شعار سال: ارتباط عميق فرهنگي بين اين دو كشور همسايه، در كنار ناامني‎هاي مرزي كه در چند ماه اخير ايجاد شد، يادآور جنگ نيابتي بين هند و چين در مرزهاي اين دو كشور است؛ موضوعي كه اين كارشناس امور بين‎الملل تأكيد مي‎كند دو كشور بايد نسبت به آن هوشياري كافي داشته باشند تا خاك كشورشان، محل نزاع و جنگ نيابتي نشود. احمد در اين گفت‎وگو مي‎گويد: هرچند شرايط و شواهد نشان‎دهنده آن است كه چین و هند برای تبدیل‌شدن به تنها «هژمون» در آسیا، در تلاش‌اند بنادر گوادر و چابهار را به رقيب یکدیگر بدل کنند، ايران و پاكستان بايد تلاش كنند دو قدرت عمده در یک منطقه با تقسیم قدرت به دنبال به‌دست‌آوردن هژمونی در منطقه نباشند. با‌اين‌حال، او در كمال نااميدي مي‎گويد: «از آنجا که ایران و پاکستان به لحاظ مالی به هند و چین وابسته هستند، تهران و اسلام‎آباد گزینه «صبر و تماشا» را در نظر خواهند داشت». مبارزه با تروريسم، گسترش روابط اقتصادي و تجاري و فشارهاي عربستان بر پاكستان و مشاركت احتمالي ايران و آمريكا در مقابل چين از ديگر بخش‎هايي است كه از اين كارشناس بين‎المللي درباره آنها نظرخواهي شده است.

‌ زمینه‌های اصلی همکاری اقتصادی بین ایران و پاکستان، چه می‌تواند باشد؟

از آنجایی‎ که هر دو كشور همسايه پاکستان و ایران غنی از منابع هستند و مهم‎تر از همه، در یک منطقه مهم اقتصادی قرار دارند (اين منطقه كشورهاي آسیای مرکزی، آسیای غربی را به آسیای جنوب و غرب آسیا متصل می‌کند)، پتانسیل فوق‎العاده‎ای را برای پاکستان و ایران فراهم می‎کند تا همکاری‎های اقتصادی خود را به‎طور درخور توجهی در منطقه افزایش دهند. با توجه به تحریم‌های آمریکا علیه اقتصاد ایران، زمینه‌های همکاری اقتصادی دوجانبه شامل انرژی، حمل‌ونقل هوایی، دامداری و ارتباطات تجاری فراهم است. با توجه به احیای اخیر بخش حمل‌ونقل هوایی پاکستان تحت نیروی هوایی این کشور، اين بخش می‌تواند از ایران برای تقویت چهارمیلیارددلاري بازار تکنولوژی و 20میلیارددلاري بخش حمل‌ونقل حمایت کند. از آنجا ‌که ایران حدود هزار‌و 183 ميليارد فوت‌مکعب گاز و 157.6میلیارد بشکه نفت دارد، می‌تواند به کمبود انرژی پاکستان کمک کند تا نفت و گاز مورد نیاز خود را برای تأمین نیازهای روزافزون انرژی در آینده قابل پیش‌بینی فراهم کند. پاکستان همچنین می‌تواند از ایران سنگ‌آهن، قراضه‌آهن، خرما، مواد شوینده، ترانسفورماتور، مواد شیمیایی، قیر، پلی‌اتیلن، پروپیلن و... وارد کند؛ درحالی‌که ایران می‌تواند خرید خود را از برنج، میوه‌های تازه، پارچه، گوشت و ماشین‌آلات مکانیکی از پاکستان افزایش دهد. در این زمینه، دولت پاکستان به‌طور جدی نیاز به استفاده از دیپلماسی ماهر و باهوش دارد؛ زيرا دولت ترامپ به فلج‌كردن اقتصاد ايران از طريق تحريم‌هاي یک‌جانبه مالی در ماه مي 2018 متعهد است.

