پایگاه تحلیلی خبری شعار سال

سرویس ویژه نمایندگی لنز و عدسی های عینک ایتالیا در ایران با نام تجاری LTL فعال شد اینجا را ببینید  /  سرویس ویژه بانک پاسارگارد فعال شد / سرویس ویژه شورای انجمنهای علمی ایران را از اینجا ببینید       
پنجشنبه ۰۹ فروردين ۱۴۰۳ - 2024 March 28
کد خبر: ۲۵۳۱۴۴
تاریخ انتشار : ۱۱ دی ۱۳۹۸ - ۰۹:۰۳
سبد صادراتی ایران حدود چهار هزار و۴۰۰ قلم کالا را در خود جای داده است. اما تقسیم بندی کالاهای صادراتی ایران از نظر ارزش، جالب و البته نگران کننده است. بررسی آمارهای تجاری سال گذشته نشان می دهد ۲/ ۰درصد کل اقلام صادراتی کشور ارزشی معادل ۱۲میلیارد و ۷۰۰میلیون دلار دارند. یعنی حدودا ۲۹درصد صادرات تحت سلطه شش قلم کالا است که از سوی سه شرکت دولتی صادر می شوند. در عین حال، آمار حکایت از آن دارد که هیچ شرکت بخش خصوصی بیش از یک میلیارد دلار صادرات ندارد.

شعار سال: اصلی ترین عوامل عدم تحقق شعار توسعه بازارهای صادراتی کشور چیست؟ این سوالی است که گزارش پیش رو با تکیه بر آمار و ارقام صادرات سال ۹۷ به آن پاسخ داده است. در این گزارش که از سوی محمدرضا مودودی، سرپرست سابق سازمان توسعه تجارت تهیه شده، عنوان می شود که «نبود تنوع در اقلام صادراتی باارزش» و «ضعف عمومی در توانمندی بنگاه های صادراتی» عمده ترین دلیل توسعه نیافتگی بازارهای صادراتی ایران است. آمارها نشان می دهد سبد صادراتی دنیا دارای ۸ هزار قلم کالاست و سبد صادراتی ایران حدود ۴۴۰۰ قلم از این کالاها را در خود جای داده است. اما تقسیم بندی کالاهای صادراتی ایران از نظر ارزش جالب و البته نگران کننده است. در این گزارش اشاره شده که ۲/ ۰ درصد کل اقلام صادراتی کشور ارزشی معادل ۱۲ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار دارند. یعنی حدودا ۲۹ درصد صادرات ایران تحت سلطه ۶ قلم کالا است که یک سوم کل صادرات را پوشش می دهند. این ۶ قلم به طور متوسط هر کدام بیش از یک میلیارد دلار صادرات دارند که از سوی سه شرکت دولتی صادر می شوند. بنابراین هیچ شرکت بخش خصوصی در ایران بالای یک میلیارد دلار صادرات ندارد. همین یک مورد کافی است که بدانیم تا چه اندازه سبد صادراتی ایران محدود و تا چه اندازه شرکت های ایرانی فاقد توانمندی لازم در تولیدات صادرات محور هستند. در بخش دیگری از این گزارش عنوان شده است که ۴ هزار قلم کالای صادراتی ایران سهم ارزشی کمتر از ۶ درصد را به خود اختصاص داده و ارزش آن ۲ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار است. بنابراین ۹۴ درصد ارزش سبد صادراتی ایران به ۳۷۶ قلم کالا وابسته است. عدم تنوع کالاهای صادراتی به عنوان یکی از چالش های صادرات ایران بارها از سوی فعالان اقتصادی و حتی مسوولان مورد اشاره قرار گرفته است. حال آنکه آنچه ایده آل مقامات مسوول است، با واقعیت تفاوت چشمگیری دارد. در واقع اهداف تعیین شده با عملکرد فاصله قابل توجهی دارد. مقامات مسوول عنوان می کنند که ظرفیت تولیدات کشور برای صادرات به چین ۷۰۰ میلیارد دلار است و البته صادرات ۴۸ میلیارد دلاری به کشورهای همسایه نیز در دستور کار وزارت صمت قرار دارد. اما آنچه تا کنون بعد از گذشت ۹ ماه از سال محقق شده، حاکی از افت ارزشی صادرات است. آخرین آمار منتشر شده از سوی گمرک نشان می دهد در هشت ماه منتهی به آبان امسال، ارزش صادرات ۱۰ درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش یافته و به ۲۷ میلیارد و ۴۱ میلیون دلار رسیده است. اگرچه وزن کالاهای صادراتی در این بازه زمانی نسبت به هشت ماه سال گذشته ۱۶ درصد رشد داشته، اما رئیس کل گمرک ایران نیز در جلسه اخیر خود با فعالان اقتصادی اذعان کرده که کالاهایی با ارزش افزوده پایین در سبد صادراتی ۸ ماهه ایران قرار گرفته است.

