شعارسال:در این نوشتار نقش دیپلماسی اقتصادی و صادرات کالاهای ایرانی به پاکستان را به عنوان ابزاری برای حمایت از کالای ایرانی بررسی میکنیم.
شعار سال 1397 حمایت از کالای ایرانی و تولید ملی است؛ خواستهای که بیش از یک دهه رهبر معظم انقلاب بر آن تاکید دارند و در شرایطی که کشور با افزایش تحریمهای بانکی و نفتی، رشد نرخ ارز و بیکاری مواجه است؛ ضرورت توجه به تولید ملی و حمایت از آن بیش از پیش نمایان میشود. در این نوشتار میخواهیم نقش دیپلماسی اقتصادی و صادرات کالاهای ایرانی به پاکستان را به عنوان ابزاری برای حمایت از کالای ایرانی بررسی کنیم.
مقدمه
با توجه به اینکه موقعیت جغرافیایی کشور ما یک موقعیت منحصر به فرد بوده و برای صادرات کالا و خدمات بسیار موثر است؛ از این روی، تسریع در ورود سرمایهگذاریهای خارجی و صادرات کالا، منافع متقابلی را برای ایران و فعالان اقتصادی بینالملل به دنبال خواهد داشت. در همین راستا، توجه به بازار مصرف کشورهای همسایه را نباید از نظر دور داشت، نزدیکیهای فرهنگی، اجتماعی و مذهبی که تا حد زیادی همسان سازی و شباهت در تقاضای کالا و خدمات را به دنبال داشته و از سوی دیگر مجاورت جغرافیایی که ضمن کاهش هزینههای حمل و نقل، رقابت پذیری کالاها را افزایش میدهد از جمله محاسن تجارت با کشورهای همسایه است. ایران و پاکستان به عنوان دو کشور همسایه و تاثیرگذار در منطقه غرب آسیا، دارای مرزهای مشترک، اشتراکات دینی و مذهبی، اشتراکات فرهنگی و آداب و رسوم میباشند و به دلیل مرزهای مشترک و نزدیکی دو کشور به هم، هزینههای تجارت ( صادرات و واردات) بین دو کشور نسبت به سایر کشورها بسیار پایین است و انتظار میرود که روابط تجاری دو کشور به ویژه با روی کار آمدن دولت جدید پاکستان گسترش یابد. در همین جهت، گسترش دیپلماسی اقتصادی با همسایگان به ویژه پاکستان، اقدامی موثر در راستای افزایش رشد صادرات و مقاوم کردن اقتصاد کشور با توجه به بازگشت دوباره تحریمها است. بر این اساس در این نوشتار پس از بیان مفهوم دیپلماسی اقتصادی و تحلیل سطح صادرات ایران به پاکستان، سعی بر آن شده تا با ارائه راهکارهایی موثر در جهت تقویت صادرات کالا و خدمات به پاکستان، بر حمایت از تولید ملی جمهوری اسلامی ایران تاکید شود.
مفهوم دیپلماسی اقتصادی
یکی از سیاستهای کارآمد و راهبردی برای پیشرفت اقتصادی و کسب امتیاز در صحنه رقابت اقتصاد جهانی، از تلاقی دو حوزه اقتصاد و سیاست خارجی با عنوان «دیپلماسی اقتصادی» حاصل میشود. برخی در تعریف دیپلماسی اقتصادی آوردهاند؛ دیپلماسی اقتصادی به مفهوم کارکردی کردن دیپلماسی در عرصه اقتصاد و به کارگیری تواناییهای بالقوه و بالفعل دیپلماسی برای تحقق اهداف اقتصادی کشورها است [1]. مهمترین الویتها و اهداف دیپلماسی اقتصادی به ویژه برای کشورهای در حال توسعه، تسهیل فضای کسب و کار تجاری، جذب سرمایهگذاری خارجی، توریسم، بهبود تصویر کشور، دستیابی به تکنولوژی و علم [2]، دسترسی به بازارهای جهانی و در نهایت حفظ اقتصاد ملی و اقتدار بینالمللی است. در حقیقت دیپلماسی اقتصادی، منافع اقتصادی دولتها را در خارج از کشور و در اقتصاد جهانی گسترش میدهد و ضمن استفاده از ابزارهای مختلف در جهت دستیابی به منافع اقتصادی، پیوندی بین قدرت و رفاه ایجاد میکند [3]. بنابراین صحنه روابط بینالملل نشان میدهد که در فرآیند جهانی شدن و منطقه گرایی، عنصر اقتصادی و تجاری به عاملی تعیین کننده در روابط بینالملل تبدیل گردیده و کشورها بیش از گذشته سیاست خارجی خود را اقتصادمحور کردهاند.
