شعارسال:چای‌کاران در مسیر دشوار تولید چای، این محصول راهبردی از رمق افتاده و حتی برخی باغ‌های خود را رها کرده‌اند. در سال رونق تولید بازگرداندن صنعت چای گیلان به پیشینه درخشانش نیازمند عزم جدی دولت است. گیلان چشم‌انتظار رونق چای‌کاری است تا چای‌کاران چون اجدادشان به آبادانی باغ‌های خویش بپردازند و ویلاها بر پیکر اراضی ارزشمند این خطه سرسبز قد نکشد. چای محصولی راهبردی است و گیلان سهم عظیمی در تولید آن دارد.

وقتی عطر چای مشام آدمی را پس از یک روز کار و تلاش می‌نوازد، نقش بوته‌های سبز چای گیلان در اذهان جان می‌گیرد. لاهیجان نخستین شهر ایران است که کشت چای در آن آغاز شد. هم‌اکنون ۹۰ درصد چای کشور در گیلان و ۱۰ درصد دیگر آن در مازندران تولید می‌شود.

شرایط اقلیمی شمال ایران برای کشت این محصول محبوب مناسب است؛ اما متأسفانه به این ظرفیت که می‌تواند به تولید ثروت و افزایش فرصت‌های شغلی متعدد منجر شود، آن‌ چنان‌که باید تاکنون توجه نشده است. چای‌کاران به‌سختی روزگار می‌گذرانند و متأسفانه اتفاق مطلوبی در روند بهبود کیفیت چای گیلان و رونق این صنعت رخ نداده است.

پای صحبت چای‌کاران اگر بنشینیم، از بالا بودن هزینه‌های معیشت و مقرون‌ به‌صرفه نبودن حرفه‌شان سخن می‌گویند. فرسودگی کارخانه‌های چای و به‌روز نبودن دستگاه‌ها، پایین‌بودن قیمت خرید تضمینی برگ سبز چای و اهمیت نظارت بر روند واردات چای و نبود برنامه‌های مناسب به‌زراعی ازجمله موضوعاتی است که از سوی فعالان صنعت چای در این حوزه مطرح می‌شود.

مقرون به‌صرفه نبودن کشت چای

مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های چای‌کاران کشور درباره وضعیت چای گیلان می‌گوید: آنچه موجب کاهش رونق چای شده، نبود توجه لازم به این محصول است. در واقع نپرداختن قیمت اصلی برگ سبز چای به کشاورز موجب شده تا رغبتی برای تلاش بیش‌تر در این عرصه برای چای‌کاران باقی نماند.

هادی امیدی می‌افزاید: شورای اقتصاد همه‌ساله قیمت برگ سبز چای را بدون در نظر گرفتن هزینه‌های تولید و مخارج کاشت، داشت، برداشتِ چای و هزینه‌هایی که برای آباد نگه‌داشتن باغ از سوی چای‌کار هزینه می‌شود، تعیین می‌کند و نظر کشاورز و حتی سازمان چای کشور که متولی این امر است در قیمت‌گذاری برگ سبز منظور نمی‌شود.

وی با اشاره به این‌که به‌همین دلیل کشت چای برای کشاورزان مقرون ‌به‌صرفه نبوده و سبب شده تا گروهی از چای‌کاران باغ‌های خویش را رها کنند، ادامه می‌دهد: واقعیت این است که چای‌کاران ۱۸ تا ۲۰ میلیون تومان برای هر هکتار چای‌کاری هزینه می‌کردند؛ اما عوائد برداشت محصول حدود ۱۱ میلیون تومان بود. بنابراین انگیزه‌ای برای ادامه کار نماند و هم‌اکنون وسعت اراضی چای‌کاری از حدود ۳۳ هزار هکتار به زیر ۲۰ هزار هکتار کاهش پیدا کرده است.

امیدی با بیان این‌که البته در زمان شروع به کار دولت تدبیر و امید، افزایش خوبی در تعیین بهای برگ سبز چای داشتیم، اما این موضوع تنها در همان سال اول رخ داد و ادامه‌دار نبود، یادآور می‌شود: در سال ۹۷ افزایش بهای برگ سبز چهار درصد بوده که اصلاً قابل‌مقایسه با تورم موجود نبود. امسال قیمت خرید برای هر کیلو برگ درجه‌یک 32هزار و 750 ریال و برای هر کیلو برگ درجه‌دو 18هزار و 492 ریال تعیین‌شده و با وجود افزایش حدود ۲۰ درصدی، در مقایسه با بهای سایر اقلام و وضعیت اقتصادی موجود رضایت‌بخش نیست.