  ریشه یابی توسعه نیافتگی صادرات

محمدرضا مودودی، سرپرست سابق سازمان توسعه تجارت در گزارشی که به طور اختصاصی در اختیار «دنیای اقتصاد» قرار داده، به ریشه یابی توسعه نیافتگی صادرات ایران پرداخته است. در این گزارش آمده است: «دولت های چهاردهه انقلاب، همواره فرصت های طلایی را در برهه هایی از تاریخ مدیریت شان داشته اند تا با ظرفیت سازی در صنایع مختلف و القای تفکر تولید در مقیاس جهانی، ارتقای شاخص های رقابت پذیری و نهادینه سازی پارادایم برون گرایی در فضای تولیدی کشور، موفقیت هایی را در داخل کشور پدید آورند تا امروز به عنوان لکوموتیو توسعه، نقش پیشران اقتصاد ایران را ایفا کنند. با این وجود ترکیب واحدهای صنعتی، ظرفیت نهایی تولیدات صادراتی و ناقص بودن زنجیره های تولید داخلی همگی گویای ناکامی و عدم توفیق برنامه ها و سیاست های صنعتی و تجاری دولت ها در تحقق اهدافی است که اسناد بالادستی، چشم انداز ۱۴۰۴ و اقتصاد مقاومتی بر آنها تاکید کرده اند و امروز بعید است که هیچ ناظری، انتظار رقابت حتی با همتایان منطقه ای را از آنان داشته باشد.»

براساس این گزارش، درحالی که ایران با جمعیتی حدود ۲/ ۱ درصد از جمعیت جهان، مساحتی در حدود ۲/ ۱ درصد وسعت جغرافیایی جهان را در اختیار دارد و تولید ناخالص داخلی اش (GDP) نیز در حدود ۲/ ۱ درصد تولید ناخالص جهانی است، زیاده خواهی نیست اگر انتظار داشته باشیم که سهم صادرات ایران نیز از کل صادرات دنیا در حدود ۲/ ۱ درصد یعنی حدود ۲۰۰ میلیارد دلار در سال باشد. اما آمارها (به استثنای نفت و گاز) از صادرات غیرنفتی ۴۴ میلیارد دلاری کشور در سال ۹۷ خبر می دهند. واقعیتی که نشان می دهد تا به امروز دولت ها تحت تاثیر فرهنگ یا شاید نفرین نفتی، نتوانسته اند آن اهمیت و جایگاهی را که شایسته اقتصاد این کشور است (جز در تعارفات و شعارهای روزانه) به صادرات غیرنفتی بدهند.

