضای هیئت علمی با میزان رشد تعداد دانشجویان

مرکز پژوهش‌های مجلس با انتشار گزارشی گسترش آموزش عالی در کشور را در بازه زمانی سال‌های 1385تا 1395مورد بررسی قرار داده است. این پژوهش با هدف بیان شرایط تحصیل و رشد جمعیت دانشجویان تحصیلات تکمیلی، میزان رشد اعضای هیأت علمی و وضعیت کنونی آموزش عالی از نظر نسبت دانشجو به استاد، سهم گروه‌های تحصیلی مختلف، اعضای هیأت علمی تمام‌وقت و دستگاه‌های اجرایی انجام شده است.

شعار سال: براساس این پژوهش، کل جمعیت دانشجویی در بازه زمانی سال‌های 85تا 95افزایش داشته و این افزایش در مقاطع تحصیلات تکمیلی بسیار بیشتر بوده؛ به‌گونه‌ای که در تحصیلات تکمیلی شاهد رشد 435درصدی بوده و در این مدت تعداد دانشجویان کارشناسی ارشد شش و نیم برابر و تعداد دانشجویان دکترای تخصصی بیش از پنج برابر شده است. بر این اساس در فاصله زمانی سال‌های 1385تا 1395تعداد دانشجویان رشد 54درصدی داشته و از دو میلیون و 828هزار دانشجو در سال 1385به چهار میلیون و 348هزار دانشجو در سال 1395رسیده است.

رشد 111درصدی تحصیل در مقطع دکتری
براساس آمارهای به‌دست آمده در این پژوهش تعداد جمعیت دانشجویان تحصیلات تکمیلی کشور در نیمه دوم بازه زمانی سال‌های 1390تا 1394رشد بیشتری نسبت به نیمه اول آن داشته و بیشترین رشد مربوط به دانشجویان دوره دکترای تخصصی با 111درصد رشد بوده است. بر این اساس تعداد دانشجویان دکترای تخصصی در دانشگاه آزاد اسلامی نمود بسیار بیشتری نسبت به سایر دانشگاه‌ها داشته است؛ به‌طوری که تعداد این دانشجویان در دانشگاه آزاد از سال تحصیلی 1389تا 1390و 1394تا 1395نزدیک به هشت هشت برابر شده است. اما با وجود رشد تعداد دانشجویان، تعداد اعضای هیأت علمی تمام‌وقت دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی و پژوهشی کشور - به‌عنوان شاخص کیفیت - با رشد جمعیت دانشجویی تحصیلات تکمیلی تناسب نداشته و تنها 55درصد رشد داشته است. ضمن اینکه در سال‌های اخیر با افزایش جمعیت دانشجویی، نرخ بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها نیز بیشتر شده که همین مسئله ناشی از عدم‌توازن بین بازار کار و تعداد فارغ‌التحصیلان دانشگاهی است. در قسمتی از این پژوهش با اشاره به سهم دانشجویان زن در دوره کارشناسی ارشد آمده است: سهم دانشجویان زن در دوره کارشناسی در سال تحصیلی 1395- 1394 نشان می‌دهد که سهم زنان در اکثر گروه‌های تحصیلی به جز فنی و مهندسی بیشتر از مردان بوده و در گروه علوم انسانی سهم زنان و مردان تقریبا برابر است ضمن اینکه تمایل زنان به دو گروه علوم پزشکی و پایه بیشتر از سایر گروه‌هاست.

افزایش چهار و نیم برابری مؤسسات آموزش عالی
همچنین تعداد دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی و پژوهشی دولتی و غیردولتی در کشور از سال 1389تا 1394بیش از چهار و نیم برابر شده است؛ در این شرایط بیشترین تعداد مؤسسات مربوط به دانشگاه جامع علمی کاربردی و پس از آن دانشگاه پیام نور است. بالاترین تعداد دانشجو نیز به ازای هر مؤسسه مربوط به وزارت علوم و دانشگاه آزاد اسلامی و کمترین این رقم مربوط به دانشگاه فرهنگیان و مؤسسات آموزش عالی غیردولتی غیرانتفاعی بوده است. همچنین، بهترین نسبت تعداد هیأت علمی به ازای هر مؤسسه مربوط به دانشگاه‌های وابسته به وزارتخانه‌های بهداشت و علوم است. به این ترتیب تحصیلات تکمیلی و آموزش عالی در سال‌های اخیر به لحاظ کمی گسترش سریع داشته اما با توجه به عدم‌تحقق شاخص‌های کیفی توسعه آموزش عالی نظیر نسبت مناسب دانشجو به استاد، توسعه اندک امکانات آزمایشگاهی و رفاهی و... می‌توان این توسعه را نامتوازن تلقی کرد؛ درحالی‌که با وجود توازن در کمیت و کیفیت است که آموزش عالی می‌تواند در اعتلای جامعه و پیشرفت علمی، فنی، صنعتی و فرهنگی جامعه تأثیرگذار باشد.

براساس این گزارش، بهترین وضعیت نسبت دانشجو به استاد در گروه‌های علوم پزشکی و علوم پایه و بدترین وضعیت مربوط به گروه‌های علوم انسانی و هنر است. براساس یافته‌های این پژوهش، بالاترین میزان رشد دانشجو در مقطع کارشناسی ارشد 230درصد و دکتری 673درصد در دانشگاه آزاد بوده است که پس از آن بالاترین رشد مربوط به دکترای تخصصی متعلق به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با 170درصد و کارشناسی ارشد مربوط به دانشگاه‌های وابسته به وزارت بهداشت با 155درصد بوده است. همچنین بیشترین تعداد دانشجویان کارشناسی ارشد در همه سال‌های مورد نظر متعلق به گروه علوم انسانی و پس از آن گروه تحصیلی فنی و مهندسی بوده است.