شعار سال: آمار آژانس بین‌المللی انرژی از میزان یارانه انرژی در سال  ۰۱۷نشان می‌دهد که ایران رکورددار پرداخت یارانه انرژی بین کشورهای جهان بوده است. چین تا سال ۲۰۱۶در این رتبه‌بندی در جایگاه اول قرار داشت؛ اما در سال۲۰۱۷میزان یارانه انرژی ایران به ۴۵ میلیارد دلار رسیده که از میزان یارانه انرژی در چین حدود۷میلیارد دلار بیشتر است. این در حالی است که جمعیت چین۱۷برابر ایران است. سرانه یارانه انرژی در ایران۵۵۶دلار و حدود۲۰برابر چین است.
آژانس بین‌المللی انرژی هر‌سال گزارشی درباره میزان یارانه‌ای که کشورها به مصرف انرژی اختصاص می‌دهند، تهیه می‌کند. آخرین گزارش این سازمان در این خصوص که به پرداخت یارانه انرژی در سال ۲۰۱۷ اختصاص دارد، نشان می‌دهد ایران با پرداخت۴۵میلیارد دلار یارانه به مصرف انرژی در ۲۰۱۷ در جهان رکورددار بوده است. این سازمان میزان یارانه انرژی پرداختی در ایران در سال ۲۰۱۶ را حدود ۳۴ میلیارد دلار برآورد کرده بود و ایران بعد از چین در رتبه دوم پرداخت یارانه انرژی بین کشورهای جهان قرار داشت. بنابراین بر اساس برآوردهای اخیر آژانس بین‌المللی انرژی، در سال ۲۰۱۷ ایران حدود۱۱میلیارد دلار نسبت به سال پیش از آن یارانه بیشتری به مصرف انرژی اختصاص داده است. همچنین آمارها نشان می‌دهد که یارانه پرداختی به انرژی در ایران حدود ۱۵درصد از مجموع یارانه‌ای است که در جهان به مصرف انرژی پرداخت شده است.
ایران بالاتر از چین
میزان یارانه انرژی در چین در سال ۲۰۱۷ حدود ۳۸ میلیارد دلار بوده که این رقم هفت میلیارد دلار از یارانه انرژی در ایران کمتر است. اما این ارقام به تنهایی فاصله یارانه پرداخت شده در ایران و چین به انرژی را نشان نمی‌دهد، سرانه یارانه انرژی در دو کشور فاصله بسیار بیشتری با هم دارند. در واقع اگر مجموع یارانه انرژی در هر دو کشور را به تعداد جمعیت آن ها تقسیم کنیم، به نتایج جالبی می‌رسیم. محاسبات نشان می‌دهد که به هر ایرانی در سال۲۰۱۷حدود ۵۵۶ دلار یارانه انرژی اختصاص یافته، در حالی که این رقم در چین۲۸‌دلار بوده است. یعنی هر فرد در ایران حدود ۲۰ برابر هر شهروند چینی از یارانه انرژی استفاده کرده است.
در این میان ممکن است برخی اعلام کنند که مقایسه یارانه انرژی در دو کشور چین و ایران چندان موضوعیت ندارد، چراکه ایران خود تولیدکننده انرژی محسوب می‌شود و دولت ایران بر‌خلاف دولت چین برای تامین انرژی مورد‌نیاز کشور مجبور به واردات نیست و هزینه‌ای نیز از این محل متحمل نمی‌شود. اما آن‌طور که آژانس بین‌المللی انرژی نیز در گزارش خود تاکید می‌کند، یارانه انرژی در کشورهای صادرکننده انرژی به شکل هزینه فرصت خود را نشان می‌دهد. میزان یارانه انرژی در ایران حدود۱۰درصد از کل تولید ناخالص ملی است، در حالی که این نسبت در چین نزدیک به صفر است. در واقع با واقعی و آزادسازی قیمت‌ها، پرداخت یارانه انرژی به صفر می‌رسید و این رقم در تولید داخلی و بهبود زیرساخت‌های اجتماعی به کار گرفته می‎شد.