مودودی در این نوشتار عنوان می کند: «حتی در روز ملی صادرات نیز که امسال با ۴۳ روز تاخیر برگزار شد مهم ترین خبر، افت ۱۱ درصدی ارزش صادرات غیرنفتی کشور در ۷ ماه منتهی به مهر امسال بود که خوش بینی وزیر صمت درخصوص وجود ظرفیت بالقوه ۷۰۰ میلیارد دلاری در تولیدات کشور برای صادرات به چین و برنامه این وزارتخانه برای صادرات ۴۸ میلیارد دلاری به کشورهای همسایه (با ۱۰۰ درصد رشد نسبت به سال ۹۷) را تحت الشعاع قرار داد و البته هیچ کس مبتلا به این علامت استفهامی مهم نشد که چرا این فرصت های بالقوه به مرز فعلیت نمی رسند و چرا سخنان مقامات رسمی فقط در حد ایده است و محقق نمی شود. از همه مهم تر این است که چنین هدف گذاری و ظرفیت سنجی برای رشد جهشی به پشتوانه کدام اقلام صادراتی رقابت پذیر کشور تعیین شده و براساس کدام مکانیزم و چه اقدامات ترویجی و توسعه ای قرار است محقق شود؟ در حقیقت تریبون روز ملی صادرات به جای آنکه بیان کننده برنامه ها، اقدامات و عملیات اجرایی وزارت صمت در طول ۷ ماه گذشته باشد، فقط محملی شده است برای ارائه دیدگاه های ایده آلیستی مدیران مسوول که هر لحظه از واقعیت تجاری کشور نیز بیشتر فاصله می گیرند و شاید مهم ترین دلیلی که هیچ صدای اعتراضی نیز بلند نمی شود، عادت به تکرار چنین شعارهایی از سوی مقامات اجرایی کشور باشد که دیگر عصب های کنجکاوی فعالان تجاری کشور نسبت به این واژگان، بی حس و فلج شده اند.»

  در سبد صادراتی کشور چه خبراست؟

بخش مهمی از این گزارش به ترکیب سبد صادراتی ایران اشاره دارد. موضوعی که مودودی آن را معضل بزرگ صادرات ایران می داند. او در این بخش چنین آورده است: «اگر نگاهی به ترکیب سبد صادراتی و نیز تعداد شرکت های صادراتی کشور بیندازیم، شاید دورنمای آینده را بهتر درک کنیم و دریابیم که چرا نمی توان شعارهای زیبا و آکنده از خوش بینی مقامات مسوول را به آسانی باور و کام خود را با آنها شیرین کرد. گرچه بارها در تحلیل های کارشناسی و نشست های تخصصی به دو عامل مهم و تهدیدکننده «نبود تنوع در اقلام صادراتی با ارزش» و «ضعف عمومی در توانمندی بنگاه های صادراتی» اشاره شده و این دو عامل را به عنوان اصلی ترین عوامل عدم تحقق شعار توسعه بازارهای صادراتی کشور مطرح کردیم، اما بار دیگر بگذارید از نگاه آمارهای سال ۹۷ نگاهی تحلیلی به این اعداد و ارقام بیندازیم تا درک کنیم که جدا از سایر عوامل مهم تاثیرگذار نظیر تنش زدایی سیاسی با دنیا، برقراری روابط کارگزاری بانکی با کشورهای هدف، ثبات اقتصادی به ویژه در سیاست های ارزی، بهبود زیرساخت های نرم و سخت تجاری و ده ها عامل مهم دیگر، اصلی ترین عوامل، توانمندی بنگاه ها و ظرفیت تولیدی در مقیاس رقابتی کشور است که اهمیتی حیاتی و کلیدی دارند.»

شواهد آماری این گزارش نشان می دهند هنوز هم برنامه دولت برای تسخیر بازارهای صادراتی نامشخص و مبهم است؛ گرچه گاهی زمزمه هایی درخصوص ظرفیت سازی، تنوع بخشی به سبد صادراتی و حمایت از مگاپروژه های تولیدی در مقیاس جهانی به گوش می رسد، اما گویا این صداها کم عمق تر از آن هستند که اراده ای مصمم را برانگیزند و تبدیل به برنامه اجرایی شوند. با این وجود پرسش کلیدی این است که چرا برنامه های توسعه صادرات طی این سال ها محقق نشده است؟

