شعار سال : فرزاد گفت: هدف از ساخت سد باید مشخص باشد، یعنی برای تامین آب شرب و صنعت است یا تأمین انرژی پاک، کدام باشد مهم است.

در اواسط قرن نوزدهم تب سدسازی در دنیا همه گیر شد به طوری که بسیاری از کشور‌های جهان با هدف ذخیره منابع آبی شروع به احداث سد کردند.

دیری نپاید، که با تغییر جهت روان آب‌ها و احداث سد‌ها اکوسیستم محیط زیست با مشکلات متعددی مواجه شد و افکار عمومی با معایب ساخت سد آشنا شدند به طوری که در آمریکا برخی از سد‌ها را برای احیای زیست بوم تخریب کردند.

تب سدسازی به ایران سرایت کرد به طوری که پیش از انقلاب ۱۹ سد ساخته شده بود که این رقم با پیروزی انقلاب اسلامی به ۱۷۲ سد رسید که حکایت از افزایش ۸ برابری ساخت سد در کشور دارد. البته روند سدسازی در اوایل انقلاب بسیار کُند بود، بنابر آمار‌های موجود تا پایان دولت پنجم تنها ۷ سد ساخته شد که تعداد قابل توجهی به حساب نمی‌آمد.

با شروع دولت ششم و هفتم روند سدسازی شتاب بیشتری گرفت و طی ۸ سال ۱۳ سد مورد بهره برداری قرار گرفت. در دولت هشتم با افزایش نرخ نفت  سرعت ساخت سد در کشور شدت گرفت،  طی دوره چهار ساله دولت هشتم ۳۵ سد مورد بهره برداری قرار گرفت.

در دولت نهم نیز سرعت سدسازی ادامه یافت و ۱۸ سد دیگر در کشور ساخته شد و در نهایت رکورد ساخت سد در کشور به دست دولت دهم شکسته شد، این دولت  با ساخت  ۳۹ سد انتقادهای بسیار زیادی را به دنبال خود داشت. افزایش انتقادات به سدسازی در پایان دولت دهم، دولت تدبیر و امید را مجاب کرد که سرعت ساخت سد را کاهش دهد. دولت یازدهم نیز  ۲۸ سد را ساخته و به ثبت رساند.

بدین منظور با مسعود فرزاد، کارشناس حوزه آب تماس گرفتیم که شرح مصاحبه آن را می‌خوانید.

 وضعیت سد‌های کشور چگونه است؟
کارشناس حوزه آب: در حال حاضر سد‌های بزرگ کشوربالای ۹۵ درصد از ظرفیت مخزن شان پر است، بطوریکه حجم تقریبی سد‌های کارون سه ۵/۲، کارون چهار ۱/۲، کرخه۰/۶، دز ۵/۲، گتوند ۱/۴، مسجدسلیمان ۲/۰، شهید عباسپور ۲/۲ میلیاردمترمکعب است وهمگی از لحاظ پایداری و ایستایی مشکلی ندارند، این درحالی است که مخازن تمام سد‌های کشور در حدود ۸۰درصد از ظرفیتشان پر است.

 چه تعداد سد در کشور داریم؟
کارشناس حوزه آب: طبق آخرین آمار‌های رسمی حدود ۱۳۰۰ سد بزرگ و کوچک با حجم مخزن‌هایی از یک میلیون مترمکعب تا ۷ میلیارد مترمکعب در کشور در حال مطالعه، احداث یا ساخته شده داریم که از این تعداد ۶۴۷ سد به بهره برداری رسیده است و ۱۷۲ سد از بین سد‌های کشور به عنوان سد‌های ملی نام برده می‌شود؛ که در چرخه آب رسانی و تولید برق آبی کشور نقش دارند.