 بزرگ‌ترین مشکل این شکل از پرداخت یارانه این است که همه اقشار جامعه از آن به‌طور مساوی برخوردار نمی‌شوند. به‌طور مثال، بررسی‌ها نشان می‌دهد دهک دهم جامعه ۱۲برابر دهک اول جامعه از یارانه بنزین بهره‌مند می‎شود، این در حالی است که دهک دهم۱۸برابر دهک اول درآمد کسب می‎کند. علاوه بر توزیع ناعادلانه یارانه انرژی، کاهش توان دولت برای بهبود زیرساخت‌ها و حمایت از اقشار کم‌توان جامعه، آسیب دیگری است که پرداخت یارانه انرژی به دنبال دارد. به‌طور مثال، در حالی یارانه پرداختی به انرژی در ایران به ۴۵میلیارد دلار در سال ۲۰۱۷رسیده که مجموع یارانه نقدی پرداخت شده در کشور سال گذشته۵/ ۷ میلیارد دلار (۳۰هزار میلیارد تومان) برآورد می‌شود. بنابراین حدود شش برابر یارانه نقدی به مصرف انرژی یارانه پرداخت شده است.
افزایش جهانی یارانه انرژی
محاسبات آژانس بین‎المللی انرژی نشان می‌دهد که در مجموع در سال ۲۰۱۷ یارانه انرژی نسبت به سال پیش از آن افزایش یافته است، اما بخش اعظمی از این رشد در ایران اتفاق افتاده است.بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، یارانه پرداختی به انرژی در غالب کشورهای جهان به سه گروه نفت و فرآورده‌های نفتی، گاز و برق بوده و قزاقستان تنها کشوری است که علاوه بر سه گروه بالا به مصرف زغال‌سنگ نیز یارانه اختصاص داده است. آژانس برای محاسبه میزان یارانه انرژی، اختلاف قیمت‌های داخلی برای هر گروه را با متوسط قیمت‌های بین‌المللی محاسبه کرده است. آن‌طور که آژانس بین‌المللی انرژی اعلام می‌کند، میزان یارانه‌ای که در کل جهان در سال۲۰۱۷برای مصرف انرژی پرداخت شده حدود۳۰۰ میلیارد دلار بوده، در حالی که این رقم در سال پیش از آن ۲۷۰ میلیارد دلار برآورد می‌شد. در واقع میزان یارانه انرژی در مجموع۳۰میلیارد دلار افزایش یافته اما از این رقم حدود۱۱میلیارد دلار (۳۷درصد) به ایران اختصاص داشته است.
این سازمان بین‌المللی افزایش یارانه انرژی را در سال۲۰۱۷به دنبال افزایش قیمت نفت در این سال می‌داند. قیمت نفت در سال ۲۰۱۷ حدود ۲۵درصد نسبت به سال۲۰۱۶رشد کرده، با این حال میزان یارانه انرژی تنها افزایش۱۲درصدی را به ثبت رسانده است. این موضوع نشان می‌دهد که بسیاری از کشورهای جهان همزمان با افزایش قیمت‌های جهانی، قیمت‌های داخلی خود را افزایش داده‌اند و تلاش کرده‌اند که مانع از افزایش یارانه پرداختی به انرژی شوند.
در سال۲۰۱۶یارانه پرداختی به برق در جهان رشد کرد، در حالی که به دلیل افت شدید قیمت نفت در سال۲۰۱۶یارانه اختصاص یافته به نفت و مشتقات نفتی کاهش یافت. بنابراین یارانه پرداختی برق از یارانه پرداختی به نفت و فرآورده‌های نفتی پیشی گرفته بود. اما در سال۲۰۱۷به دنبال افزایش قیمت طلای سیاه مجددا یارانه مشتقات نفتی به صدر جدول بازگشت. یارانه‌ای که به نفت تعلق می‌گیرد ۱۳۷میلیارد دلار در سال بوده که حدود ۴۵ درصد از کل یارانه‌ای است که در این سال در جهان به انرژی اختصاص یافته. آنطور که آژانس برآورد می‌کند حدود۱۱درصد از کل نفت مصرفی جهان شامل یارانه می‌شود. این در حالی است که یارانه اختصاص یافته به برق ۱۰۶میلیارد دلار برآورد می‌شود. یارانه‌ای که به گاز پرداخت شده نیز حدود۵۷میلیارد دلار بوده و۲۳درصد از کل گاز مصرفی جهان را پوشش می‌دهد.
