شعار سال: وضعیت کنونی در خاورمیانه شبیه آن دوران است. درست شبیه جنگ خلیج فارس، اکنون نفتکش‌ها در معرض خطر هستند و روز پنج‌شنبه دو نفتکش با انفجار روبه‌رو شدند اما کاهش نرخ رشد اقتصادی جهان در کنار افزایش تولید نفت شیل در آمریکا سبب رشد ذخیره نفت در این کشور و اقتصادهای توسعه‌یافته شده است. بنا به اعلام اداره اطلاعات انرژی آمریکا ماه قبل ذخیره نفت این کشور حدود ۱۶ میلیون بشکه افزایش یافته و این بیشترین رشد ماهانه برای ماه می ‌از سال ۱۹۹۱ است. عوامل مختلف سبب شده واکنش بازار نفت به حادثه روز پنج‌شنبه و حادثه مشابه آن در ماه گذشته، محدود باشد. در گذشته حتی احتمال بروز اختلال‌های کوچک در عرضه نفت از خاورمیانه به رشد پایدار و قابل ملاحظه قیمت نفت منجر می‌شد اما روز پنج‌شنبه در پایان معاملات قیمت نفت تنها اندکی رشد کرد و روز جمعه پس از انتشار گزارش آژانس بین‌المللی انرژی درباره رشد تقاضای جهانی برای نفت که گزارشی منفی بود، قیمت نفت تحت فشار بیشتری قرار گرفت.

در حال حاضر دو عامل اصلی وجود دارد که از رشد قیمت نفت به رغم حوادث روز پنج‌شنبه و تنش در خاورمیانه جلوگیری می‌کند. عامل نخست این است که کارشناسان و سرمایه‌گذاران معتقدند احتمال بروز درگیری جدی بین ایران و آمریکا بسیار کم است. البته هر حادثه‌ای می‌تواند عامل آغاز درگیری باشد. عامل دوم این است که در حال حاضر تنش‌های تجاری بین چین و آمریکا که اثرات بسیار منفی بر اقتصاد جهان داشته و خواهد داشت بیش از جنگ نفتکش‌ها بر بازار نفت اثرگذار است. تنش‌های تجاری مدت‌هاست آغاز شده و اخیرا شدت پیدا کرده است. نهادهای تحلیلگر معتقدند این تنش‌ها حتی اگر شدت نیابد از نرخ رشد اقتصاد جهان خواهد کاست. در حال حاضر جنگی که سرمایه‌گذاران در بازار نفت را به شدت نگران کرده جنگ تعرفه‌ها بین چین و آمریکا است. این دو کشور بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان نفت در جهان هستند. اخبار روز پنج‌شنبه از حادثه دو نفتکش تغییراتی در قیمت‌های فروش آتی نفت ایجاد نکرد. البته در آن زمان عده‌ای از کارشناسان نسبت به رشد قیمت‌ها به ۸۰ دلار تا ۸۵ دلار هشدار دادند.

اما درباره آینده چه می‌توان گفت؟ عواملی که بر قیمت‌ها اثر می‌گذارند به عرضه و تقاضا و البته تحولات سیاسی و ژئوپلیتیک وابسته هستند. در حوزه تقاضا واقعیتی به نام کاهش نرخ رشد اقتصاد جهان وجود دارد و این به معنای رشد کمتر از انتظار تقاضا برای نفت است. هفته گذشته اوپک در گزارش خود هشدار داد در نیمه نخست سال جاری میلادی تنش‌های تجاری بین چین و آمریکا که اخیرا شدت پیدا کرده سبب کم شدن رشد تقاضای جهانی برای نفت شده و این روند ادامه پیدا خواهد کرد. از سوی دیگر مسائل موسسه مشاوره مارکیت ‌ای اچ اس تخمین زده که در ماه مارس تقاضای جهانی برای نفت کاهش یافته است. ماه مارس آخرین ماهی است که داده‌های قابل اتکا درباره آن وجود دارد. در حوزه عرضه باید به این نکته اشاره شود که رشد تولید نفت در آمریکا معادله عرضه و تقاضا را تغییر داده است. رشد تولید این نوع نفت در حوزه‌های نفتی چهار ایالت آمریکا یعنی تگزاس، نیو مکزیکو، اوکلاهاما و داکوتای شمالی سبب افزایش تولید نفت آمریکا به ارقام بی‌سابقه شده است. در نتیجه آمریکا که بزرگ‌ترین مصرف‌کننده نفت جهان است میزان بسیار کمتری نفت از خاورمیانه می‌خرد.