بررسی ظرفیتهای دیپلماسی اقتصادی جمهوری اسلامی ایران
ایران در نقطه اتصال دو قاره آسیا و اروپا و در نزدیکی قاره آفریقا قرار گرفته است و مناطق آسیای مرکزی، قفقاز و روسیه را به شبه قاره هند، جنوب آسیا، آسیای جنوب شرقی و کشورهای عربی جنوب خلیج فارس متصل میکند و با پانزده کشور همسایگی دارد [4]. بنابراین در صورت شناخت ظرفیتهای دیپلماسی اقتصادی کشور میتوان امید داشت که کمک زیادی در راستای صادرات کالای تولید داخل شود و توجه به صادرات غیر نفتی افزایش پیدا کند؛ در واقع، افزایش صادرات به تنهایی نمیتواند از آسیبپذیری کشور جلوگیری کند، بلکه در کنار افزایش صادرات، تنوع بخشی به صادرات و تنوع به مقاصد صادراتی نیز از اهمیت ویژهای برخوردار است. در واقع، این تنوع بخشی به محصولات صادراتی، مقاصد صادراتی و مشتریها برای کالاهای ایرانی به منظور کاهش آسیبپذیری در مقابل تحریمها امری لازم و ضروری است. بنابراین یکی از وظایف دیپلماسی اقتصادی، ظرفیت سازی برای تجارت است که شامل استفاده از نفوذ و روابط سیاسی برای تحت تاثیر قرار دادن جریان تجارت و سرمایهگذاری بینالمللی است. بر همین اساس توجه به بازاریابی بینالملل کالای ایرانی به یکی از اصلیترین موضوعات مورد بحث در دیپلماسی اقتصادی تبدیل شده است.
بازاریابی کالای ایرانی و توجه به بازار همسایگان
بازاریابی که به معنای تولید، ایجاد و مبادله محصولات و ارزشها با دیگران، در جهت ارضای نیازها و خواستههای مشتری است [5]، نقش بسیار تعیین کنندهای در تقویت تولید ملی و حمایت از کالای ایرانی دارد و اولین قدم در صادرات کالا به شمار میرود. شناخت بازارهای خارجی و راههای نفوذ به آن، شناخت فعالان اقتصادی و رقبا در کشور هدف از مهمترین قسمتهایی است که نیازمند اتخاذ استراتژیهای قدرتمند برای بازاریابی کالا و خدمات است[6]. آنچنان که تجربههای جهانی به دست آمده از پیشرفت اقتصادی نشان میدهد، بازاریابی از مولفههای بسیار مهم در توسعه اقتصادی به شمار میرود، توسعهای که پشتوانه و عقبه آن بر تولید ملی و بومی متکی است. به واقع در بازاریابی به عنوان یکی از ابزارهای دیپلماسی اقتصادی، پس از شناخت فراز و فرودهای داخلی (در عرصه تولیدی و اقتصادی) و به موازات آن نقاط قوت و ضعف بازار در بخش داخلی و خارجی، به بررسی نیاز جامعه هدف مبادرت ورزیده میشود و با انتقال صحیح و درست اطلاعات کالای داخلی به فعالان اقتصادی، به فروش و عرضه کالاها و محصولات، کمک شایانی میشود.
در همین راستا رهبر معظم انقلاب در بیانات نوروزی ابتدای سال ۱۳۹۷ خود به مسئله بازاریابی و توجه به بازارهای منطقهای پرداخته و فرمودند: «بازاریابی بیرون از کشور و صادرات هم یکی از انواع حمایت از کالای ایرانی است. بایستی ما که با پانزده کشور همسایهایم - غیر از کشورهای دیگرِ دوردست که میتوانند کالای ایرانی را مصرف بکنند، با پانزده کشور همسایه هستیم- از این همسایگی استفاده کنیم، کالای ایرانی را صادر کنیم» [7]. در حقیقت به دلایل ذیل، کشورهای همسایه در میان شرکای تجاری ایران دارای اهمیت راهبردی هستند و در هر برنامهای برای توسعه تجارت خارجی و صادرات کالاهای ایرانی، باید در اولویت قرار گیرند:
از همین روی، ضرورت جهتگیری دیپلماسی اقتصادی ایران به سوی بازار همسایگان، اهمیت ویژهای پیدا میکند و پاکستان به عنوان یکی از بازارهای بزرگ اسلامی در مجاورت ایران بهترین فرصت برای حضور فعالان اقتصادی، تجاری و در نتیجه کالاهای ایرانی است.
