شعار سال: شرایط نامناسب جسمی دارد، باعث مسائلی میشود که علم پزشکی و قانون،نیامدنش را مجاز شمرده است. سقط جنین یکی از مسائل مطرح و مورد بحث نه تنها در جامعه ما بلکه جهان است.
الهه پیشم آمده. ظاهر رنگ پریده دارد و حال و روزش رو به راه نیست. میپرسم که آب قندی چیزی میخواهد حالش را بهتر کند؟ پاسخ منفی میدهد: باردارم خانوم وکیل. 10 هفته است که میهمان کوچکی دارم. حالت تهوع ام شدید است و چیزی توی معدهام نمیماند. علت مراجعهاش به خودم را میپرسم .برایم ماجرای عجیبی را تعریف میکند، قصهای که با شنیدنش حیران میمانم.
فرزند هرگز
«قبل از اینکه با حبیب ازدواج کنم، در همان حرفهای ابتدایی رازی را برایم گفت، اینکه در خانوادهشان بیماری هست که امکان بروزش در جنین پسر بسیار بالاست و چون برادرش به این بیماری دچار بوده و در کودکی جان سپرده و به خاطر این اتفاق مادرش عمری در غصه و درد افسردگی به سر برده است از همان کودکی با خود عهد کرده که هرگز ازدواج نکند و حالا که با اصرار مادرش و البته علاقهای که به من دارد قدم در راه ازدواج گذاشته برای ازدواجش یک شرط دارد، هرگز باردار نشوم...»
حالا بعد ازگذشت چهارسال از ازدواج، الهه ناخواسته باردار شده است. وجودی در درونش رشد و نمو میکند، وجودی که از دید همسرش به هیولایی میماند «حال روانش کاملاً به هم ریخته است. از این بچه وحشت دارد. مرتب میگوید سقطش کنیم. اما من دلم به صدور حکم قتل بدون علت راضی نیست از طرفی میدانم سقط جنین قانونی نیست. نمیدانم چه کنم خانوم وکیل، شوهرم دارد از دست میرود.»
سقط جنین
از الهه میپرسم که اصلاً میداند سقط جنین چیست؟ چه انواعی دارد؟ از من میخواهد که بهطور کامل برایش توضیح دهم: «سقط جنین به سه شکل «جنایی»، «درمانی» و «خود به خودی» شناخته میشود. سقط جنایی، همان نوع از سقط جنین است که بهعنوان سقط غیرقانونی شناخته شده و معمولاً در مراکز غیرمجاز و بهصورت زیرزمینی انجام میشود. سقط درمانی، نوعی از سقط جنین است که به موجب قانون و با رعایت شرایط و ضوابط مقرر از سوی قانونگذار، مجاز شناخته میشود و سقط خودبه خودی نیز، معمولاً ناشی از نوعی اختلال جسمی و نهایتاً ناتوانی مادر برای نگهداری جنین در رحم خود است که در واقع بدون دخالت پزشک یا خود مادر یا به عبارت سادهتر، بدون هیچ اراده و اختیاری رخ میدهد.» الهه میخواهد جنینش را سقط کند. اما دوست ندارد کار غیرقانونی انجام دهد. از طرفی دلش هم نمیخواهد بدون دلیل بچه را بیندازد. از من میپرسد که چه زمانی سقط جنین غیرقانونی است؟ برایش توضیح میدهم که: «ماده 718 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 به مسئولیت کیفری مادر در زمینه سقط جنین پرداخته است و مقرر میکند: «هرگاه زنی جنین خود را، درهرمرحلهای که باشد، به عمد، شبهعمد یا خطا از بین ببرد، دیه جنین، حسب مورد توسط مرتکب یا عاقله او پرداخت میشود»که مقدار این دیه نیز در قانون مشخص شده است: «ماده 716 این قانون، دیه سقط جنین را به این ترتیب پیشبینی کرده است. نطفهای که در رحم مستقر شده است، دوصدم دیه کامل؛ علقه که در آن جنین بهصورت خون بسته درمیآید چهارصدم دیه کامل؛ مضغه که در آن جنین بهصورت توده گوشتی درمیآید ششصدم دیه کامل؛ عظام که در آن جنین بهصورت استخوان درآمده اما هنوز گوشت روییده نشده است هشتصدم دیه کامل؛ جنینی که گوشت و استخوانبندی آن تمام شده ولی روح در آن دمیده نشده است یکدهم دیه کامل و دیه جنینی که روح در آن دمیده شده است اگر پسر باشد، دیه کامل و اگر دختر باشد نصف آن و اگر مشتبه باشد سه چهارم دیه کامل در نظر گرفته است «نکته جالب اینکه برخلاف تصورعموم، قانونگذار در ماده 306 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392، برای سقط جنین حتی پس از دمیده شدن روح در آن، قصاص در نظر نگرفته اما دیه و مجازات تعزیری پیشبینی و مقرر کرده است: «جنایت عمدی برجنین، هرچند پس از حلول روح باشد، موجب قصاص نیست. در این صورت مرتکب علاوه بر پرداخت دیه به مجازات تعزیری محکوم میشود» همچنین اگر جنین در ماه های حرام سقط گردد: «سقط جنین پس از پیدایش روح، مشمول حکم تغلیظ است.»یعنی دیه آن دو برابر میگردد.
