شعار سال:قیمت گوجهفرنگی طی روزهای اخیر با کاهش زیادی در بازار مواجه شدهاست. دلیل این مسأله کشت فراوان گوجهفرنگی در سال جاری است. به گفته برخی از مسئولان، کشاورزان امسال در بسیاری از مناطق کشور بهجای کشت محصول استراتژیکی همچون چغندرقند بهدلیل منطقی نبودن نرخ خرید تضمینی دولت به کشت صیفیجات ازجمله گوجهفرنگی روی آوردهاند. در سال جاری کشاورزان صیفیکار بهدلیل عدم اجرای الگوی کشت، نبودن صنایع تبدیلی کافی و نداشتن برنامه مناسب صادراتی ضرر کردند؛ بهگونهای که حتی اجرای طرح خرید حمایتی گوجهفرنگی از سوی سازمان تعاون روستایی هم نتوانست کاری از پیش ببرد.
قیمت گوجهفرنگی امسال به حدی پایین آمده که صیفیکاران نهتنها درآمدی ندارند؛ بلکه نمیتوانند هزینهای را که پای محصول گذاشتهاند دربیاورند. کشاورز محصول خود ازجمله گوجهفرنگی را به امانتفروش و حجرهداری با فاصله دهها کیلومتری در شهر دیگری میفرستد تا محصول را برای او بفروشد و معمولاً پایان تابستان زمان تسویه حساب با این به اصطلاح امانتفروشها و حجرهداران است.
وقت موعود میرسد، پدر به شهر میرود دختر خانواده که امسال کلاس اول است به پدر سفارش میدهد تا کیف، کفش، شلوار و مقنعه برایش بخرد تا اول مهر را مثل بقیه بچهها با لباس نو و کیف و کفش به مدرسه برود. تا وقتی پدر از شهر برگردد دخترک رویاهای خود را میبافد. کیف مشکی، کفش سرمهای، مقنعه آبی کلاس درس مدام جلوی چشمش رژه میروند و لحظه شماری میکند تا پدر بیاید. اما پدر با دستان خالی و پایی که نای آمدن ندارد، برمیگردد. دخترک به استقبالش میرود، اما دستان پدر خالی است و شرمندگی از خانواده چهرهاش را درهم فشرده، به یکباره تمام رویاهای دخترک فرومیریزد، قیمت محصول آنقدر پایین بوده که پول حقالعمل حجرهدار و هزینه جعبهای که برایش فرستاده را نیز در نیاورده است.
گوجهفرنگی امسال در مزرعه کیلویی 800 تومان و در میادین میوه و ترهبار کیلویی یکهزار تومان فروخته شده. گوجهفرنگی محصولی پرهزینه است. از آمادهسازی زمین گرفته تا آبیاری هفتهای یکبار، کارگری، خاک و کود دادن پای بوته و برداشت هزینههای زیادی دارد.
کشت گوجهفرنگی چقدر هزینه دارد؟
علی عزیزی، کشاورز صیفیکار قوچانی که پنجهکتار گوجهفرنگی کاشته است، گفت: امسال گوجهفرنگی کیلویی ۸۰۰ تا یکهزار تومان به فروش میرود و قیمت بسیار پایین است. شش ماه است زحمت میکشیم. هزینههای کارگری بسیار بالاست. از ابتدای فروردین فقط پول پای این محصول ریختیم. از خرید بذرهای گرانقیمت گرفته تا آمادهسازی زمین و مجبوریم هفتهای یکبار این محصول را آبیاری کنیم. آب به این آسانی گیر نمیآید و مجبوریم برای آبیاری زمین آب خریداری کنیم. هزینههای از بین بردن علفهای هرز بسیار بالاست. سمها بیتأثیر شدهاند و مجبوریم دو تا سه برابر حد معمول علفکش استفاده کنیم. استفاده چندین باره از علفکش باعث میشود هزینههای ما بالا برود.
وی میگوید: نمیدانم چه اتفاقی افتاده که علفکشها بیتأثیر شدهاند. بعضی میگویند قلابی هستند و تأثیری در از بین بردن علفهای هرز ندارند و ناچاریم برای اینکه محصول از بین نرود چندین بار سمپاشی کنیم. همه اینها قیمت تمام شده ما را بالا میبرد.
عزیزی گفت: امسال هزینه کرایهها هم بیشتر شدهاست. هزینه حمل نسبت به سال گذشته ۲۰۰ تومان افزایش یافته و البته هزینه جعبههایی که گوجهفرنگی را داخل آن میریزیم نیز بیشتر شدهاست. امسال نه تنها قیمت محصول گوجهفرنگی پایین است، بلکه هزینههای تمامشده هم بالا رفته و در نهایت هیچ سودی برای ما نمیماند. بهزور شاید بتوانیم هزینههای خود را در بیاوریم.