شرایط ویژه پاکستان برای پذیرش کالا و خدمات ایرانی
پاکستان یکی از کشورهای بزرگ همسایه است که از اهمیت ویژهای در مناسبات تجاری جمهوری اسلامی ایران برخوردار میباشد. تنوع کالاهای صادراتی به این کشور بسیار زیاد است؛ تا جایی که حجم مبادلات تجاری دو کشور در نه ماه گذشته سال 1397، 1889هزار تن، معادل 896 میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال 96، 45 درصد از نظر ارزشی و 26 درصد از نظر وزنی افزایش یافته است [8] و از این نظر پاکستان یکی از بهترین مقاصد صادراتی کالاهای ایرانی به شمار میرود. به ویژه آنکه بازار 200 میلیون نفری پاکستان به عنوان دومین کشور مسلمان بعد از اندونزی، یک بازار وارداتی است و نسبت تقریباً دو برابری واردات به صادرات در پاکستان زمینه حضور کالاها و خدمات ایرانی در بازار این کشور را به صورت بالقوه فراهم کرده است. این درحالی است که اقلام عمده صادراتی به اکثر شرکای تجاری ما مواد پتروشیمی است؛ اما حجم متنوعی از کالاها از قبیل انواع روغنهای صنعتی، فرش ماشینی و کفپوشها، مواد شوینده، کاشی و سرامیک، میوه و صیفیجات، حبوبات، پسته، خرما، مواد پلاستیکی، پوست خام و قیر به پاکستان صادر میشود [9] و باید با دیپلماسی اقتصادی و تجاری فعال، حجم ارزشی صادرات به این کشور تا سطح یک میلیارد دلار افزایش یابد. بازار پاکستان یکی از بازارهای مکمل ایران نیز به حساب میآید؛ یعنی علاوه بر اینکه کالاهای متعددی به این کشور صادر میشود، در مقابل برخی از کالاهای اساسی به ویژه در محصولات کشاورزی از پاکستان وارد میشود.
فرصت های گسترش صادرات به پاکستان
1. نیاز پاکستان به انرژی و خدمات فنی - مهندسی
بزرگترین مسالهای که این کشور در حال حاضر بعد از مسائل امنیتی با آن روبرو است، نیاز شدید به انرژی و برق و کمبود زیرساختهای لازم در این زمینه است. این در حالی است که ایران به عنوان یک کشور غنی از لحاظ انرژی و برق، میتواند با صدور خدمات فنی ـ مهندسی و تأمین برق و گاز این کشور و همچنین مشاورههای تخصصی به شرکتهای پاکستانی، جایگاه خود را در بازار این کشور تثبیت و اقتصاد پاکستان را به خود وابسته کند [10]. در همین جهت، اجرای خط لوله صلح یکی از طرحهای راهبردی ایران و پاکستان است که به رغم عمر طولانی خود هنوز به ثمر ننشسته و دو کشور باید گام های پایانی را در این زمینه سریعتر بردارند [11].
2. تنشهای هند و پاکستان
عادی شدن روابط هند و پاکستان با توجه به عمق اختلافات دو کشور بعید به نظر میرسد؛ اما این مسئله میتواند برای دیگر همسایگان پاکستان از جمله ایران حائز اهمیت باشد. به شرط آنکه با پیشنهادات جذاب تجاری و اقتصادی که منافع دوطرف را تامین کند، به استقبال نخست وزیر جدید پاکستان که نگاه مثبتی به تقویت روابط با ایران دارد، برود. [12]
موانع عمده صادرات به پاکستان
راهکارهای توسعه مبادلات تجاری و افزایش صادرات به پاکستان
نتیجه گیری
دیپلماسی اقتصادی، ایران را وارد یک فضای جدید میکند که باید از مرزهای جغرافیایی گذر کند و اقتصاد مستحکمتری را نسبت به گذشته پایهگذاری نماید. در واقع نبود دیپلماسی فعال اقتصادی و تراز منفی تجاری، در عمل به واردات و قاچاق کالاهای خارجی به داخل کشور ختم شده است. بنابراین، دیپلماسی اقتصادی باید بستر صادرات کالاهای مرغوب و با کیفیت داخلی در بازارهای مصرف کشورهای دیگر به ویژه همسایگان را فراهم کند. پاکستان به عنوان پرجمعیتترین همسایه ایران، فرصت مناسبی برای صادرات کالاهای تولید داخل است. چرا که قرابتهای فرهنگی، اجتماعی و مذهبی؛ شباهت در تقاضای کالا و خدمات و کاهش هزینههای حملونقل که سبب رقابت پذیری کالاهای ایرانی میشود، مزیت تجارت با کشور پاکستان است. تجار و بازرگانان ایرانی باید از این فرصت استفاده کنند و نفوذ کالاهای ایرانی در بازار پاکستان را افزایش دهند. برای تقویت این مناسبات، راهکارهایی همچون: تشکیل کنسرسیومهای صادراتی، اصلاح شیوههای تجارت و برگزاری نمایشگاههای تخصصی-کالاهای ایرانی در جهت افزایش میزان صادرات به پاکستان تا سقف حدود 1 میلیارد دلار ارائه شد که رسیدن به این مهم، همت مسئولان تجاری و دیپلماسی اقتصادی پویایی را میطلبد
شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت شبکه مطالعات سیاستگذاری عمومی،تاریخ انتشار 13 بهمن 97، کدخبر: 182382، www.npps.ir