نقش صندوق حمایت از توسعه چای کشور

وی در ادامه با اشاره به عملکرد بسیار خوب سازمان چای کشور در چند سال گذشته بر نقش صندوق حمایت از توسعه چای کشور تأکید و اظهار می‌کند: خوشبختانه این صندوق تبدیل به یک بازوی حمایتی برای کشاورزان شده و با اندک منابع مالی خویش روزنه‌ای از امید برای کشاورزان به وجود آورده است. البته دولت هم باید اعتبارات این صندوق را به حدی برساند که صندوق قادر به ارائه خدمات کامل به چای‌کاران باشد.

این چای‌کار با اشاره به قیمت تعیین‌شده برای برگ سبز چای در سال ۹۸ می‌گوید: کارخانجات چای از بی‌رغبتی کشاورزان برای ادامه کار احساس خطر کرده‌اند و تعدادی از آن‌ها به کمک چای‌کاران آمده و در حد بضاعت خود مبلغی را به‌عنوان جایزه یا رقمی فراتر از بهای تعیین‌شده دولت به آن‌ها پرداخته‌اند. حدود ۳۰ تا ۴۰ کارخانه از ۱۵۸ کارخانه چای فعال این اقدام حمایتی از چای‌کاران را به انجام رساندند. اخیراً نیز از سوی استانداری گیلان، اتحادیه چای‌کاران کشور و سندیکای کارخانجات صورت‌جلسه‌ای تنظیم و به شورای عالی اقتصاد ارسال شده است، مبنی‌بر این‌که بهای برگ سبز چای برای هر کیلو برگ درجه‌یک و دو ۳۵۰ تومان بدون بار مالی برای دولت افزایش داده شود. در واقع کارخانجات پذیرفتند که این مبلغ را بپردازند، اما باید از سوی شورای اقتصاد هم این موضوع الزام شود.

وی ضمن تشکر از این تصمیم کارخانه‌های چای می‌افزاید: سندیکای کارخانجات چای نظرشان بر این است که بقای کارخانه‌ها در گرو بقای چای‌کاران است.

راهکارهای رونق صنعت چای

چای محصولی راهبردی است و رونق آن نیازمند توجه بیش‌تر دولت است. مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های چای‌کاران کشور دراین‌باره اظهار می‌کند: انتظار می‌رود دولت حذف ارز چهارهزار و 200 تومانی از واردات چای خارجی را تداوم ببخشد. همچنین از عرضه چای سنواتی به بازار ممانعت به‌عمل آید. اگر این موارد در کنار توجه به چای‌کاران مدنظر قرار گیرد، می‌توانیم حتی افزایش تولید محصول نیز داشته باشیم. در واقع اگر اندک امیدی در کشاورز ایجاد شود، کشاورزان از محصولی که نسل‌اندرنسل از گذشتگان به ما رسیده به‌خوبی حفاظت می‌کنند.

وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود بیان می‌کند: واردات چای اگر از مجاری قانونی و تحت نظارت مناسب انجام شود نه‌تنها ضرر رسان نیست؛ بلکه منفعت هم خواهد داشت؛ چراکه قسمتی از عایدات هزینه‌های پرداختی واردات می‌تواند در حمایت از صنعت چای به‌کار رود؛ درحالی‌که وقتی ارز چهار هزار و200 تومانی به واردات چای تعلق می‌گرفت، با قاچاق چای مواجه بودیم و تولیدکننده داخلی توان رقابت با این چای وارداتی را نداشت؛ اما حذف ارز چهارهزار و200 تومانی سبب شد، قاچاق چای مقرون‌به‌صرفه نباشد.

احیای باغ‌های رها شده چای در گرو پشتیبانی دولت

برخی چای‌کاران به‌دلیل مقرون‌به‌صرفه نبودن چای‌کاری دست از باغ‌های چای کشیده‌اند. امیدی درباره سرنوشت این اراضی نیزمی‌گوید: در بخشی از این اراضی ساخت‌وساز انجام‌شده و بخشی دیگر بدون استفاده مانده است، اگر در این کشاورزان ایجاد انگیزه شود به باغ‌های خویش برمی‌گردند و به احیای آن می‌پردازند. همان‌گونه که مشاهده کردیم، چای‌کاران در همان یک تا دو سال آغازین دولت تدبیر و امید که افزایش قیمت خوبی در بهای برگ چای داشتیم، حدود دو تا سه‌هزار هکتار از باغ‌های چای مخروبه را احیاء کردند. هم‌اکنون هم اگر دولت برای مدتی توجه ویژه نسبت به سازمان چای کشور و صندوق حمایت از توسعه چای داشته باشد، ظرف مدت ۱۰ سال می‌توانیم حداقل ۶۰ تا ۷۰ درصد از مصرف داخلی را تأمین کنیم.