ناراحتی کشاورزان صیفیکار فقط مربوط به قوچان نیست. کشاورزان منطقه آذربایجانشرقی و اردبیل هم امسال بسیار ناراضی هستند. آنها میگویند قیمتها نسبت به هزینهها بسیار پایین است. دولت برنامههای صادراتی ندارد و نظارتی بر تنظیم بازار نمیکند.
ابراهیم موسیزاده، کشاورز صیفیکار ساکن استان اردبیل، نیز گفت: یک خانواده چهار نفره هستیم که از ابتدای سال تاکنون هر روز در این زمینی که گوجهفرنگی کاشتهام، کار میکنیم. اینجا اینطور نیست که کارها با ماشین انجام شود. اصولاً کار صیفیکاری ماشینی نیست و بیشتر کارها توسط کارگر انجام میشود و ما چون پول نداریم به کارگر پرداخت کنیم مجبوریم خودمان هر روز صبح تا شب در این زمین کار کنیم تا بتوانیم کارهای آن را تمام کنیم.
موسیزاده افزود: بذر گوجهفرنگی بسیار گران است، هر کیلو بذر وارداتی را ۴۰۰ هزار تومان خریداری کرده و در خزانه کاشتیم، پس از یکماه مراقبت نشاها آماده شد. زمین اصلی را پس از چندین بار شخم زدن آماده کرده و نشاها را به زمین اصلی انتقال دادیم و از آن موقع هفتهای یکبار آبیاری کرده و مرتب علفهای هرز آن را وجین میکنیم و مجبوریم چندینبار از علفکش استفاده کنیم. سه بار کود دادیم که همه اینها هزینههای بسیاری را برای ما داشته است. اما اکنون که وقت محصول است گوجهفرنگی ۸۰۰ تومان به فروش میرود. مجبوریم برای فروش این محصول آن را به ۶۰ کیلومتر آن طرفتر ببریم و در شهر اردبیل به فروش برسانیم که این حتی هزینه حمل جعبه و هزینه برداشت ما را هم در نمیآورد.
وی گفت: امسال هزینههای شخم با تراکتور هم بالا رفتهاست. هزینه شخم یک هکتار زمین پنجاه هزار تومان است که باید چندینبار شخم بزنیم بهدلیل کمآبی در این منطقه هم باید پول زیادی برای خرید آب بدهیم.
منحنی زیگزاگ سطح زیرکشت و قیمت گوجهفرنگی
بررسی نمودار سطح کشت محصولات صیفی و گوجهفرنگی در سالهای مختلف نشان میدهد که نمودار آن خطی نیست و کاملاً یک منحنی زیگزاگی است، یعنی سطح کشت محصولات صیفی در سالهای مختلف مرتب نوسان پیدا میکند و متناسب با آن قیمت محصول نیز بالا و پایین میشود.
نوسان قیمت محصولات کشاورزی در اقتصاد ما بحث جدیدی نیست. دهههاست که کشاورزان ما با این وضع پیش میروند. یکسال قیمتها آنقدر بالاست که مردم توان خرید ندارند و سال دیگر قیمتها آنقدر پایین است که کشاورزان ضرر میکنند. منحنی عرضه و تقاضای محصولات کشاورزی در اقتصاد کشورهای جهان سوم و چهارم ایران به منحنی تار عنکبوتی معروف شدهاست.
مشکل اقتصاد گوجهفرنگی کجاست؟
اما چه عاملی سبب میشود که کشاورزان محصولی را یکسال بیشتر و یکسال کمتر بکارند؟ طرح الگوی کشت حلقه مفقوده در این بخش است که 10 سال است روی میز دولت جاخوش کرده و هنوز اجرایی نشده است.
قرار بود دولت با بررسی ظرفیتهای هر استان اعلام کند چه محصولی به چه میزان باید کاشته شود و مشخص شود کشاورزان هر استان چه میزان باید گوجهفرنگی، خیار یا محصولات دیگر را بکارند.
علیمراد اکبری، معاون حفاظت از آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی، در اینباره گفت: اجرای الگوی کشت بسیار سخت است، الزاماتی دارد که باید همه آنها مدنظر قرار بگیرد. این الزامات از آمایش سرزمین گرفته تا ملاحظات اقتصادی کشاورزان را شامل میشود.
وی ادامه داد: اجرای الگوی کشت تنها محدود به بررسی زمینهای کشاورزی و اینکه چه استانی چه محصولی را به چه میزانی کشت کند، نیست؛ بلکه سود آن محصول است که تعیین میکند کشاورز چه بکارد و چه نکارد.
همسایهها یاری کنند تا مشکل کشت گوجهفرنگی حل شود
جوان سرافرازی، مدیرکل دفتر امور آب وزارت جهاد کشاورزی، نیز گفت: طرح الگوی کشت در وزارت جهاد کشاورزی تقریباً آماده است؛ اما مشکل و محدودیت ما در اجراست، باید همه نهادها ازجمله وزارت کشور و قوه قضائیه با وزارت جهاد کشاورزی در اجرای این طرح همکاری کنند.