بنا به اعلام اداره اطلاعات انرژی آمریکا در ماه مارس این کشور روزانه تنها یک میلیون بشکه نفت از کشورهای حوزه خلیج فارس خریده است و این پایین‌ترین میزان از ۳۰ سال پیش است. در سال ۲۰۰۳ آمریکا روزانه ۳ میلیون بشکه نفت از این کشورها می‌خرید. البته بازار نفت با ریسک‌های جدی مواجه است. ایران کنترل تنگه هرمز را در اختیار دارد، یعنی تنگه‌ای که محل عبور حدود ۳۰ درصد نفت صادراتی جهان است اما در این زمینه باید به یک نکته اشاره کرد. یکی از کارشناسان ارشد مرکز امنیت آمریکا که از مقامات پیشین پنتاگون است می‌گوید: «طی یک ماه اخیر همواره گفته‌ام که درباره ریسک جنگ در خلیج فارس اغراق شده است، اما این به آن معنا نیست که احتمال وقوع آن صفر است. پس از حادثه روز پنج‌شنبه این احتمال افزایش یافته است. با توجه به تجمع ناوها و هواپیماهای نظامی در منطقه ریسک وقوع یک اشتباه و شروع جنگ ناخواسته بیشتر شده است.»

تنش‌های کنونی در خاورمیانه می‌تواند مدت‌ها در همین حد باقی بماند و ممکن است کاهش یا افزایش یابد. اگر بر شدت این تنش‌ها افزوده نشود نمی‌توان انتظار داشت که قیمت نفت رشد قابل ملاحظه داشته باشد. هفته گذشته با آنکه حادثه نفتکش‌ها در روز پنج‌شنبه نگرانی‌هایی درباره احتمال درگیری نظامی بین ایران و آمریکا به وجود آورد، اما عملکرد هفتگی بازار نفت در نهایت منفی بود. تحلیلگر بانک آر بی سی می‌گوید: «حمله به نفتکش‌های ژاپنی و نروژی در دریای عمان نشان می‌دهد ریسک‌های حاصل از بحران ایران جدی است و تا زمانی که تحریم‌های آمریکا علیه ایران پابرجاست احتمال رفع تنش‌ها از روش‌های دیپلماتیک وجود ندارد.»

با این حال آنچه اهمیت بالاتری برای فعالان بازار نفت دارد، افق اقتصاد جهان و وضعیت تقاضاست. آژانس بین‌المللی انرژی در تازه‌ترین گزارش خود رشد تقاضای جهانی برای نفت در سال جاری را با ۱۰۰ هزار بشکه کاهش، ۲/ ۱ میلیون بشکه اعلام کرده است. علت این کاهش ضعف در اقتصاد جهان عنوان شده است. البته در سال آینده رشد تقاضا ۴/ ۱ میلیون بشکه پیش‌بینی شده است. از سوی دیگر اوپک به تازگی میزان رشد تقاضای جهانی برای نفت در سال جاری میلادی را ۱۴/ ۱ میلیون بشکه پیش‌بینی کرده است. در حوزه عرضه، جنگ داخلی در لیبی، برنامه کاهش عرضه از سوی اوپک و چند کشور دیگر از جمله روسیه که از ابتدای سال جاری میلادی در حال اجراست و تحریم نفتی ایران و ونزوئلا عوامل موثر هستند اما این عوامل رشد قیمت‌ها را در پی نداشته‌اند. عرضه از سوی آمریکا، کانادا، برزیل و نروژ افزایش یافته و تخمین زده می‌شود امسال و سال آینده رشد عرضه از سوی تولیدکنندگان غیرعضو اوپک به ترتیب ۹/ ۱ میلیون بشکه و ۳/ ۲ میلیون بشکه باشد. در گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا آمده است، وضعیت خلیج فارس و دریای عمان با آنکه نگران‌کننده است، اما یک ریسک بزرگ برای امنیت عرضه نفت محسوب نمی‌شود.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه دنیای اقتصاد ، تاریخ انتشار 26خرداد 98، کد خبر: 3536650، www.donya-e-eqtesad.com