یارانه نفت و فرآورده‌های نفتی
نفت و فرآورده‌های نفت جزو منابع انرژی هستند که در ایران همواره به آن ها یارانه اختصاص یافته است. در واقع دولت‌ها قیمت سوخت‌هایی چون بنزین، گازوئیل، نفت سفید و... را خود به شکل دستوری تعیین کرده و پایین‌تر از قیمت‌های جهانی قرار می‌دهند. مهم‌ترین‌ دلیلی که برای پرداخت یارانه انرژی اعلام می‌شود، کمک به اقشار کم‌توان جامعه است، این در حالی است که دهک‌های پایین جامعه به نسبت کمتر مالک خودروهای شخصی هستند، از این رو کمتر از دهک‌های بالایی نیز از یارانه بنزین بهره‌مند می‌شوند.آن‌طور که آمار آژانس بین‌المللی انرژی نشان می‌دهد در سال۲۰۱۷میزان یارانه پرداختی به نفت و مشتقات آن در ایران۵/ ۱۶میلیارد دلار بوده است. این رقم نشان می‌دهد از مجموع یارانه‌ای که به نفت و مشتقات آن در سال۲۰۱۷در جهان پرداخت شده بیش از۱۲درصد آن به ایران اختصاص دارد.
قیمت بنزین در ایران از سال۹۴روی رقم۱۰۰۰تومان برای هر لیتر ثابت باقی مانده است، این در حالی است که قیمت بنزین در غالب کشورهای جهان به‌طور روزانه و بر اساس قیمت‌های جهانی نرخ‌گذاری می‌شود. حتی در کشوری چون آمریکا قیمت بنزین در هر ایالت متفاوت و بر حسب عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. اما قیمت‌های جهانی تنها بخشی از قیمت بنزین و گازوئیل را در این کشورها تشکیل می‌دهد، بخش دیگری از قیمت خرده‌فروشی این سوخت‌ها شامل مالیات است. در واقع کسانی که از خودروهای شخصی استفاده می‌کنند موجب آلودگی هوا و آسیب رساندن به دیگر شهروندان و افزایش هزینه‌های بهداشت و درمان می‌شوند. بنابراین در بسیاری از کشورهای جهان بر مصرف بنزین و گازوئیل مالیات اعمال می‌شود. به‌طور مثال، بر اساس داده‌های منتشر شده در گلوبال پترولیوم پرایس، متوسط قیمت بنزین در روزهای اخیر در دنیا حدود۱/ ۱دلار در لیتر بوده، در حالی که این سوخت در فوب خلیج فارس بین۴۰تا۴۵سنت به فروش رسیده است. با این حال در ایران نه تنها از کسانی که با استفاده از خودروی شخصی موجب آلودگی هوا و آسیب به دیگر شهروندان می‌شوند، مالیات اخذ نمی‌شود، بلکه با پرداخت یارانه قیمت بنزین را پایین نگه داشته و افراد را به مصرف بیشتر تشویق می‌کنند.
ایران سردمدار یارانه گاز
ایران اما سردمدار پرداخت یارانه گاز در جهان محسوب می‌شود. بر اساس برآوردهای آژانس بین‌المللی انرژی در سال۲۰۱۷ایران به شهروندان خود حدود ۳/ ۱۶میلیارد دلار برای مصرف گاز یارانه پرداخت کرده است. بعد از ایران، روسیه با ۱۲ میلیارد دلار یارانه انرژی در رتبه دوم و امارات متحده عربی با۹/ ۵ میلیارد دلار در رتبه سوم قرار دارد. این ارقام در حالی مطرح است که در سال۲۰۱۷در کل جهان تنها ۵۷ میلیارد دلار به مصرف گاز یارانه اختصاص یافته یعنی حدود ۲۹درصد از یارانه پرداختی به گاز در ایران بوده است.این موضوع نه تنها به چرایی مصرف بالای گاز در داخل ایران پاسخ می‌دهد، دلیل عقب ماندن ایران از دیگر تولیدکنندگان این محصول در بازارهای صادراتی را نیز توضیح می‌دهد. در واقع پرداخت یارانه به گاز موجب شده که مصرف این سوخت در ایران بالاتر از استاندارد باشد و رشد مصرف نیز خود کاهش ظرفیت‌های صادراتی را به دنبال داشته است. ایران بعد از آمریکا و روسیه بزرگ‌ترین‌ تولیدکننده گاز در دنیا است، در حالی که تنها سهم کمتر از یک درصد از بازار این منبع انرژی را به خود اختصاص داده است. در گروه برق نیز ایران همچنین بعد از چین بیشترین یارانه را به مصرف برق اختصاص داده است. چین با اختصاص۱/ ۲۱میلیارد دلار یارانه به مصرف برق، در این زمینه رکورددار است. اما بعد از این کشور که حدود۲۰درصد از جمعیت جهان را به خود اختصاص داده، ایران با۳/ ۱۲میلیارد دلار در زمینه پرداخت یارانه به مصرف برق رکورددار است.
سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت روزنامه دنیای اقتصاد، تاریخ انتشار 16 دی 97، کد مطلب:3482813،www.donya-e-eqtesad.com