منظور این مقام مسئول این است که 5/4 میلیون بهرهبردار کشاورزی در کشور وجود دارد و اینکه به آنها اجبار کنیم چه محصولی را بکارند و چه محصولی را نکارند، امکانپذیر نیست و باید نهادهایی مانند قوه قضائیه هم با ما همکاری کنند تا کشاورزان را مجبور به کشت یا عدم کشت برخی محصولات بکنند.
به هر حال به نظر میرسد، اگرچه مسئولان بخش کشاورزی از آماده شدن این طرح خبر میدهند، هنوز برای اجرایی شدن آن زمان زیادی در پیش است.
تنظیم بازار محصولات کشاورزی در دستان اهلش نیست
دلیل بعدی که بازار محصولات کشاورزی به هم ریخته و قیمت گوجهفرنگی پایین آمده این است که مسئولیت تنظیم بازار از متولی آن یعنی وزارت جهاد کشاورزی گرفته شده و به وزارت صمت سپرده شد. رئیسجمهور با این بهانه که وضعیت مردم پس از تشکیل وزارت بازرگانی بهتر خواهد، اگرچه موفق به تشکیل این وزارتخانه نشد، اما قانون انتزاع را بهمدت دو سال معلق کرده و شرکت بازرگانی دولتی را از وزارت جهاد کشاورزی به وزارت صمت انتقال داد.
قانون تمرکز وظایف بازرگانی کشاورزی در وزارت جهاد کشاورزی موسوم به قانون انتزاع شش سال پیش توسط مجلس تصویب و در شورای نگهبان تأیید شد که براساس آن باید بخش بازرگانی کشاورزی در وزارت جهاد مدیریت میشد.
کارخانههای تبدیلی کافی نیست
دلیل بعدی کاهش قیمت گوجهفرنگی نبودن کارخانههای تبدیلی کافی در کشور است. محصول گوجهفرنگی فرآوردههای نظیر رب و پوره دارد و حتی ترشی و شور گوجهفرنگی نیز میتوان از آن درست کرد. این محصول پر استفاده را همچنین میتوان خشک و در زمان مورد نیاز استفاده کرد.
از سوی دیگر کارخانهها پراکنش نامناسبی دارند. در واقع این کارخانهها در جاهایی واقع هستند که ارسال محصولات گوجهفرنگی هزینه زیادی برای کشاورزی دارد و معمولاً کشاورزان از خیر این کار میگذرند.
خرید حمایتی گوجهفرنگی موفق بود؟
تنها اقدامی که دولت امسال انجام داده خرید حمایتی گوجهفرنگی است، اما صحبتهای کشاورزان که از ضرر و زیانشان و قیمت پایین میگویند نشان میدهد که این طرح موفقیتآمیز نبوده و نتوانسته قیمت محصول گوجهفرنگی را افزایش دهد تا فروش گوجه برای صیفیکاران بهصرفه باشد. این طرح در مردادماه و در هشت استان کشور آغاز شدهاست.
به گفته مدیرعامل سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران هدف از اجرای این طرح، پایداری تولید، حفظ قیمت محصول در بازار و جلوگیری از ضرر و زیان تولیدکنندگان است.
شیرزاد گفت: تاکنون بیش از 73 هزار تن گوجهفرنگی به ارزشی بالغبر 731 میلیارد ریال از کشاورزان خریداری شدهاست که سهم فارس بیش از 54، خراسانرضوی بیش از 13 و اصفهان و اردبیل بیش از پنجهزار و 300 تن است. طرح خرید حمایتی گوجهفرنگی اگر در کنار سایر اقدامات نظیر برنامه صادراتی، اجرای الگوی کشت و افزایش ظرفیت کارخانههای تبدیلی انجام میشد، شاید موفق میشد.
دولت باید طرح الگوی کشت را اجرایی کند که برای اجرای آن نیاز به طرح آمایش سرزمین هم است. همچنین دولت باید نرخ خریدهای تضمینی را طوری تعریف کند که کشاورزان بهسمت محصولات راهبردی هدایت شوند، ظرفیت کارخانههای تبدیلی افزایش یابد، برنامههای صادراتی هدفمند پیش برود. دولت باید نرخ خرید تضمینی را طبق قانون تا آخر شهریورماه ارسال اعلام کند. همچنین متولی تنظیم بازار باید وزارت جهاد کشاورزی باشد؛ زیرا وزارتخانههای غیرمرتبط نمیتوانند موفقیت چندانی در تنظیم بازار بخش تولید کشاورزی داشته باشند.
شعار سال،با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه سبزینه،تاریخ انتشار:31شهریور1398،کدخبر:75400،sabzineh.org