شعار سال: در اين ميان، اين پرسش مطرح است که چرا آمريكا معافيت‎ چابهار را مي‎پذيرد، اما حاضر به پذيرش معافيت‎هاي نفتي براي مشتريان ايران نيست؟ پاسخ به اين پرسش به منافع آمريكا در منطقه برمي‎گردد؛ هرچند در اين ميان کماکان برخي از کشورها مانند ترکيه اميد دارند بتوانند از آمريكا براي کسب معافيت‎هاي نفتي باز هم تلاش کنند. حالا در اين ميان خبر مي‎رسد محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه ايران، پس از آنکه از هند به ايران بازگشت، بنا دارد رهسپار چابهار شود، اما هنوز هم مشخص نيست در چابهار آيا با مقامي ديدار خواهد کرد؟ يک روز پس از اعطاي اين معافيت، اين گمانه را تقويت مي‎کند که هر نوع ديدار شکل‎گرفته در چابهار، حول همين محور باشد.

معافيت دوباره چابهار از تحريم‎هاي آمريكايي
ماجرا از اين قرار است که اليس ولز، معاون وزير خارجه‌ آمريكا، در ديدار با صلاح‌الدين رباني، سرپرست وزارت خارجه‌ افغانستان، از موافقت واشنگتن با درخواست کابل مبني بر معافيت بندر چابهار از تحريم‌هاي آمريكا خبر داد و اعلام کرد اين بندر براي افغانستان «اهميت» دارد. صلاح‌الدين رباني نيز در اين ديدار از ادامه کمک‎هاي ايالات متحده به کابل قدرداني کرد. سرپرست وزارت خارجه افغانستان در ادامه با اشاره به روند مذاکرات صلح افغانستان، اجماع داخلي و منطقه‌اي را براي دست‌‌يافتن به صلح پايدار در اين کشور با اهميت خواند. از نظر دولت افغانستان اين بندر مي‌تواند راه را براي ميليون‌ها دلار تجارت افغانستان و پايان وابستگي آن به بندر کراچي پاکستان باز کند

صبغت‌الله احمدي، سخنگوي وزارت خارجه افغانستان، به رسانه‌ها گفت: اينکه تحريم‌ها شامل بندر چابهار ايران نشود، براي افغانستان مسئله‌ای مهم است. بندر چابهار مسير بسيار خوبي براي واردات و صادرات کالا از افغانستان به هند و ساير کشورها محسوب مي‌شود. احمدي خاطرنشان کرد هند و افغانستان براي اينکه بندر چابهار از تحريم‌ها معاف شود پيش از اين تلاش‌هاي بسياري را انجام داده‌اند. پبش از اين دادوستد افغانستان و هند از طريق بندر «واگه» پاکستان صورت مي‌گرفت اما دولت پاکستان به‌دليل تنش‌هاي سياسي هر از گاهي اين بندر را به‌روي تجار افغان مسدود مي‌کرد.

در ميان اين اخبار، واضح است آمريكا براي تداوم امنيت کشوري که سال‎ها قبل، برج‎هاي دوقلويش را به آتش کشيده بود، براي اعطاي امتياز به افغانستان در رايزني‎ها کوتاه مي‎‎آيد. البته با کمي موشکافي، اهداف بلندمدت آمريكا نيز قابل شناسايي است. آمريكا از طريق افغانستان مي‎تواند به آسياي مرکزي و در نهايت چين، نزديک‎تر شده تا راحت‎تر بتواند اين کشور را تحت کنترل خود درآورد. در اين ميان، رقابت هند و چين در چابهار و گوادر نيز دور از نظر نيست. وقتي اين پازل بزرگ را در کنار يگديگر قرار دهيم، روشن است هند و افغانستان با پشتوانه آمريكا، سرمايه‎گذاري بزرگي در چابهار را در سر مي‎پرورانند و چين (با همراهي عربستان) نيز با حمايت پاکستان، در صدد تقويت گوادر برآمده است.رقابت در چند جبهه آمريكا و کشورهاي همراهش در منطقه، هرچه باشد، موقعيت مهم و استراتژيکي را براي ايران رقم مي‎زند. چابهار به‎ويژه از زاويه بندرگاهش، مي‎تواند پايگاهي براي اتصال کشورهاي همسايه به آب‎هاي آزاد و بهره‎گيري از مزيت‎هاي ترانزيتي باشد.