‌ همكاري مشترك اقتصادي ايران و پاكستان تا چشم‌انداز سال 2021 ميلادي، در سطح 5 ميليارد دلار ترسيم شده است اما تاكنون به اين رقم نرسيده است. با توجه به مشابهت‌هاي فرهنگي دو كشور، فكر مي‌كنيد علت اين عدم موفقيت چه مي‌تواند باشد؟

عوامل خاصی وجود دارد که عمدتا مسئول جلوگیری از افزایش میزان تجارت دوجانبه در پاکستان و ایران تا سال 2021 به 5 میلیارد دلار هستند. این عوامل عبارت‌اند از تحریم‎های آمریکا علیه ایران، افزایش مشارکت هند با ایران، مسئله طولانی‎مدت تجارت قرقیزستان و اسلام‎آباد متکی بر بسته‎های کمک مالی عربستان سعودی. جدا از این، موارد ديگري هم وجود دارد. تعرفه‎‎های بالا در ایران، عوارض گمرکی بالای اقلامی که در آن پاکستان دارای مزیت نسبی است (به‎عنوان مثال نساجی)، روند آهسته تأییدیه واردات در ایران، کمبود زیرساخت‎هايي که می‎تواند تجارت را در طرف پاکستان تسهیل کند، خطوط ريلي، جاده‎اي و هوايي فقير و تعداد كم بازارچه‎هاي مرزي.

‌ در اين مدت، همواره دو بندر چابهار و گوادر به‌عنوان رقيب هم مطرح شده‌‌اند. شما با اين ديدگاه موافق هستيد؟

بله، تا حد زيادي با این دیدگاه موافقم. گرچه در حقيقت، دو بندر چابهار و گوادر بیشتر از رقیب، مکمل در منطقه هستند، (به‌ويژه) زمانی ‌که در زمینه بزرگ‌تر رقابت بین هند و چين در منطقه اقیانوس هند در نظر گرفته شوند. آنچه باید مورد توجه قرار دهیم، سهم چین و هند در این دو بندر دریایی است. چین به‌شدت در بندر گوادر مشغول به کار است تا تجارت خود را با خاورمیانه، آفریقا و اروپا گسترش دهد تا از مسیر کوتاه‎تر، ارزان‎تر و کمتر مخاطره‎آمیز بهره‎مند شود؛ درحالی‎که هند به‎خاطر دسترسی به منطقه آسیای میانه و افغانستان مايل به حضور در بندر چابهار است. بنابراین، دهلی‌نو عمدتا تمایل دارد در بندر چابهار سرمایه‌گذاری کند تا به اين طريق، بندر گوادر را در آینده قابل‌پیش‌بینی کند. چرا؟ چون هندوستان نگران است که حضور چین در گوادر، اساسا بخشی از سیاست چینی «ريسمان مرواريد» در منطقه اقیانوس هند برای محاصره هند در جنوب آسیا باشد. به طرز چشمگیري، آمریکا همچنان در هند موضع خود را در منطقه برای کاهش سرعت رشد اقتصادی چین و ارتقای نظامی(در آینده) در منطقه بزرگ اقیانوس هند تقويت مي‎كند. ازاین‌رو، احتمال دارد تلاش‎های چین و هند برای تبدیل‌شدن به تنها «هژمون» در آسیا، بنادر گوادر و چابهار را به رقيب یکدیگر بدل کند.

آنچه ما باید در نظر داشته باشیم، این است که با يك دیدگاه واقع‎گرایانه و نگاهي به دوره جنگ سرد، می‎توان در نظر داشت كه دو قدرت عمده در یک منطقه با تقسیم قدرت به دنبال به‌دست‌آوردن هژمونی در منطقه نباشند. با‌این‌حال، ایران و پاکستان می‎خواهند دو بندر خود را بسازند و در نتیجه آنها را در آینده به یکدیگر متصل می‎کنند. به‌این‌ترتیب، ازآنجاکه ایران و پاکستان به لحاظ مالی به هند و چین وابسته هستند، تهران و اسلام‎آباد گزینه «صبر و تماشا» را در نظر خواهند داشت.

‌ آيا پاكستان از توسعه چابهار ناراضي است؟

خير، در عوض، براي پاکستان تبديل‌شدن آهسته اما در‌عین‌حال مداوم چابهار به یک شهر بزرگ در دریای عمان مهم است. با توجه به همکاری‎های اقتصادی، دیپلماتیک و امنیتی پاکستان در گذشته (به استثنای دهه 1990 با توجه به حضور طالبان)، اسلام‎آباد بسیار مايل است که ایران از آسیای مرکزی و افغانستان به‌سوی جهان بزرگ‌تر از طریق بندر چابهار متصل شود.