مجرمین سقط جنین
اما از دید قانون در جرم سقط جنین چه کسانی باید مجازات گردند؛ ماده 622 قانون مجازات اسلامی میگوید: «هر کس عالماً و عامداً بواسطه ضرب یا اذیت و آزار زن حامله، موجب سقط جنین وی شود، علاوه بر پرداخت دیه یا قصاص، حسب مورد به حبس از یک تا سه سال محکوم خواهد شد.» البته ناگفته نماند که واژه «قصاص» در این ماده، مربوط به جنایتی است که علیه «مادر» رخ میدهد، نه جنین.همچنین ماده 623 میگوید: «هر کس بواسطه دادن ادویه یا وسایل دیگری موجب سِقط جَنین زن شود، به شش ماه تا یک سال حبس محکوم میشود و اگر عالماً و عامداً زن حاملهای را دلالت به استعمال ادویه یا وسایل دیگری کند که جَنین وی سِقط شود، به حبس از سه تا شش ماه محکوم خواهد شد؛ مگر اینکه ثابت شود این اقدام برای حفظ حیات مادر است و در هر مورد حکم به پرداخت دیه مطابق مقررات مربوط داده خواهد شد .«قانونگذار در ماده 624 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1375 همچنین مجازات حبس برای پزشکان یا سایر افرادی که بهصورت غیرمجاز اقدام به سقط جنین میکنند، تعیین کرده که در آن آمده است :«اگر طبیب یا ماما یا داروفروش و اشخاصی که بهعنوان طبابت یا مامایی یا جراحی یا داروفروشی اقدام میکنند، وسایل سقط جنین را فراهم سازند یا مباشرت به اسقاط جنین کنند، به حبس از دو تا پنج سال محکوم خواهند شد و حکم به پرداخت دیه مطابق مقررات مربوط صورت خواهد پذیرفت.»
وضعیت الهه
وضعیت الهه خاص و متفاوت است. جنین الهه ممکن است مشکل داشته باشد. قانون برای شرایط الهه مواد خاصی دارد. موادی که میتواند مشکلات الهه را از این حالت بغرنج دربیاورد. ماده 718 یک تبصره دارد و در جایی که جنین برای سلامت مادر خطرآفرین باشد، حکم دیه را برداشته است: «هرگاه جنینی که بقای آن برای مادر خطر جانی دارد، به منظور حفظ نفس مادر سقط شود، دیه ثابت نمیشود.» بله سقط جنین با وجود آنکه فی نفسه برخلاف شرع و قانون تلقی میشود اما در برخی موارد ممکن است مصلحت بالاتری آن را مجاز شمرده باشد. چنین سقطی، درمانی یا همان قانونی است. نخستین مستند قانونی در این زمینه، بخشنامه شماره 4176/1 مورخ 11 آذر سال 1382 سازمان پزشکی قانونی کشور است که در ماده یک مقرر میدارد: «در صورتی که ادامه بارداری مادر به مرگ جنین یا مادر منجر شود، درخواست صدور مجوز سقط درمانی (تنها در ادارات کل پزشکی قانونی استانها) مورد پذیرش قرار میگیرد البته در صورت دستور مقام قضایی یا درخواست زوجین یا معرفینامه پزشک معالج قبل از ولوج روح (چهارماهگی)» این بخشنامه در ادامه، به تفصیل موارد علمی و شرایطی که پزشکان قانونی میتوانند مجوز سقط بدهند، برشمرده است. اما این تنها مستند قانونی در این زمینه نیست بلکه مجلس شورای اسلامی نیز در تاریخ 10 خرداد سال 1384، مادهواحده سقط درمانی را تصویب کرد. در این ماده واحده آمده است: «سقط درمانی با تشخیص قطعی سه پزشک متخصص و تأیید پزشکی قانونی مبنی بر بیماری جنین که به علت عقبافتادگی یا ناقصالخلقه بودن موجب حرج مادر است یا بیماری مادر که با تهدید جانی مادر توأم باشد قبل از ولوج روح با رضایت زن مجاز است و مجازات و مسئولیتی متوجه پزشک مباشر نخواهد بود. متخلفین از اجرای مفاد این قانون به مجازاتهای مقرر در قانون مجازات اسلامی محکوم خواهند شد.» از نکات مهم این ماده واحده آن است که تنها رضایت مادر را لازم دانسته و به رضایت پدر در این باره اعتنایی نکرده است. ضمن اینکه مسئولیت را از عهده پزشک برداشته و تنها در صورت تخلف از مفاد این قانون، پزشک را مسئول دانسته است.
راهکار قانونی
الهه برای اینکه بتواند سقط جنین قانونی انجام دهد باید اول از بیمار بودن جنین خویش بهطور قطع و یقین باخبر شود. سپس باید گام به گام کارهای زیر را انجام بدهد:
- اخذ رضایت کتبی از مادر (امضا و اثرانگشت) و ضبط در پرونده
- ضبط تصویر اوراق هویتی معتبر در پرونده
- ضبط اصل یا تصویر برابر اصل مدارک پزشکی مورد استناد در پرونده.
- در گواهی پزشکی قانونی (مجوز سقط صادره) باید موارد زیر درج شده باشد:
اسکن تصویر چهره مادر، مشخصات هویتی مادر، تاریخ صدور گواهی، شماره نامه یا پرونده، اشاره به نوع ناهنجاری جنین یا بیماری مادر براساس موازین علمی، سن بارداری براساس سونوگرافی و در انتها گواهی امضای رئیس مرکز یا جانشین او.
- چنانچه مادر مبتلا به بیماری روانی باشد در صورتی که دارای اهلیت (بالغ، عاقل، رشید) باشد رضایت کتبی از خود مادر اخذ میشود درغیراینصورت نیاز به اخذ رضایت کتبی از ولی او یا قیم قانونی یا نامه مرجع قضایی است.
سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته روزنامه ایران تاریخ انتشار 16 دی 97، کدخبر: 496285، www.iran-newspaper.com