اگر بخواهیم واقعیت موجود را از نگاه آمار مورد ارزیابی و تحلیل قرار دهیم، به روشنی پیدا است که امروزه در سبد صادراتی دنیا (اقلام با کد HS هشت رقمی)، بیش از ۸هزار قلم کالا هستند که سالانه صادر می شوند. در این میان ایران قریب ۴۴۰۰ قلم کالا از این تعداد را تولید و صادر می کند. سال ۱۳۹۷ معادل ۴۳۷۶ قلم کالا صادر شده است؛ اما نکته مهم این است که فقط ۶ قلم از این کالاها که ۲/ ۰ درصد از کل اقلام صادراتی کشور هستند، با ارزشی در حدود ۱۲ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار حدود ۲۹ درصد از ارزش کل صادرات کشور را تشکیل داده اند که هر کدام از این اقلام ارزشی بالای یک میلیارد دلار داشته اند. به عبارت دیگر، وابستگی سبد صادراتی کشور به ۲/ ۰ درصد از کل اقلام صادراتی است که حدود یک سوم صادرات کشور را پوشش می دهند و امروز قرار است که بار دوبرابر کردن صادرات را به دوش بکشند. نکته قابل تامل و بسیار مهم این است که بخش مهمی از این ۶ قلم کالا فقط توسط ۳ شرکت دولتی در حوزه نفت، گاز و پتروشیمی صادر شده که صادراتی بیش از یک میلیارد دلار در سال دارند و حجم صادرات مجموع آنها در سال ۱۳۹۷ حدود ۱۰ میلیارد دلار یعنی حدود ۲۳ درصد کل صادرات، برآورد می شود. به عبارت دیگر از ۲۹ درصد ارزش صادرات کشور، فقط ۳ شرکت نقش اصلی را ایفا می کنند و شرکت های صنعتی با قابلیت صادرات بالای یک میلیارد دلار، هنوز دولتی و پایه نفتی هستند و هیچ شرکت خصوصی تاکنون صادراتی بیش از یک میلیارد دلار در سال نداشته است.

از طرف دیگر، اگر تعداد اقلام بالای ۱۰۰ میلیون دلار صادرات در سال را در نظر بگیریم، فقط ۷۲ قلم یعنی حدود ۶/ ۱ درصد کل اقلام صادراتی کشور را پیدا می کنیم که با صادراتی در حدود ۳۲ میلیارد دلار، سهمی ۷۳ درصدی از ارزش کل صادرات را در اختیار دارند. نکته جالب اینکه تعداد شرکت های بالای ۱۰۰ میلیون دلار صادرات (با احتساب سه شرکت دولتی مذکور) که این اقلام را صادر می کنند، فقط ۵۲ شرکت هستند که با صادراتی بیش از ۲۵ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار، بار ۵۸ درصد از ارزش کل صادرات کشور را بر دوش می کشند.

اگر بخواهیم دامنه توان صادراتی کشور را در محدوده بالای ۵۰ میلیون دلار بررسی کنیم، ملاحظه می شود به لحاظ تعداد اقلام صادراتی فقط ۱۱۷ قلم کالا یعنی ۷/ ۲ درصد از کل اقلام صادراتی بیش از ۵۰ میلیون دلار ظرفیت صادرات سالانه دارند و در مجموع با ۳۵ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار، سهمی ۸۱ درصدی از ارزش کل سبد صادراتی کشور را تشکیل می دهند.

از این میزان حدود ۵/ ۷۹ درصد (یعنی ۲۸ میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار) را فقط ۹۶ شرکت صادر می کنند. به عبارت دیگر ۹۶ شرکت سهم ۶۴درصدی از صادرات کل کشور را در اختیار دارند!