‌ تمايل پاكستان براي گسترش همكاري‌ها در چابهار چگونه است؟

پاکستان بارها تمايل خود را نسبت به ايجاد بندر در گوادر و چابهار ابراز كرده است. به‎طور دقیق‎تر، پاکستان می‎خواهد مسير ترانزيت خود را به ايران پیوند دهد و منطقه آسیای میانه را از طریق این دو بندر دریایی به جهان متصل کند. علاوه‌بر‌این، پاکستان همچنین خواستار هماهنگی کامل اطلاعات با ایران و انجام عملیات مشترک ضد ترور و ضدشورش در منطقه «پاکستان-ایران» برای امنیت آینده سیستان‌و‌بلوچستان ایران، بندر چابهار و استان بلوچستان پاکستان است. احتمالا تحت قدرت یک قدرت جهانی بزرگ و یک کشور منطقه‎ای، برخی از گروه‎های ستیزه‎جو بر روی مرز پاکستان و ایران عمل می‎کنند که حملات مرگبار را در هر دو طرف مرز انجام دهند.

‌ چرا پاكستان از رسيدن خط لوله صلح به كشورش استقبال نمي‌كند؟

من فکر می‎کنم پاکستان از خط لوله گاز ایران- پاکستان (IP) که خط لوله صلح نامیده می‎شود، از ماه مارس 2013، زمانی ‎که افتتاح شد، استقبال کرد. همان‌طورکه خط لوله دو هزار کیلومتر برای انتقال 22 میلیارد مترمکعب (780 میلیارد فوت مکعب) گاز طبیعی از میدان پارس جنوبی ایران به پاکستان به‎طور سالانه برقرار بود، اسلام‎آباد تصمیم گرفت بخشي از آن (به ارزش دو میلیارد دلار)را به‎منظور خلاص‌شدن از بحران انرژی بر عهده بگيرد. بااین‌حال پاکستان پول نقد مورد نیاز خود را نداشت و ظرفیت تکنولوژیکی برای ساخت بخشی از خط لوله هم در دست نداشت. مسلما نمی‎توان انعکاس فشار سعودی‎ها را براي به‌انجام‌نرسيدن خط لوله صلح ناديده گرفت. بدیهی است ترس از اعمال تحریم‎های اقتصادی علیه ایران یک ‌بار دیگر به‌دنبال عقب‌نشینی یک‌جانبه آمریکا از برنامه جامع اقدام مشترك (JCPOA) در ماه می 2018، سبب شد پاکستان از خط لوله جلوگیری کند.

‌خوشبختانه هرگونه تغییر ناگهانی در رفتار توهین‎آمیز رئیس‎جمهور دونالد ترامپ یا هر دولت آینده آمریكا به نفع ایران (آمریکا می‌تواند با ایران تا حدودی مشارکت کند. حدود این مشارکت معطوف است به محدودکردن چین که به‌لحاظ اقتصادی و نظامی در حال ظهور و رشد در منطقه است)، می‎تواند به‌شدت به پاکستان و ایران برای تکمیل خط لوله كمك كند. بااین‌حال به نظر می‎رسد امکان دسترسی به این هدف، با توجه به ماهیت روابط خصمانه بین ایران و آمریکا در منطقه منا (خاورميانه و شمال آفريقا) دور از ذهن است.