چابهار قطعه‎اي از موزاييک اقتصاد هند و افغانستان
مرتضي قورچي، استاديار جغرافياي سياسي و ژئوپلیتيک دانشگاه شهيد بهشتي، در تشريح موقعيت افغانستان در جغرافياي سياسي و چرايي اهميت بندر چابهار براي اين کشور، مي‎گويد: اگر در جغرافياي سياسي، کشورها را در قالب پازل يا موزاييک کنار هم ببينيد، دو کشور عراق و افغانستان، به شکل پايه‎اي متحد ايالات متحده آمريكا در منطقه محسوب مي‎شوند و آمريكا در آنها پايگاه دارد و آن کشورها را به نوعي زير چتر کنترل خود اداره مي‎کند. آن چيزي که مهم است، آن است که افغانستان بتواند به سيستم اقتصاد و تجارت آزاد دسترسي داشته باشد. قورچي در ادامه مي‎افزايد: افغانستان با رقابت‎هاي ژئوپلیتيکي‌ای که با پاکستان در برخي از قلمروهاي سرزميني اين کشور دارد، در نهايت از آن شبکه با بن‎بست مواجه شده است. بنابراين مسير ديگري که براي افغانستان قابل تصور است، آسياي مرکزي است که هزينه‎هاي ترانزيت و اقتصاد افغانستان را افزايش مي‎دهد. چين هم به‎عنوان مسير بعدي، جاده‎هاي کوهستاني به‎ صورت نوار باريک دارد که کار را براي ترانزيت سخت مي‎کند. بنابراين افغانستان به‎عنوان متحد ايالات متحده در اين موزاييک جغرافياي سياسي، تنها راه دسترسي به آب‎هاي آزاد را از طريق ايران و در بندر چابهار به دست خواهد آورد. به همين دليل هم کابل روي اين مسئله متمرکز شده است.
او ادامه مي‎دهد: در پازل اقتصاد هندوستان نيز، ايران راه دسترسي به آب‎هاي آزاد را براي ترانزيت کالا به افغانستان در اختيار هند قرار مي‎دهد. بنابراين براي هند هم بسيار مهم است که دسترسي به چابهار را براي خود محفوظ نگاه دارد.

کدهاي ژئوپلیتيکي ايران و آمريكا هم‌خواني ندارد
استاديار جغرافياي سياسي و ژئوپلیتيک دانشگاه شهيد بهشتي در پاسخ به اين پرسش که چرا آمريكا، معافيت‎هاي نفتي ايران را تمديد نمي‎کند، اما معافيت چابهار را کماکان ادامه مي‎دهد، مي‎گويد: ايران يک پازل جغرافياي سياسي است که کلا با کدهاي ژئوپلیتيکي ايالات متحده آمريكا و به‎طورکلي منطقه ژئواستراتژيک آتلانتيک، هم‌خواني ندارد. اين عدم هم‌خواني فشار مضاعفي را به ايران وارد مي‎کند که تغييراتي را (به‎زعم آنها تغيير رفتار) داشته باشد و طبيعتا ايران مقاومت مي‎کند. بر همين اساس نيز آمريكا تلاش دارد فشار مضاعفي به واسطه تحريم‎هاي نفتي بر ايران تحميل کند و به همين خاطر نيز با معافيت نفتي ايران مخالفت مي‎کند. او در رابطه با تفاوت ايران با افغانستان در نگاه آمريكا، مي‎افزايد: افغانستان اما چنين نيست. رژيم جديدي که ايالات متحده پس از حمله به طالبان در اين کشور ايجاد کرد، افغانستان را زير چتر حمايتي قانون اساسي ايالات متحده و در منطقه ژئواستراتژيک قرار داد. همين موضوع، خودبه‎خود افغانستان را به سمتي خواهد برد که متحد آمريكا در منطقه باشد. بنابراين آمريكا در مورد افغانستان هيچ‎گونه محدوديتي در نظر نمي‎گيرد و انواع معافيت‎ها را براي اين کشور در نظر مي‎گيرد.

سود چابهار براي آمريكا چيست؟
قورچي سود همراهي با خواسته‎هاي افغانستان در منطقه را بسيار بالا مي‎داند و مي‎گويد: آنچه در افغانستان براي ايالات متحده مهم است، اين است که اين کشور کمترتوسعه‎يافته است و به همين دليل هم، در اين کشور، افکار راديکالي و بنيادگرايانه به راحتي شکل مي‎گيرد. يادمان باشد که از همين کشور، برنامه‎ريزي براي حمله به ايالات متحده شکل گرفت. آمريكا با پازلي که افغانستان با اين کشور در حال مبارزه بود، مقابله کرد و آن سيستم را کنار زده و سيستم جديدي را حمايت کرده است که روي کار بيايد. اين سيستم جديد هم قانون پايه و اساسي‎اش متناسب با آزادي‎هاي غربي و ليبراليسم نوشته شده است. بنابراين براي ايالات متحده بسيار مهم است که اين کشور، ثبات پيدا کرده و بتواند در راه توسعه گام بردارد تا کمي افکار راديکالي به مرور زمان جاي خود را به افکار نوين جهاني بدهد. اين کارشناس در ادامه به سود بلندمدت افغانستان براي آمريكا نيز اشاره کرده و مي‎افزايد: از سويي اگر آمريكا بتواند موقعيت خود را در افغانستان ثبات بخشد، به‎واسطه حضور در اين کشور، کم‎کم مي‎تواند از طريق افغانستان، آسياي مرکزي و چين را متوقف کرده و فضا را تنظيم کند. بنابراين براي آمريكا مهم است که امتيازات ويژه‎اي براي افغانستان قائل شود تا بر اثر اين امتيازات ويژه، ثبات در اين کشور ايجاد شود؛ هرچند اين امتياز ويژه درون ايران باشد.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه شرق، تاریخ 25 اردیبهشت 98، شماره: 3428