در بررسی توان و ظرفیت صادراتی کشور، دامنه مطالعات را تا اقلام بالای ۱۰ میلیون دلار گسترش می دهیم تا دریابیم چه تعداد اقلام و چه تعداد شرکت بالای ۱۰ میلیون دلار صادرات داریم که ترکیب ارزش صادراتی کشور را تشکیل می دهند. در اینجا نیز مشاهده می شود که کل اقلام صادراتی بالای ۱۰ میلیون دلار جمعا در ۳۷۶ قلم کالا یعنی حدود ۸/ ۶ درصد کل اقلام صادراتی کشور، خلاصه می شوند که ارزشی ۴۱ میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلاری (حدود ۹۴ درصد ارزش کل صادرات) دارند؛ یعنی ۹۴ درصد کل ارزش سبد صادراتی کشور وابسته به ۳۷۶ قلم کالاست.اما از طرف دیگر تعداد صادرکنندگان بالای ۱۰ میلیون دلار در سال ۹۷، کمتر از ۴۵۰ شرکت بوده اند (۴۴۸ شرکت) که جمعا به میزان ۳۵ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار (۸۱ درصد از کل ارزش سبد صادراتی کشور) صادرات کرده اند؛ یعنی ۸۱درصد از ارزش سبد صادراتی کشور به ۴۴۸ شرکت و ۹۴ درصد آن به ۳۷۶ قلم کالا وابسته است!

این واقعیت های آماری به خوبی نشان می دهند که سهم اصلی صادرات غیرنفتی کشور بر دوش چه تعداد کالاست و سهم ۴ هزار قلم کالای صادراتی دیگر با کمتر از ۶ درصد (جمعا به ارزش ۲ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار) چندان حائز اهمیت و سرنوشت ساز نیست و این همان نقطه آسیب پذیر سبد صادراتی کشور است که باید نسبت به آن متفکر و دل نگران بود!

در ادامه این گزارش چنین عنوان شده است: «چنانچه دولت های پیشین در طول دو دهه گذشته، دو پروژه عظیم پتروشیمی و صنایع فلزی (به ویژه فولاد) را اجرا نمی کردند، امروزه قطعا ما نیمی از صادرات فعلی را نداشتیم و سبد صادراتی مان بسیار کوچک تر و فقیرتر از اکنون بود. نکته دردناک این است که هنوز هم مسوولان ذی ربط (به رغم گزارش های کارشناسی متعدد ارسالی) درک درستی از اولویت های تولیدی و تجاری کشور به ویژه در شرایط تحریم ندارند و به عنوان شاهدی بر این مدعا فقط می توان به نمونه ای از آن اشاره کرد تا عمق دوراندیشی و سیاست گذاری دستگاه های ذی ربط درک شود. درحالی که که هرساله حدود ۵۵۰ میلیون دلار ارز ارزان قیمت (۴۲۰۰ تومانی) به واردات کره و چربی شیر اختصاص می یابد، اما هیچ اراده ای دیده نمی شود که بخواهد این زنجیره دائمی وابستگی سالانه به واردات این اقلام اساسی را قطع کرده و یک بار برای همیشه با تخصیص بخشی از این ارز ارزان برای خرید تکنولوژی و واردات ماشین آلاتی که بتوانند این محصولات را داخلی سازی کنند، هم از منابع ارزی با ارزش کشور حراست کنند و هم وابستگی به واردات را با تعمیق ساخت داخل، کاهش دهند. همین ایراد متوجه سایر بخش های صنعتی نظیر تجهیزات پزشکی، دارو و سایر اقلام اساسی نیز بوده که برخی همچنان به آن مبتلا هستند. بی شک باور و قبول این واقعیت تلخ که ما هنوز کشوری صادراتی نیستیم، کمک خواهد کرد که در مسیر درست بازسازی این ساختار معیوب قرار گیریم و پس از این پذیرش نخستین است که می توان برای افق هایی که هنوز در بازارهای منطقه و جهان، زیر مه آلودگی رقابت تیره نشده اند، برنامه ریزی و اقدام کرد.»

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از وبسایت ماگیران، تاریخ 30 آذر 98، کد مطلب: 3991806: www.magiran.com

اخبار مرتبط
خواندنیها و دانستنیها
نام:
ایمیل:
* نظر:
* :
آخرین اخبار
پربازدیدترین
پربحث ترین
پرطرفدارترین