يكي از مهم‌ترين همكاري‌هاي ايران و پاكستان در كنار گاز، مي‌تواند تأمين برق پاكستان از سوي ايران باشد. ديدگاه پاكستان نسبت به اين موضوع چيست؟
پاكستان با کمبود انرژی روبه‌روست. پاکستان به تأمین انرژی از ایران نيازمند است تا برق را برای برخی مناطق بلوچستان تأمین کند. شهر گوادر 14 مگاوات از 70 مگاوات را از طریق یک خط انتقال 400 کیلومتری از شهر «پيشين»در استان سیستان‌و‌بلوچستان ایران واقع در مجاورت شهر «ماند» بلوچستان دریافت می‎کند. پاکستان از پیشنهاد ایران برای تأمین سه‌ هزار مگاوات برق استقبال مي‌كند. اسلام‌آباد از پیشنهاد سفیر ایران و حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران، قدردانی کرده است که واردات برق ایران به پاکستان می‌تواند از صد مگاوات به سه ‌هزار مگاوات افزایش یابد. همان‌طورکه تابستان در حال نزدیک‌شدن است، دولت عمران‌خان باید برنامه‌ای برای واردات برق مورد نیاز پاكستان از ایران ارائه دهد تا کاربران داخلی و تجاری پاکستان در ماه‌های آینده رنج نبرند.
‌ پاكستان در حال دريافت كمك مالي حياتي از عربستان است. در اين بين رابطه پاكستان با ايران چه اهميتي براي اين كشور دارد؟
بله، با توجه به مسائل پشت سر هم تعادل پرداخت و کاهش شدید ذخایر ارزی پاکستان، اسلام‎آباد به‌تازگی بسته عربستان سعودی را به مبلغ شش میلیارد دلار به‌عنوان کمک مالی دريافت کرده است تا مشكل اقتصادي خود را کاهش دهد. با وجود این، پاکستان به نظر می‌رسد (تحت دولت فعلی) سیاست خارجی خود را متنوع کرده و تمايل دارد روابط اقتصادی، دیپلماتیک و نظامی را با روسیه، چین، ترکیه، اندونزی، ایران و برخی کشورهای خاورمیانه و اروپایی گسترش دهد. همان‌طورکه از دیدار عمران‌خان با ایران به‌منظور تقویت همکاری‌های اقتصادی و امنیتی دوجانبه به نظر می‌رسد، پاکستان اولویت‌بندی روابط خود با ایران را آغاز كرده است.
‌ سؤال افكار عمومي آن است كه چرا پاكستان با وجود اينكه ارتش قدرتمندي دارد، مرزهاي مشترك خود با ايران را امن نمي‌كند و ما شاهد حوادث متعدد تروريستي در اين مرزها هستيم؟
همان‌طورکه اشاره كردم، برخی از قدرت‌های خارجی به‌شدت از برخی گروه‌های ستیزه‌جو و تروریستی در منطقه پاکستان حمايت مي‎كنند كه هدف آنها ستیزه‌جویی و شورش در منطقه است. نیروهای نظامی ارتش پاکستان به‌دلیل تنش به خطوط دروند اعزام شده‌‌اند و ارتش پاکستان به‌تازگی عملیات ضد جنگ و گسترش نیروهای نظامی را در مرز پاکستان و ایران گسترش داده است. پاکستان و ایران باید هماهنگی‌های اطلاعاتی خود را به‌موقع گسترش دهند و همکاری‌های مشترک ضد شورش را در سرتاسر مرز انجام دهند تا یک بار برای هميشه، شورشیان ریشه‌کن شوند. نیازی به گفتن نیست که برخی از قدرت‎های منطقه‎ای و جهانی اختلاف‎نظر را در اختیار ستیزه‎جویان و شورشیان قرار می‎دهند تا حملات مرگ‌بار را در استان سیستان‌و‌بلوچستان و بلوچستان پاکستان انجام دهند. هدف اصلی و طراحی نامناسب در پشت این جنگ‎هاي نيابتي این است که پاکستان و ایران يكديگر را متهم کنند؛ بنابراین مانع از همکاری پاکستان و ایران در زمینه همکاری دوجانبه امنیتی، روابط دیپلماتیک، سیاسی و اقتصادی مي‎شوند. پاکستان و ایران باید از آن (برنامه‌ريزي) آگاه باشند. ما نباید فراموش کنیم که همه‌چیز عادلانه است نه‌تنها در عشق، بلکه در سیاست‌های منطقه‌ای و جهانی در روابط بین‌المللی معاصر.
‌ ايران و پاكستان چگونه مي‌توانند در زمينه مبارزه با تروريسم با يكديگر همكاري داشته باشند؟
خب، این به نظر می‎رسد مهم‎ترین سؤال و مهم‎ترین موضوع است که در زمینه‎های جنگ چگونه مي‌توان همكاري دوجانبه مؤثر داشت. پاکستان و ایران نباید اجازه دهند قدرت‎های دیگر از خاک اين دو كشور برای جنگ‎های نيابتي استفاده کنند. هماهنگی هوشمندانه و هماهنگ به‌همراه عملیات شدید ضد جنگ در سرتاسر مرز پاکستان و ایران نیز به‌شدت نیاز است. به همان اندازه مهم است که دو کشور باید در طول کل مرز پاکستان و ایران امنیت ایجاد کنند تا ستیزه‎جویان و شورشیان نتوانند در ایران نفوذ کنند، درحالی‎که عملیات علیه پاکستان علیه عناصر سرکش خاص انجام می‌شود و برعکس.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه شرق، تاریخ انتشار 4 اردیبهشت 98، شماره: 3410