وی تصریح می‌کند: صندوق حمایت از توسعه چای مورد اعتماد چای‌کاران است؛ چراکه این صندوق با اندک منابع مالی که در اختیار داشت خدمات چشمگیر و ارزشمندی به چای‌کاران ارائه داد و رضایتشان را به‌دست آورد؛ بنابراین اگر این صندوق از سوی دولت تقویت شود، قطعاً نتایج خوبی شاهد خواهیم بود.

این چای‌کار انحلال سازمان چای کشور به‌مدت حدود پنج سال و واگذاری مسئولیت امر به سازمان تعاون روستایی را علت اصلی رهاسازی باغ‌های چای در سنوات گذشته دانست و با اشاره به تأثیرات مثبتِ احیای مجدد سازمان چای تأکید می‌کند: ما تاکنون با تفکر اقتصادی به این حرفه نپرداخته‌ایم و اگر تا امروز در باغ‌های چای مانده‌ایم به‌سبب تعصبی است که نسبت به این میراث ارزشمند داشته‌ایم؛ بنابراین اگر توجه لازم از سوی دولت شود و صرفه اقتصادی وجود داشته باشد، نتایج بسیار خوبی به‌دنبال خواهد داشت.

وی ادامه می‌دهد: همچنین از یاد نباید برد که رونق صنعت چای، اشتغال‌زایی بسیار بالایی درپی دارد. زمانی میزان تولید چای ما ۶۹ هزار تن بود، اگر بخواهیم دوباره به این میزان از تولید دست یابیم، حداقل یک‌میلیون شغل در چرخه تولید ایجاد می‌شود.

اشتغال ۵۰۰ هزار نفر در صنعت چای کشور

نگاه چای‌کاران برای بهبود اوضاعشان و چاره‌اندیشی به‌منظور رفع مشکلات به سوی سازمان چای کشور است. به همین منظور گفت‌وگویی با معاون بهبود تولیدات چای این سازمان انجام دادیم که ویمی‌گوید: چای یک کالای استراتژیک و از اقلام مصرفی اکثر اقشار جامعه است. چای ایران از سالم‌ترین چای‌های تولیدی در دنیاست که نقش مهمی در ابعاد اقتصاد و اشتغال مردم کشور ایفا می‌کند.

خیرالله امیری با بیان این‌که درحال‌حاضر ایران از نظر تولید و سطح زیرکشت چای در رتبه پانزدهم و از نظر مصرف در رده دوازدهم جهان قرار دارد، می‌افزاید: برداشت از باغ‌های چای از اواخر فروردین یا اوایل اردیبهشت هر سال شروع و تا پایان مهر آن سال ادامه می‌یابد.

امیری با اشاره به این‌که بیش از ۲۶ هزار هکتار باغ چای در استان‌های گیلان و غرب مازندران وجود دارد که حدود ۲۱ هزار هکتار آن فعال است، ادامه می‌دهد: شهرستان‌های لاهیجان، املش، لنگرود و رودسر بالاترین سطح زیرکشت چای را به خود اختصاص داده‌اند.

وی به اشتغال بیش از ۵۰ هزار خانوار چای‌کار به‌صورت مستقیم در صنعت چای اشاره می‌کند و می‌افزاید: امسال ۱۵۸ کارخانه چای‌سازی در مناطق مختلف چای‌خیز گیلان و مازندران برگ سبز چای را از چای‌کاران خریداری و چای خشک تولید می‌کنند و به‌طورکلی حدود ۵۰۰ هزار نفر به‌طور مستقیم و غیرمستقیم در بخش صنعت چای کشور مشغول به فعالیت هستند.

افزایش تولید در واحد سطح

امیری درباره میزان تولید چای نیز با بیان این‌که در سال ۹۷ بیش از ۱۱۲ هزار تن برگ سبز چای از چای‌کاران گیلان و مازندران خریداری شد که از این میزان حدود ۲۵ هزار تن چای خشک استحصال شد، اظهار می‌کند: در سال زراعی جاری تاکنون بیش از ۵۰ هزار تن برگ سبز خریداری شده که نسبت به سال گذشته حدود ۱۸ درصد افزایش یافته است.

معاون بهبود تولیدات چای سازمان چای کشور ادامه می‌دهد: خوشبختانه در سال‌های اخیر میزان تولید در واحد سطح افزایش یافته که از علل قابل ذکر آن می‌توان به آموزش بهره‌برداران، احیای باغ‌های رها شده چای، انجام عملیات به‌زراعی و توجه به تغذیه و نگهداری باغ‌ها اشاره کرد. البته سازمان چای کشور برای پرداخت تسهیلات کم‌بهره یا بی‌بهره برای چای‌کاران و کارخانجات چای‌سازی از طریق صندوق حمایت از توسعه صنعت چای به‌عنوان بازوی مالی سازمان چای اقدام کرده است.