 میزان سد‌ها باید افزایش یابد یا کاهش یابد؟ اصولا باید سد بسازیم یا خیر؟ کارکرد اصلی سد‌ها چیست؟
کارشناس حوزه آب: حتما باید سد بسازیم، اما موافق سدسازی در همه جا نیستم. در واقع هدف از ساخت سد باید مشخص باشد، یعنی برای تامین آب شرب و صنعت است، برای تامین آب کشاورزی یا تامین انرژی پاک برق آبی! کدام باشد مهم است.
در همین یکی دو ماه گذشته که با سیل مواجه شدیم اگر زنجیره سد‌هایی که باید بر روی رودخانه‌های کرخه و دز احداث می‌شد، تکمیل شده بود، این همه خسارت به بار نمی‌آمد. در چندین سال گذشته مخصوصا از زمان دولت یازدهم هجمه‌های گروه‌های محیط زیستی و همچنین تغییراتی که در مبنای محاسبات سدسازی در سطح عالی وزارت نیرو قرار گرفت که به جای استفاده از نتایج و تحلیل آورد‌های دوره‌های ۵۰ ساله رودخانه‌ها به نتایج آورد‌های ۱۵ یا ۱۰ ساله بسنده شد، یا اینکه از سوی بخشی از متولیان برق کشور نیاز به احداث نیروگاه برقآبی زیر سوال رفت و با این قبیل حربه‌ها بود که احداث بخشی از سد‌ها را از توجیح انداختند.

اما تجربه‌ای که امروز به قیمت از دست دادن جان ده‌ها نفر و از بین رفتن ۱۸۰ هزار خانه و کاشانه و آوارگی هموطنانمان در استان‌های لرستان، خوزستان، گلستان و مازندران، از بین رفتن هزاران هکتار باغ‌ها و مزارع و تلف شدن‌ چندین هزار دام به قیمت ۳۵۰۰۰ میلیارد تومان آموختیم، این بود که باید سد ساخت، باید این زنجیره سد‌ها را بر روی رودخانه‌هایی، چون کرخه و دز تکمیل کرد؛ اما افسوس که نه پولی در بساط است و نه پای سرمایه‌گذاری در میان، حتی بر فرض بودن این‌ها هم سدسازی که خمره رنگ رزی نیست، حداقل ۱۰ سال زمان می‌برد و سیل در این سال‌ها چه بلا‌ها که بر مردم مظلوم کشورمان خواهد آورد فقط خدا داند!

اما کجا‌ها نباید سد ساخت؛ در بعضی از حوضه‌های آبریز کشور که بر مبنای تامین آب کشاورزی سد‌های متعددی ساخته شده به نحوی که اکو سیستم و هژمونی حوضه آبریز را بهم ریخته و محیط زیست و منابع طبیعی را از بین برده است، باید نه تنها سد نساخت، بلکه بعضی از آنها را از حیث انتفاع خارج کرد.

شاهد این مدعا حوضه آبریز دریاچه ارومیه است که با اینکه ۲۱ رودخانه به این دریاچه می‌ریزد، اما با احداث ۳۰ سد و برداشت بی رویه آب و تغییر الگوی کشت دریاچه رو به خشکی رفت.

 جانمایی سد‌ها چگونه است؟
کارشناس حوزه آب: از اصول اولیه سدسازی جانمایی و پتانسیل یابی سد است که بسته به نوع کاربری سد، مکان و جانمایی سد متفاوت است. در مقوله جانمایی سد حرف اول را مقدار آورد آب سالیانه رودخانه، جنس زمین، خاک، تنگی و پهنی دره ساختگاه و همچنین مقدار ارتفاعی که سد می‌تواند داشته باشد و در پس سد فرار آب نداشته باشد، می‌زند. اگر سدی ارتفاعش را دویست متر در نظر گرفته باشند بدین معنی است که هر چقدر به عقب برویم تا این ارتفاع دویست متر هیچ دره‌ای کوتاه‌تر وجود ندارد و هیچ گونه فرار آبی نخواهیم داشت. این فاصله تا نقطه نهایی ارتفاعی را به اصطلاح طول دریاچه می‌نامند؛ که از طریق نقشه برداری این فاصله حجم دریاچه هم به‌دست می‌آید.

پس از مشخص شدن نوع کاربری سد و مکان یابی اولیه که به اصطلاح پتانسیل یابی می‌نامند شروع به بررسی‌های اولیه ایستایی، زیست محیطی، اجتماعی، زمین شناسی، هیدرولوژی، باستان شناسی و غیره می‌کنند در صورتیکه با معیار‌های فنی و تخصصی منطبق باشد ادامه فعالیت‌های مطالعاتی و اجرایی انجام می‌پذیرد.

شعار سال،با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری باشگاه خبرنگاران جوان،تاریخ انتشار:10اردیبهشت1398،کدخبر:6915407،www.yjc.ir