وی در پاسخ به این پرسش که میزان تولید و مساحت زیرکشت هم‌اکنون نسبت به سال‌های اخیر چه تغییری داشته است، می‌گوید: با توجه به اقدامات انگیزشی صورت گرفته سیر صعودی و بدون کاهش بوده است.

امیری همچنین درباره واردات چای نیز می‌افزاید: با توجه به مقدار تقریباً مشخص تولید چای داخلی، مازاد نیاز مصرف چای از طریق وزارتخانه بررسی و مجوز واردات انجام می‌شود. براساس آمار گرفته شده از گمرک در سال گذشته بیش از ۱۶ هزار تن از چای تولیدی کشور صادر شده است.

مهم‌ترین مشکلات چای‌کاران گیلان

این مسئول درباره مهم‌ترین مشکلات چای‌کاران و تمهیدات اندیشیده شده برای کاهش آن نیز اظهار می‌کند: هزینه بالای باغداری در مقایسه با قیمت برگ سبز چای از دغدغه‌های اصلی چای‌کاران است. بسیاری از عملیات داشت، همچون شخم زمستانه، هرس، وجین علف‌های هرز، تغذیه باغ‌ها (استفاده مناسب و درست از کودهای مختلف)، مرمت باغ‌های چای ازجمله تغییر الگوی آرایش کشت درخلاف جهت شیب باغ‌های شیب‌دار و... با توجه به قیمت پایین برگ سبز درجه‌یک و دو در مقایسه با سایر محصولات کشاورزی و تورم و نوسانات ارزی، توسط چای‌کاران با شتاب کم‌تری همراه بوده؛ اما در آینده با حمایت‌ها و برنامه‌ریزی‌هایی که در شرف انجام است، احتمالاً سرعت و رونق بیش‌تری انتظار می‌رود.

وی یادآور می‌شود: پرداخت تسهیلات بیش‌تر به چای‌کاران از طریق اختصاص اعتبارات تملکی و وجوه اداره شده سازمان چای، افزایش سرمایه صندوق توسعه صنعت چای کشور، آموزش بیش‌تر بهره‌برداران، توان‌افزایی برای فعالیت مناسب و عملیاتی تشکل‌های خصوصی و تعاونی تولید چای‌کاری و افزایش قیمت برگ سبز چای تا حد زیادی می‌تواند باعث ایجاد دلگرمی و رونق بیش‌تر در این صنعت اشتغال‌زا شود.

معاون بهبود سازمان چای تصریح می‌کند: دستیابی به افزایش تولید کمی و کیفی بیش‌تر چای از طریق انجام عملیات به‌زراعی، تجهیز و گسترش روش‌های آبیاری تحت‌فشار باغ‌های چای، ارتقای ضریب مکانیزاسیون از طریق ماشین‌آلات هرس، برگ چین و... توجه به نهاده‌های کشاورزی و تغذیه که با برنامه در دست اجرای اصلاح ردیف‌های چای درخلاف جهت شیب آسان‌تر انجام می‌گیرد، میسر می‌شود و توانمندسازی بهره‌برداران در بخش تولید و همگامی بخش‌های تحقیقات شرایط مناسبی را برای صنعت چای کشور مهیا خواهد کرد.

اهمیت حمایت دولت

کشاورزی از ارکان مهم تولید در گیلان است و نمی‌توان از اهمیت رونق تولید سخن گفت و نسبت به تولیدکنندگان که چای‌کاران بخشی از این جامعه هستند، کم‌توجه بود. از یاد نباید برد که به‌روزآوری صنعت چای و پشتیبانی از چای‌کاران می‌تواند در اشتغال‌زایی و رونق اقتصاد گیلان بسیار تأثیرگذار باشد. در شرایط اقتصادی موجود که تولیدکنندگان با دشواری‌های بسیاری روبه‌رو هستند، چای‌کاران ازجمله اقشار زحمتکشی هستند که برای ادامه تولید نیازمند حمایت دولت هستند.

چای‌کاران در مسیر دشواری‌های تولیدِ این محصول راهبردی از رمق افتاده‌اند و برخی ناچار شده‌اند تا باغ‌های خویش را رها کنند. در سالی که مزین به‌نام رونق تولید است، بازگرداندن صنعت چای گیلان به پیشینه درخشانش تنها با اندیشیدن تمهیداتی کارآمد و عزم جدی دولت برای حمایت از کشاورزان ممکن می‌شود.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت سبزینه، تاریخ انتشار13خرداد 98، کدخبر: 67967 ، www.sabzineh.org